آخرین وضعیت ماهیان خاویاری دریای خزر/ «مروارید سیاه» در پرتگاه انقراض

محمدعلی یکتانیک، کارشناس حیات وحش در گفت وگوی مشروح با خبرنگار گروه جامعه ، درباره آخرین وضعیت ماهیان خاویاری در دریای خزر گفت: دریای خزر یک اکوسیستم بی نهایت پیچیده و تاریخی است. این دریا تا حدی تکامل پیدا کرده که در آن فک خزری داریم که دومین فک کوچک جهان به حساب می‌آید و ۵ گونه ماهی خاویاری که به صورت عامیانه آن‌ها را به عنوان ماهیان خاویاری می‌شناسیم.

ماهیان خاویاری کشورمان چند گونه هستند؟

وی در ادامه افزود: ماهیان خاویاری ۵ گونه مختلف شامل فیل ماهی، قره برون، اوزون‌ برون، شیپ و تاس ماهی وچالباش هستند؛ که بزرگترین آن‌ها فیل ماهی است که این موجودات را می‌توان با توجه به قدیمی بودن آن‌ها فسیل زنده نامید.

فیل ماهی به ۶ مترهم می رسد

این کارشناس حیات وحش در ادامه افزود: این ماهی ها وقتی کوچک هستند از کرم‌ها و سخت پوستان و از بقایای گیاهی و از میگو‌های ریز تغذیه می‌کنند و وقتی بزرگ‌تر می‌شوند کاملا ماهی خوار می‌شوند. اتفاقی که درباره کوچکترین ماهی خاویار یا اوزون‌ برون یا همان استروژن می‌افتد این است که این ماهی ۸ سال طول می‌کشد تا به سن بلوغ برسد و بزرگترین این ماهیان خاویار که فیل ماهی است تا ۶ متر هم می‌رسد دست کم ۱۶ تا ۸ سال سن بلوغ آن‌ها است.

تمام گونه های ماهی خاویار در در لیست سرخ IUSN قرار گرفته اند

یکتا نیک در ادامه درباره در معرض انقراض قرار گرفتن آنها گفت: اتفاقی که برای هر ۵ گونه این ماهی‌ها افتاده است در لیست سرخ اتحادیه بین المللی حفاظت از محیط زیست IUSN در مرحله شدیدا در معرض انقراض قرار گرفته اند یعنی وضعیتی شبیه وضعیت یوزپلنگ در کشورمان. آخرین بازمانده این ماهی‌ها هم اکنون در دریای خزر موجود است.

تا ۳۰ سال پیش ۹۰ درصد بازار جهانی خاویار طبیعی متعلق به ایران بود

این کارشناس حیات وحش در ادامه درباره از بین رفتن بازار ماهیان خاویار ایرانی بیان کرد:  تا ۳۰ سال پیش ۹۰ درصد بازار جهانی خاویار طبیعی متعلق به ایران بود در حالی که هم اکنون خاویار اصلا وجود ندارد و خاویار موجود بیشتر کارگاه های است و در محل‌های تکثیر در اسارت خاویار تولید می‌شود و هم اکنون هیچکس نمی‌داند که سهم بازار جهانی خاویار ایران چقدر است.

صنعت خاویار طبیعی جهان منحصر به ایران بود/صادرات سالی ۸۰ تن خاویار

یکتانیک افزود: در گذشته تا سالی ۸۰ تن خاویار صادر می‌کردیم که بهترین خاویار جهان بوده است و صنعت خاویار طبیعی جهان منحصر به ایران بود. این گونه در پرتگاه انقراض همیشگی قرار گرفته است و اصلی‌ترین دلیل انقراض آن این است که این ماهی ها برای تولید مثل در رودخانه‌های آب شیرین می‌آیند در حالی که رودخانه های اصلی اطراف دریای خزر مثل گرگان رود، رود تجن در ساری، سفید رود در گیلان به شدت آلوده شده اند و بعضا بسیار کوچک شده اند و عمق آنها کاهش یافته و در مقابل بر وسعت آن‌ها افزوده شده و از طرفی هم تامین آب این رودخانه به علت تغییرات جوی کم شده و ورود فاضلاب، برداشت آب، برداشت از شن و ماسه ساحل رودخانه باعث شده زیستگاه این ماهی‌ها که کاملا وابسته به این رودخانه ها هستند که باید برای تخم ریزی خود در آب شیرین رودخانه بروند به خطر بیفتد.

وی در ادامه با بیان اینکه علاوه بر اینکه زیستگاه‌ آنها از بین رفته جمعیت ماهیانی که طعمه غذایی آنها بوده اند نیز از بین رفته اند بیان کرد: بیشتر طعمه های غذایی آنها به دلیل آلودگی شدید دریای خزر تقریبا منقرض شده اند.

علت اصلی از بین رفتن ماهیان خاویار برداشت قانونی و غیر قانونی این ماهی است

این کارشناس حیات وحش در ادامه درباره علت اصلی از بین رفتن ماهیان خاویار گفت: علت اصلی برداشت بسیار شدید از ماهیان خاویار چه به صورت قانونی و چه به صورت غیر قانونی است.

از جمعیت مولد ماهیان خاویار هم برداشت بی رویه ای داشته ایم

یکتانیک در ادامه بیان کرد: علاوه بر اینکه از این ماهی برداشت بی رویه کرده ایم از مولد‌های آن هم برداشت بی رویه کرده ایم و از جمعیتی برداشت کرده ایم که تامین کننده‌ی بقای این موجودات هستند که به آن‌ها اندازه جمعیت موثر می گویند. جمعیت موثر همان جمعیت مولد تاثیر گذار است. که از هر گونه نیمی از جمعیت موثر جمعت زاد آور محسوب می شود.

۲۷ رود ۲۷ نقطه میکروبی را در دریای خزر به وجود آورده است

وی در ادامه بیان کرد: در زمینه جمعیت ماهیان خاویاری از جمعیت موثر برداشت سهمگینی کردیم و زیستگاه تولید مثل آن‌ها را از بین برده ایم. ۲۷ رود اصلی در دریای خزر می‌ریزد که از این ۲۷ رود ۱۵ رود در مازندران است و ۲ رود در گلستان و ۵ رود در گیلان است. تمام این ۲۷ رود در حال وارد کردن فاضلاب به دریای خزر است. این ۲۷ رود ۲۷ نقطه میکروبی را در دریای خزر به وجود آورده است که باید با این وضعیت پرچم سیاه در دریای خزر بالا ببریم و نباید به دریایی خزر به لحاظ شدت آلودگی حتی دست بزنیم چه برسد به اینکه در آن شنا کنیم یا از ماهیان آن استفاده کنیم.

تنها راه نجات ماهیان خاویاری تکثیر در اسارت است

وی در ادامه بیان کرد: همین مناطق آلوده شده قرار است مناطق تولید مثل ماهیان خاویاری باشند که یک سرمایه بی قیمت ملی برای ما محسوب می‌شود. خیلی از کارشناسان معتقدند نباید به صادرات ماهیان خاویاری حتی فکر کنیم و این بخش از جمعیتی که باقی مانده با توجه به اینکه زیستگاه تولید مثل آن‌ها از بین رفته صرفا باید از آن‌ها برای تکثیر در اسارت استفاده کرد، چون خودشان این فرصت را نخواهند داشت و بعد از تکثیر آن‌ها را به طبیعت برگردانیم.

میزان نتیجه دهی تکثیر در اسارت ماهیان خاویار

وی درباره میزان نتیجه دهی تکثیر در اسارت ماهیان خاویار گفت: ۳ درصد بچه ماهی‌ها که تکثیر در اسارت شدند به سن بلوغ می‌رسند و ۹۷ درصد آن‌ها از بین می‌روند.

هنوز چشم طمع برای صادرات خاویار وجود دارد

یکتا نیک با اضافه کردن اینکه هنوز چشم طمع برای صادرات خاویار وجود دارد گفت:  اگر این وضعیت ادامه پیدا کند باید بگوییم که کار ماهی خاویار در کشور تمام است. علاوه بر این روی صید پره هیچ نظارتی نیست. در صید پره ماهیان خاویاری هم صید می‌شوند و بلافاصله در بازار فروخته می‌شوند با وجود اینکه این کار غیر قانونی است.

روش هایی که باعث می شود ماهیان خاویار علی رغم قیرقانونی بودن صید شوند

وی در ادامه درباره سایر روش هایی که باعث می شود این ماهیان هنوز هم صید شوند گفت: روش صید دام نیز وجود دارد که داخل دریا تور‌هایی به شکل دیوار بزرگ نصب می‌شود و جی پی اس نصب می‌کنند و نقطه آن را تعیین می‌کنند. این شیوه صید روش انتظاری است و ماهی گیر بعد از دو روز برمیگردد و تور را جمع می‌کند. در این روش هم همه ماهیان در آن گرفتار و سپس خفه می‌شود و از نظر اسلام نیز ماهی که در آب خفه می‌شود خوردن آن حرام است در صورتی که همچنان از این شیوه استفاده می‌شود.

۹۷ درصد ماهیان خاویار تکثیر شده در اسارت از بین می‌روند

یکتا نیک گفت: تکثیر در اسارت ماهیان خاویار از نظر اکولوژیک دارای مشکلاتی هست، ولی خیلی از متخصصین معتقدند گزینه دیگری وجود ندارد، چون زیستگاه آن‌ها به طور کامل از بین رفته است. کل فاضلاب شهر‌های شمالی ما به صورت خام به رود‌ها و سپس به دریا وارد می‌شود. در سیستم تکثیر در اسارت نیز، چون طبیعی نیست نتیجه مطلوب خود را ندارد و بچه ماهی‌های تولید شده ضعیف هستند و فقط ۳ درصد آن‌ها به سن بلوغ می‌رسند و ۹۷ درصد آن‌ها از بین می‌روند. ماهی‌های خاویار در اسارت قدرت باروی کمی پیدا می‌کنند.

بهترین راه برای احیای دوباره ماهیان خاویار چیست؟

این کارشناس حیات وحش در ادامه در پاسخ به این سوال که بهترین راه برای احیای دوباره ماهیان خاویار چیست؟ افزود: بهترین اتفاق برای احیای آن‌ها این است که از رودخانه‌ها محافظت کنیم و نگذاریم فاضلاب وارد رودخانه شود و برداشت شن و ماسه عمق رودخانه را کم کند و از بین ببرد.