نیش عقرب پرخطر، اما درمانگر
به گزارش گروه فضای مجازی،دکتر وحید درخش احمدی افزود: در ایران بیشترین آمار عقرب گزیدگی مربوط به استان‌های با آب و هوای گرم و مرطوب بخصوص استان خوزستان با۷۰ درصد است که با وجود تهیه و تولید سرم و پادزهر‌های ضدعقرب، موارد منجر به بستری و نیازمند به درمان همچنان بالاست و این امر سبب تحمیل هزینه‌های بالایی به کشور می‌شود.
وی ادامه داد: در فصل تابستان با افزایش دما خطرات عقرب‌گزیدگی افزایش یافته و نیاز به اطلاع رسانی و آگاهی بخشی به مسافران و افراد بومی در مورد عقرب، گزش و نکات ایمنی مربوطه لازم است، زیرا اقدامات کنترل عقربها و پیشگیری از عقرب‌گزیدگی می‌تواند عملی‌ترین روش برای مقابله با این مشکل بهداشتی باشد.
عقربها موجوداتی شب زی و دیگرزن هستند
درخش احمدی با اشاره به این که عقرب (کژدم) بندپایی است که نام آن همواره یادآور وحشت و مرگ است، گفت: تصور غالب مردم این است که عقربها فقط در مناطق بیابانی زندگی می‌کنند، ولی در واقع اینگونه نیست و با توجه به تنوع گونه‌هایی که دارند، آن‌ها را می توان در زیستگاه های مختلف مشاهده کرد.
وی ادامه داد: عقربها رنگ‌های مختلفی همچون زرد مایل به قهوه‌ای، قهوه‌ای، خاکستری و سیاه دارند و اندازه آن‌ها بین ۵/۱ تا ۱۸ سانتی‌متر متغیر است، ولی بواسطه شکل بدنی خود که حالتی تخت و صاف دارد، می‌توانند از شکاف‌هایی به عرض ۳ میلی‌متر نیز عبور کرده و به راحتی وارد محل سکونت انسان‌ها شوند.
به گفته این متخصص آفات، عقربها شب‌زی بوده و روز‌ها در مکانهای امن و خنکی نظیر شکاف دیوارها، زیر سنگها، زیر پوست درختان و یا حفرههای حفر شده توسط خودشان زندگی می‌کنند و با تاریک شدن هوا از مخفیگاه خود خارج شده و به شکار میپردازند.
درخش احمدی با یادآوری این موضوع که عقربها قادرند که ماده سمی خطرناکی از قسمت عقب بدنشان (دم که دارای غده سمی بنام تلسن است) به طرف مهاجمین بپاشند و یا تزریق نمایند، گفت: تا کنون بیش از ۲۰۰۰ گونه عقرب در دنیا شناسائی شده است که حدود ۵۰ گونه از آن‌ها اهمیت پزشکی دارند. در ایران هم ۶۴ گونه عقرب گزارش شده است که متعلق به ۳ خانواده بوتیده، همیسکورپیده و اسکورپیونیده هستند.
استان خوزستان، صدرنشین عقرب گزیدگی است
این حشره شناس و متخصص آفات با اشاره به این که کمترین موارد گزیدگی در استان‌های شمالی و تهران گزارش شده‌است، گفت: هر ساله به طور میانگین عقربها عامل ۴۲ تا ۴۵ هزار مورد گزیدگی سمی در ایران هستند که بر اساس آمارها، بیشترین عقرب گزیدگی و بیشترین موارد مرگ و میر ناشی از آن در استان خوزستان رخ میدهد و پس از این استان، استان‌های هرمزگان، سیستان و بلوچستان، بوشهر، فارس و کرمان به ترتیب بیشترین موارد عقرب گزیدگی را دارند.
وی ادامه داد: عقربها تنها موجوداتی هستند که اشعه رادیو اکتیو تأثیری به آن‌ها ندارد. ضعیفترین عقربها ۴۰،۰۰۰ راد (واحد اندازه‌گیری تشعشعات تولیدکننده یون جذب شونده) را تحمل می‌کنند که این عدد در مورد انسان کمتر از تنها ۶۰۰ راد می‌باشد و بدین گونه حتی از انفجار اتمی هم جان سالم به در می‌برند.
به گفته این حشره شناس، برخلاف شایعه‌ای که گفته می شود رنگ عقرب حکایت از پرخطر یا کم خطر بودن آن است، رنگ عقرب هیچ نقشی در غلظت سم یا خطرناک بودن آن ندارد. اما می‌توان گفت که سم عقرب‌های نواحی خشک و گرمسیر در ایران دارای غلظت بالایی است. خوشبختانه خطرناک‌ترین عقربها هم هنگام گزش انسان معمولاً تمامی سم خود را تزریق نمی‌کنند؛ زیرا عقرب در مصرف سم صرفه‌جویی می‌کند و همیشه در گزش اول با تزریق مختصری آنزیم سعی در دور کردن دشمن دارد، ولی چنانچه اسیر شود و راه فراری نداشته باشد، مجبور به تزریق سم اصلی خود می‌شود. عقرب برای جایگزینی سم خود نیاز به تغذیه بیشتر دارد و برای همین زیاد مایل نیست که سم خود را هدر دهد.
درخش احمدی با رد این ادعا که عقرب هنگامی که در میان آتش محصور می‌شود یا در شرایط سخت قرار می‌گیرد، دم خود را بر بالای سرش می‌برد و نیش را درون سرش فرو کرده و خودکشی می‌کند، یادآور شد: این باوری غلط و فقط یک افسانه است و پایه علمی ندارد در حقیقت، عقرب وقتی در میان آتش محصور می‌شود، با حرکات نیش زدن به اطراف می‌خواهد از خود دفاع کند و به عبارتی هر آنچه که در مقابلش است را نیش بزند و در این موقع نیز می‌خواهد آتش را نیش بزند که این تصور را پدید آورده که خودش را نیش می‌زند. به عبارت دیگر عقربها دمای بالا را نمی‌توانند تحمل کنند و بیشتر آن‌ها در دمای ۴۰ درجه به بالا می‌میرند، ولی در عوض دمای بسیار پایین و در حد صفر درجه را به خوبی تحمل می‌کنند. علت مرگ عقرب در حرارت بالا به دلیل از دست دادن سریع آب بدن، انعقاد همولنف (خون بندپایان) و انسداد عروق و مجاری است.
نیش عقرب پرخطر، اما درمانگر
درخش احمدی در ادامه این گفتگو با یادآوری این موضوع که زهر اکثر عقرب‌های سمی باعث نابودی گلبول‌های قرمز خون می‌شود و در محل گزش نیز تغییر رنگ موضعی و تورم دردناک ایجاد می‌کند، تصریح کرد: در هنگام گزش، حتماً باید توسط پزشک معاینه شده و با تزریق سرم ضدعقرب درمان شود. کودکان و افراد سالمند نیز نسبت به سم عقرب آسیب پذیرتر بوده و نیازمند توجه بیشتری می‌باشند. علاوه بر آسیب به گلبول‌های قرمز، زهر عقرب علائم عصبی نیز ایجاد می‌کند که شامل بی‌قراری، تشنج، راه رفتن نامتعادل، آبریزش از دهان، حساسیت شدید پوست به لمس، انقباضات ماهیچه‌ای، درد شکم و کاهش کارکرد سیستم تنفسی می‌باشد که در اکثر موارد این علائم در عرض ۴۸ ساعت فروکش می‌کنند.
وی افزود: البته زهر کژدم‌ها خواص درمانی متنوعی نیز دارد. از آن‌ها در درمان انواع تومور‌های بدخیم، توقف رشد و مرگ سلول‌های سرطانی، تومور مغزی و نخاعی، سرطان پستان و کارسینومای سلولی کبد استفاده شده و در تشخیص سرطان‌های ریه، پوست، مری، گردن رحم و کولون نیز مورد مطالعه قرار گرفته اند. این خواص ارزشمند زهر عقرب را به گران‌قیمت‌ترین مایع جهان در حدود لیتری ۱۵۰ میلیون دلار تبدیل نموده و سبب شکل‌گیری و کارآفرینی‌های پر استقبالی از صنعت پرورش عقرب شده است در دنیا شده است.
این متخصص درباره علائم عقرب زدگی و راهکار‌های درمانی آن تاکید کرد: پس از چند دقیقه از گزش عقرب که اغلب در ناحیه دست و پا اتفاق می‌افتد، علایمی، چون درد، تاول، قرمزی و تورم مشاهده می‌شود. تند شدن نبض، بالا رفتن فشار خون، سرگیجه، حالت تهوع و استفراغ، بی‌اختیاری ادرار و مدفوع، تنگی نفس، تشنج و افزایش ترشح بزاق از دیگر علائم آن است.
وی ادامه داد: شستشوی محل زخم با آب و صابون، بیرون آوردن وسایل تزئینی و جواهرات، استفاده از کمپرس سرد برای کاهش درد و تورم باید در وهله اول مورد توجه قرار گیرد، بدین منظور می‌توان از یک تکه یخ استفاده کرد، ولی هرگز نباید اندام گزیده شده را در آب یخ غوطه‌ور ساخت.
درخش احمدی، از جمله راهکار‌هایی که برای پیشگیری از عقرب گزیدگی بخصوص در مناطق گرمسیری و به هنگام تاریکی هوا توصیه می‌شود را پوشیدن جوراب، شلوار و کفش مناسب، تکان دادن کفش و لباس‌ها قبل از پوشیدن، بهسازی محیط‌های کار و اقامت نظیر نصب توری در پنجره ها، پوشاندن فاصله در و کف زمین و درز دیوارها، جلوگیری از دپو کردن نخاله‌های ساختمانی، استفاده از تختخواب در در زمان استراحت خصوصا در محیط‌های باز و قرار گرفتن پایه‌های آن در یک ظرف محتوی آب یا نفت و رعایت فاصله ۳۰ سانتی متری تخت با دیوار باشد عنوان کرد.
وی یادآور شد: روش‌های شیمیایی کنترل و کاهش عقربها در اماکن عمومی و خانگی شامل استفاده از مواد دورکننده در خارج اماکن و سمپاشی پیرامون داخلی و خارجی اماکن بوسیله آفت‌کش‌ها مورد تأیید وزارت بهداشت و با فرمولاسیونهای مناسب با شرایط آب و هوایی موجود با توجه به مواردی، چون حفظ محیط زیست، ایمن ماندن افراد در مقابل آفت‌کش‌ها نیز می‌بایست زیر نظر متخصصین امر انجام گردد.