«شاه بی شین» ویژگی‌های درونی و رفتاری محمدرضا شاه را به تصویر کشیده/ شاه بی شین یعنی آه و حسرت
محمدکاظم مزینانی از نویسندگانی است که آثارش مخاطبان زیادی را به خود جلب می‌کند. وی در گفتگو با خبرنگار گروه فرهنگی درباره «شاه بی شین» که یکی از سه‌گانه وی محسوب می‌شود، توضیحاتی ارائه کرده است.
میزان-نگارش این کتاب چقدر وقت گذاشتید؟ چند بار بازنویسی شد؟
نگارش «شاه بی‌شین» حدود سه سال زمان برد. کار تحقیقاتی و میدانی این اثر مدت‌ها طول کشید و کتاب بار‌ها مورد بازنویسی قرار گرفت.
میزان-این کتاب چه تفاوتی با دیگر آثار درباره محمدرضا شاه پهلوی دارد؟
تلاش کردم در این کتاب نگاه جدیدی به فضای بیرونی کاخ‌ها، شخصیت محمدرضا شاه پهلوی و افرادی که در آن نظام و مناسبات سیستم قدرت شاهنشاهی بودند، داشته باشم.
در «شاه بی‌شین» سعی کردم به عنوان یک انسان به مضامین مورد نظرم بپردازم و نقاب محمدرضا شاه پهلوی را کنار بزنم و درون شخصیت شاه را به تصویر بکشم.
میزان-آیا در این نوع پرداخت قصد اشاره به ویژگی خاصی داشتید؟
در «شاه بی‌شین» از همه مناظر و زاویه‌ها یعنی اخلاقی، عاطفی، خلقیات، درونیات و روحیات به این محمدرضا پهلوی پرداخته شده اگرچه بیشترین تمرکز بر بعد عاطفی و روانی این آدم است. اینکه در پس آن نقاب چه آدمی می‌زیسته، درونش چه می‌گذشته، احساس، عواطف این شخص نسبت به فضای پیرامون و جهان‌بینی که داشته چه بوده یا اینکه نسبت به اتفاقات چه عکس‌العملی نشان می‌داده از مباحثی است که به آن پرداخته شده است.
میزان-این کتاب بر چه اساسی نوشته شد؟
اسناد و مدارک در این زمینه کم نیست. من در کنار مطالعه و مراجعه میدانی به کاخ‌ها و... با اسناد زیادی مواجه شدم که نتیجه زیر و رو کردن آن اطلاعاتی شد که در قالب رمان به نگارش در آمد.
آیا رفتار‌هایی که از محمدرضا شاه پهلوی در این کتاب آمده قابل تحلیل است؟ اصلا به بررسی و ریشه‌یابی این رفتار‌ها پرداخته‌اید؟
در رمان به رفتار‌ها اشاره شده، اما کتاب، تحلیلی نیست بلکه بیشتر تصویرگری و توصیف است. این وظیفه مقاله است که به تحلیل یک شخصیت بپردازد.
ممکن است از خلال روایت‌ها افراد به تحلیل یا نقد و... این شخصیت برسند، اما وظیفه رمان صرفا به تصویرکشیدن و بازتولید و بازآفریتی وقایعی است که رخ داده است.
در نگارش رمان توصیف عکس‌العمل‌ها در وقایع میسر است، اما علت‌یابی آن رفتار نه. رسالت رمان داستان‌پردازی و بازآفرینی واقعیت‌ها با استفاده از عنصر خیال است. به دنبال چرایی رفتار‌ها نبودم بلکه برایم بیشت رچگونگی آن‌ها مهم بود.
میزان-این رمان چقدر مستند است؟
پایه رمان، مستند است و بر اساس وقایعی که اتفاق افتاده شکل گرفته و شاخ و برگ پیدا کرده است. هدف از این کار هم این بوده که زوایای تاریک این شخصیت را روشن کند، ابعادی که ممکن است در قالب وقایع انقلابی، درون محمدرضا شاه پهلوی یا فرح پهلوی باشد. ساختار رمان بر اساس واقعیت و مستند است.
میزان-عنوان کتاب چطور انتخاب شد؟
در انتخاب عنوان فکر می‌کردم چه نامی می‌تواند خلاصه و مفید باشد و تمامیت رمان و محتوای آن را به تصویر بکشد و در نهایت «شاه بی شین» انتخاب شد.
این عنوان شخصیت پادشاه را چیستان‌وار نشان می‌دهد که وقتی شین را بر می‌داریم چیزی جز آن و حسرت باقی نمی‌ماند. من فکر کردم این بازی کلامی می‌تواند منظورم را به شکل کامل برساند.
میزان-این کتاب چند بار تجدید چاپ شد؟ بازخورد‌ها نسبت به این کتاب تا امروز چطور بود؟
صد‌ها نقد درباره این کتاب انجام شده و در ۱۲ بار چاپ مجدد، «شاه بی شین» به خوبی دیده و خوانده شد. اثر ادبی همچون پاورقی نیست که تمام اقشار را در برگیرد بنابراین مخاطب خاصی دارد که مخاطب «شاه بی شین» هم بیشتر افراد میانسال بودند که توانستند به دلیل یکسری خاطرات مشترک با این اثر ارتباط برقرار کنند.
برایم بازخورد جوانان که نسبت به سوژه‌های سیاسی آلرژی دارند بسیار جالب بود، چراکه این قشر با مطالعه داستان متوجه شدند که این کتاب قضاوت‌مندانه نوشته نشده و با تاریخ یکطرفه برخورد نکرده است.