نیازمند بازتعریف فضا‌های عمومی تهرانیم
به گزارش گروه جامعه ، مائده قرشی مدیر مطالعات و برنامه‌ریزی امور اجتماعی و فرهنگی در نشست «مگامال‌ها در تهران» که در دانشگاه تهران برگزار شد گفت: با اینکه شکل‌گیری مراکز خرید در تهران از دهه ۴۰ به تدریج خود را به عنوان وجهی از گسترش نظام شهری نشان داده است، اما همچنان تا دهه هفتاد روندی کند و معمولی داشته است.
وی موج اول ساخت و‌ساز مجتمع‌های تجاری را مربوط به زمان تصدی شهرداری توسط غلامحسین کرباسچی دانست و گفت: در آن زمان این شکل از مجتمع‌های تجاری صرفا مراکز خرید بوده‌اند و به عبارت روشن‌تر این مراکز برای خرید ساخته شده بودند و نه برای کاربری فراغتی و تفریحی و به همین دلیل چالشی اساسی درون این مراکز شکل گرفت که ناشی از معماری و طراحی فضا بود.
قرشی به تحولات اواخر دهه ۸۰ در شهر تهران اشاره کرد و گفت: مال‌های ساخته شده در این زمان بر خلاف مراکز خرید در دهه هفتاد مکان‌هایی چند منظوره‌اند و این در حالی‌که در دهه ۹۰ مگامال‌ها هویت فراغتی را در خود غالب کرده‌اند و مجموعه‌ای از فضا‌های بازی برای کودکان، فضا‌های رستورانی و فوت کورت‌ها، فضا‌های هنری و سینمایی و فضا‌های خرید به تفکیک علائق نسلی و سنی را در خود جای داده‌اند.
وی افزود: این زنجیره مصرف، خرید و فراغت در این مراکز کامل می‌شود؛ و این مال‌ها خرید را از فعالیتی مبتنی بر نیاز به فعالیتی مبتنی بر فراغت تغییر داده‌اند.
در ادامه عباس کاظمی وریج، عضو هیئت علمی پژوهشگاه مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و مدیرعلمی پروژه مطالعاتی مگامال‌ها با اشاره به شکل‌گیری جریان ضد مال درطبقه روشنفکران ایران گفت: من نه مدافع و نه ضد مال هستم بلکه معتقدم باید نگاه منصفانه داشت و ابعاد مثبت و منفی را با هم دید چراکه مال‌ها امروزه بخش ضروری زندگی شهری‌اند.
کاظمی بر ضرورت مبارزه با توسعه بی‌برنامه شهر تأکید و خاطرنشان کرد: بر اساس تحلیل محتوایی که از مصوبات کمیسیون ماده پنج داشتیم از ۲۶ مصوبه این کمیسیون در دوران تصدی شهرداری توسط غلامحسین کرباسچی ۲۲ تغییر کاربری به تجاری وجود دارد که قابل مقایسه با تجاری‌سازی در زمان تصدی محمدباقر قالیباف نیست و از این دوران باید با عنوان «عصرمال‌سازی» یاد کرد.
وی تصریح کرد: اینکه شهرداری را به تنهایی مسبب مال‌سازی بدانیم نیز اشتباه است چرا که اختیار ساخت و ساز شهری از شهرداری گرفته شده و به نیرو‌های نظامی، سیاسی و ... سپرده شده بود؛ در وهله نخست تصمیم‌گیری می‌شد و بعد مجوز‌ها از شهرداری دریافت می‌شد.
این پژوهشگر بر ضرورت وجود پیوست‌های فرهنگی اجتماعی برای پروژه‌هایی مانند مال‌ها تأکید و تصریح کرد: فقدان این پیوست‌ها وضعیت شهر را به حالت کنونی رسانده که مراکزی خارج از استاندارد ساخته شده است، توسعه بی‌رویه مال‌ها خود مال‌ها را نیز تضعیف می‌کند.
در ادامه این نشست امیرابراهیمی پژوهشگر اجتماعی دوران شهرداری غلامحسین کرباسچی را نقطه آغاز فضا‌های دورگه در تهران دانست و گفت: این دوران در زمان محمدباقر قالیباف به اوج خود رسید و امروز تمام فضا‌های شهری ما مصرفی شده‌اند و مصرف عامل هویت‌ساز جدید شهروندان به ویژه جوانان است.
وی از وجود بیش از ۴۰۰ مال در تهران خبر داد و افزود: متأسفانه بسیاری از آن‌ها میان محلات مسکونی ساخته شده‌اند و توجیه اقتصادی- اجتماعی و شهرسازانه ندارند و همین عامل موجب از بین رفتن زمین‌های ذخیره‌ای در شهر شده است.
در ادامه این نشست محمد سالاری رئیس کمیسیون شهرسازی و معماری شورای شهر تهران گفت: به طور کلی نمی‌توان به صورت صفر و یکی با این پدیده برخورد کرد و مال‌ها و مگامال‌ها را تهدیدی برای شهر به حساب آورد.
سالاری ادامه داد: ایراد حدود ۴۰۰ مال ایجاد شده در شهر تهران این است که بدون توجه به طرح تفصیلی و بدون داشتن پیوست‌های مطالعاتی ایجاد شده‌اند و در ایجاد آن‌ها صرفا درآمدزایی مدنظر قرار گرفته است.
به گفته وی بر اساس طرح تفصیلی قرار بوده مال‌ها بر اساس نیازسنجی محلات ایجاد شوند در حالی که اکنون مال‌ها نه در مقیاس محلی که در مقیاس شهر فعالیت می‌کنند که تبعات ترافیکی نگران کننده‌ای را نیز ایجاد کرده و سکونت‌گاه‌های آن محلات با مشکلات اساسی مواجه شده‌اند.
رئیس کمیسیون شهرسازی و معماری شورا با طرح این پرسش که اکنون برای حل این مشکل چه باید کرد؟ گفت: باید طرح‌های جامع و تفصیلی بازنگری شوند و در مورد پهنه‌های m. و s. تجدید نظر گردد و به طور کلی باید از تدوین طرح‌های جامع بلند مدت عبور کنیم و به سمت برنامه‌ریزی‌های غلتان برویم.
سالاری یکی دیگر از راه‌های حل چالش مگامال‌ها را سخت‌گیری در زمان تصویب پیوست‌های مطالعاتی لازم پاساژ‌ها و مال دانست و افزود: شهرداری نباید عوارض را در زمان صدور پروانه‌ها دریافت کند بلکه این عوارض در می‌بایست در فرایند بهره برداری دریافت شود تا منجر به کسب درآمد پایدار برای شهر شود.
وی افزود: اکنون مال‌ها تبدیل به مرکز فروش کالا‌های برند‌های خارجی و خروج ارز از کشور شده و اقتصاد خرد محلات را فلج کرده است بنابراین بخش تولید باید به مال‌ها که به فضا‌های مصرف تبدیل شده‌اند پیوند داده شوند و براساس طرح تفصیلی، شهرداری مکلف به تعیین فعالیت‌های مجاز به استقرار در محلات و مناطق است.
رئیس کمیسیون شهرسازی و معماری شورا ادامه داد: باید با تدوین بسته‌های تشویقی، بخشی از فضا‌های تجاری و مال‌ها را به محیط‌های کاری و شرکتی ارزان قیمت برای استارتاپ‌ها و کسب و کار‌های خرد و متوسط تبدیل کنیم.
سخنران بعدی این نشست نوا توکلی‌مهر، شهرساز و سردبیر فصلنامه تخصصی شهر و منظر با بیان اینکه ایران از لحاظ قانون‌گذاری و برنامه‌ریزی اصلا عقب نیست، تصریح کرد: ما حتی درباره نمای شهری از سال ۱۲۸۰ قانون داریم، ولی جعبه ابزاری برای اجرای آن‌ها نداریم و در عین حال بعد از گذشت ۱۰۰ سال هنوز بازنگری جدی در قوانین نشده است و همین عدم بازنگری ماموریت‌های اشتباهی را برای شهر تعریف می‌کند.
توکلی مهر بر ضرورت وجود نهادی در شهرداری برای ارتقای فضای شهری تأکید کرد و گفت: این نهاد می‌تواند از ادغام سازمان نوسازی، شرکت ساماندهی صنایع و مشاغل و سازمان پارک‌ها و فضای سبز شهری تشکیل شود.