آثار حقوقیِ عُسروحَرَج در روابط خانوادگی
به گزارش گروه حقوقی و قضایی ، شاید در روابط روزمره یا در نوشته‌های تخصصی حقوقی و غیرحقوقی اصطلاح عُسروحَرَج را شنیده باشید. عُسروحَرَج در حوزه‌‌های مختلفی به وجود آید. یکی از این حوزه‌ها، روابط خانوادگی می‌باشد. بدیهی است که این موضوع آثار حقوقی بسیاری را هم در این‌گونه روابط بر جای می‌گذارد.
با ما همراه باشید تا به بررسی عُسروحَرَج در روابط خانوادگی و آثار حقوقی آن بپردازیم.
عُسروحَرَج به چه معنا است؟
از لحاظ لغوی عُسر به‌معنای سختی و دشواری و حَرَج به‌معنای تنگنا است. در صورتی که یک شخص موظف به انجام یا ترک کاری باشد ولی در مورد او عُسروحَرَج تحقق پیدا کند، این عُسروحَرَج موجب می‌شود که آن تکلیف از عهده‌ی فرد ساقط شود(یعنی از گردن او برداشته شود). درواقع، این یک حکم شرعی است که براساس آن، لازم نیست یک شخص کاری را انجام دهد که به‌عنوان تکلیف برعهده‌ی او و انجام‌دادنش او را به سختی و تنگنا می‌اندازد. در این صورت، این تکلیف نه به‌طور دائم بلکه برای یک مدت موقت تا زمانی که این شرایط سخت از بین برود، از عهده‌ی او برداشته می‌شود. روابط خانوادگی هم که براساس یک قرارداد به نام «نکاح» به وجود می‌آیند، حقوق و تعهداتی را برای طرفین ایجاد می‌کنند و هر لحظه ممکن است که پای‌بندی به این تعهدات بخاطر عُسروحَرَج سخت و زیان‌بار شود؛ به‌گونه‌ای که تحمل این سختی برای متعهد امکان‌پذیر نباشد.
به این نکته باید توجه داشت که انجام برخی از تکالیف و امور سخت نیست بلکه غیرممکن است؛ یعنی به حدی دشوار است که تحت هیچ شرایطی انجام آن ممکن نیست. این وضعیت، ارتباطی به عُسروحرج که در آن انجام یک تکلیف فرد را به سختی می‌اندازد، ندارد.
برخی از مصادیق عُسروحَرَج در تکالیف مربوط به حوزه‌ی خانواده
برای روشن‌تر شدن توضیحاتی که گفته شد، در ادامه به برخی از مصادیق عُسروحَرَج در تعهدات مربوط به روابط خانوادگی و راه‌حل پیش‌بینی‌شده در قانون اشاره خواهیم نمود. این موارد به این شرح است:
۱. هم از حیث شرعی و هم از لحاظ حقوقی، حق طلاق با شوهر است. البته او می‌تواند در قالب یک شرط ضمن عقد به همسر خود وکالت در طلاق بدهد. از طرفی زن هم تکالیفی در قبال همسرش دارد که زندگی با او در یک خانه‌ی مشترک نمونه‌ای از این تکالیف است. اگر او به این تکالیف عمل نکند، دیگر حقی در مورد نفقه نخواهد داشت. بااین‌حال، گاه شرایط زندگی برای زن(زوجه) به‌نحوی می‌شود که دیگر نمی‌تواند به زندگی با همسر خود ادامه دهد. درواقع، ادامه‌ی زندگی با همسر موجب می‌شود که سختی غیرقابل‌تحمل برای او به وجود آید و حتی جان او به خطر افتد(مانند حالتی که مرد، همسر خود را کتک می‌زند). به همین خاطر، این امکان در نظر گرفته شده است که محل زندگی با همسر خود را ترک نموده و از انجام وظایف همسری خودداری کند بدون اینکه حق او در خصوص نفقه از بین برود.
۲. در صورتی که ادامه‌ی زندگی زناشویی برای زن موجب عُسروحَرَج و ضرر باشد، امکان طلاق‌دادن او توسط حاکم وجود دارد. به‌عنوان نمونه، نفقه زن خواه در تأمین مخارج زندگی‌خود ناتوان بوده یا توانایی مالی لازم در جهت رفع نیازهای خود را داشته باشد، برعهده‌ی شوهر است. طبق قانون مدنی در صورتی که شوهر از پرداخت نفقه خودداری کند و امکان اجرای حکم دادگاه برای ملزم‌نمودن او به پرداخت نفقه نیز وجود نداشته باشد، زن می‌تواند برای طلاق به حاکم رجوع کند و حاکم شوهر را ملزم به طلاق می‌نماید و اگر باز هم ملزم‌نمودن ممکن نباشد، زوجه(زن) با اذن حاکم شرع طلاق داده می‌شود.
مواردی مانند ترک زندگی خانوادگی توسط زوج(شوهر) حداقل به مدت ۶ ماه متوالی و یا ٩ ماه متناوب در مدت یک سال بدن عذر موجه، اعتیاد او به یکی از انواع مواد مخدر و یا ابتلاء وی به مشروبات الکلی که به اساس زندگی خانوادگی خلل وارد آورد و امتناع یا عدم امکان الزام وی به ترک آن در مدتی که به تشخیص پزشک برای اعتیاد لازم بوده است و محکومیت قطعی زوج به حبس ۵ سال هم از مواردی است که اگر زندگی را برای زوجه با سختی غیرقابل‌تحمل مواجه نماید، می‌تواند از همین طریق برای طلاق خود اقدام نماید.