سردرگمی اردوگاه غرب با گام هسته‌ای ایران/ اروپا می‌تواند از «مکانیسم ماشه» استفاده کند؟

گروه سیاسی ؛ روز سه‌شنبه هفته گذشته و در پایان سومین مهلت ۶۰ روزه جمهوری اسلامی ایران به اعضای باقی مانده در برجام، رئیس جمهور دستور ورود به گام چهارم کاهش تعهدات هسته‌ای را صادر کرد.

به موجب این امر، گازدهی به ۱۰۴۴ سانتریفیوژ فعال در سایت غنی‌سازی فردو در دستور کار سازمان انرژی اتمی قرار گرفت. برهمین اساس روز چهارشنبه (۱۵ آبان) مخزن (سیلندر) ۲۸۰۰ کیلویی که حاوی حدود ۲۰۰۰ کیلوگرم گاز هگزا فلوراید اورانیوم (uf۶) است تحت نظارت بازرسان آژانس بین المللی انرژی اتمی پس از انتقال از مجتمع غنی سازی شهید احمدی روشن (نطنز) به مجتمع غنی سازی شهید دکتر علیمحمدی (فردو) در سالن خوراک دهی مجتمع فردو قرار گرفت.

به دنبال این اقدام، همان طور که انتظار می‌رفت اعضای اروپایی برجام و همچنین آمریکا واکنش منفی نشان دادند. در همین راستا امانوئل مکرون رئیس جمهور فرانسه گفت: «من فکر می‌کنم این اولین بار است که ایران به گونه‌ای آشکار و بی‌پرده تصمیم گرفته است از برجام خارج شود که این نشان‌دهنده یک تغییر موضع اساسی است.» آنگلا مرکل صدراعظم آلمان نیز عنوان کرد: «هر گام بیشتری که ایران اتخاذ می‌کند شرایط سخت‌تر می‌شود.»

دومینیک راب وزیر خارجه انگلیس در حساب توئیتری خود نوشت: «کاهش تعهدات برجامی ایران تهدید برای امنیت ملی ما است.» او از ایران خواست به تعهداتش در توافق هسته‌ای پایبند بماند. سخنگوی کمیسیون اتحادیه اروپا اعلام کرد:«ما موکدا از ایران می‌خواهیم از تمام فعالیت‌های اخیر خود که با تعهداتش در برجام مغایرت دارد عقب‌نشینی کند.»

مارک میلی رئیس ستاد مشترک نیرو‌های مسلح آمریکا و مورگان اورتگاس سخنگوی وزارت خارجه این کشور ضمن انتقاد از اقدام ایران، آن را گامی بزرگ در مسیر غلط و تهدیدآمیز برشمردند.

این در حالی است که آمریکا به دلیل خروج از برجام نمی‌تواند ایران را به نقض توافق هسته‌ای متهم کند و اروپایی‌ها هم به دلیل ناتوانی در اجرای تعهدات خود در بیش از یکسال گذشته، نباید نسبت به کاهش تعهدات هسته‌ای ایران انتقادی داشته باشند.

در این رابطه حسن بهشتی‌پور کارشناس مسائل هسته‌ای به خبرنگار میزان گفت: «ماده ۲۶ متن برجام، این اجازه را منحصرا به جمهوری اسلامی ایران داده است در صورتی که طرفین دیگر توافق تعهدات خود را اجرایی نکنند، این کشور نیز اجرای تعهداتش را به حالت تعلیق درآورد. در همین راستا اقدامی که در گام چهارم صورت گرفت نیز در همین چارچوب است. در واقع تمامی تعهداتی که ایران پذیرفته است، به شرط آنکه طرف مقابل از تکالیف و وظایف خود تخطی کرده باشد، به حالت تعلیق درآورد. اروپا نیز قبول دارد تعهداتش را اجرا نکرده، هرچند که عنوان می‌کند اقدامات کشورمان نقض برجام است، اما واقعیت چیز دیگری است.»

وی افزود: «همچنین در ماده ۳۶، به هر دو طرف این توافق این حق داده شده که اگر یک طرف تعهداتش را اجرا نکرد، دیگری می‌تواند بخشی یا تمام تعهداتش را زیر پا بگذارد.»

براین اساس هرگونه اظهار نظر غرب در مورد نقض برجام از سوی ایران، نه تنها مبنای حقوقی ندارد بلکه قابلیت دفاع طبق توافق‌نامه امضا شده میان ۱+۵ برای کشورمان محفوظ است.

علت اهمیت گام چهارم کاهش تعهدات هسته‌ای ایران
اروپا در شرایطی که پس از خروج آمریکا از برجام، حتی در اندازه‌ای محدود مراودات تجاری در قالب اینستکس نتوانست اقدامی انجام دهد امروز نسبت به تصمیمات پیشروانه ایران برای دفاع از حقوق حقه خود موضع منفی دارد. در شرایطی که آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در ۱۵ گزارش اخیر خود تاکید کرده است تمام فعالیت‌های هسته‌ای ایران تحت نظارت این سازمان و بدون تخطی از قوانین صورت گرفته، چنین مواضعی از سوی اروپا موید سردرگرمی آنهاست.

بخشی از این سردرگمی به اهمیت گام چهارم و احتمالا در ادامه گام‌های بعدی دیگر مربوط است. اقدام ایران در این مرحله علاوه بر آنکه قاطعیت کشورمان را در پیشبرد تصمیم خود نشان داد، زنگ خطر را برای غرب نیز به صدا درآورد.

در این باره بهشتی‌پور تصریح کرد: «قرار بود فردو به مرکز تحقیقات فیزیک پلاسما تبدیل شود. اما اکنون این مرکز وارد غنی‌سازی شده است. این پیامی به طرف مقابل است که اگر سیاست غلط خود را ادامه دهید، سانتریفیوژها و ذخایر غنی شده و حتی ممکن است درصد غنی‌سازی ایران افزایش یابد.»

اعضای اروپایی برجام می‌دانند تهران در ادامه مسیر مذکور عزم جدی دارد. نگاه اروپا به افزایش توانمندی هسته‌ای کشورمان همواره نگاهی تهدیدآمیزی بوده که ممکن است امنیت آن‌ها را به مخاطره بیندازد. اما آن‌ها به دلیل پذیرش هژمونی آمریکا توسط بخش اقتصادی خود که تقریبا تماما در اختیار بخش خصوصی است، قادر به اقدام موثری نیستند. در عین حال نتوانستند ابتکارات خود برای خارج شدن از بن بست کنونی، را به تایید دولت ترامپ برسانند.

 

بنابراین امیدی نیست اروپایی‌ها در دو ماه آینده در بعد اقتصادی اتفاق مثبتی در قبال ایران صورت دهند؛ لذا اروپا نگران آن است در زمانی کوتاه و پس از ارائه فرصت‌های ۶۰ روزه بعدی، ایران به توانمندی هسته‌ای قابل ملاحظه‌ای دست یابد، در حالی که آن‌ها هیچ کاری نمی‌توانند انجام دهند. شاید تنها راهکار آن‌ها مذاکرات سیاسی با آمریکا و فشار بر دولت این کشور باشد. این در حالی است که دموکرات‌ها نیز نسبت به عملکرد برجامی ترامپ انتقادات جدی دارند. آن‌ها عنوان می‌کردند خروج ترامپ از توافق هسته‌ای با این دورنما بود که ایران ۶ ماهه به زانو درآید، اما نه تنها این اتفاق رخ نداد بلکه توان هسته‌ای آن افزایش یافت. در نتیجه علاوه بر اروپا، در داخل آمریکا نیز سردرگمی و اختلاف بر سر برجام و آینده رویکرد ایران وجود دارد.

در همین حال اخباری در مورد احتمال اجرای مکانیسم ماشه از سوی اروپا در واکنش به کاهش تعهدات هسته‌ای ایران مطرح می‌شود. مکانیسم ماشه یا همان «ساز و کار حل اختلافات» می‌تواند به بازگشت خودکار تحریم‌های بین‌المللی علیه کشورمان منجر شود. این ساز و کار در بند‌های ۳۶ و ۳۷ برجام پیش‌بینی شده است. اما در وضعیت کنونی اروپا قادر نیست از این ابزار استفاده کند.

زیرا تنها در شرایطی غرب می‌تواند در موضوعات هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران را به نقض تعهدی متهم کند که آژانس بین‌المللی انرژی اتمی خلافی از فعالیت‌های کشورمان گزارش دهد. اما تاکنون علی‌رغم فشار‌های آمریکا به آژانس برای ارائه گزارشی علیه ایران، ۱۵ گزارش قبلی نشان داد فعالیت‌ها در چارچوب قانونی صورت گرفته‌اند؛ حتی از سرگیری فعالیت‌های ماه‌های اخیر نیز زیر نظر آژانس انجام می‌شود؛ بنابراین اجرای مکانیسم ماشه توسط اروپا منتفی خواهد بود. ضمن آنکه اگر اروپا در قالب حضور در برجام بخواهد این سازوکار را به کار گیرد نخست باید در کمیسیون مربوط به حل اختلافات پاسخگوی این موضوع باشد که چرا تعهداتش را عملیاتی نکرده است. اما اگر از برجام خارج شود، دیگر قادر به فعال کردن مکانیسم ماشه نیست.

جمع‌بندی این مسائل نشان می‌دهد در برهه کنونی، غرب ناتوان از تصمیم‌گیری در قبال ایران و برجام است. اما مقامات غربی تلاش دارند با نفوذ رسانه‌ای خود میدان بازی را تغییر دهند. موضع‌گیری‌های آن‌ها علیه گام چهارم و تهدیدآمیز خواندن این اقدام در همین راستا صورت گرفت تا توجه افکار عمومی جهان را از ناتوانی خود منحرف سازند و به ذهنیت‌ها را علیه ایران شکل دهند.