کولیوند: نقش توانبخشی در افزایش تاب‌آوری افراد دارای معلولیت است
رئیس جمعیت هلال احمر در یادداشتی به مناسبت آغاز کنفرانس بین‌المللی معلولیت و توانبخشی جسمی در نهضت صلیب سرخ و هلال احمر نوشت: توانبخشی و بازتوانی، چیزی فراتر از یک الزام کوتاه‌مدت یا صرفاً پزشکی است؛ بلکه راهکاری جامع برای احیای کرامت انسانی، بازگشت به زندگی مستقل و رشد پایدار است.
خبرگزاری میزان -
به گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی جمعیت هلال احمر؛ متن پیام پیرحسین کولیوند رئیس جمعیت هلال احمر به مناسبت آغاز کنفرانس بین المللی معلولیت و توانبخشی جسمی در نهضت صلیب سرخ و هلال احمر به شرح زیر است:
بسم الله الرحمن الرحیم
این کنفرانس بین‌المللی با عنوان «نقش توانبخشی و بازتوانی در ارتقای تاب‌آوری جانبازان معزز و همچنین معلولان» تجلی احساس مسئولیتی مشترک است نسبت به افرادی که علی‌رغم محدودیت‌های گوناگون جسمی، حسی یا روانی، ارادۀ سترگ و تلاشی خستگی‌ناپذیر برای ساختن آینده‌ای روشن دارند.
جمعیت هلال احمر جمهوری اسلامی ایران، با تکیه بر اصول انسان‌دوستانه، سال‌هاست در حوزۀ امدادونجات، سلامت، توانبخشی و آموزش فعال است. ما در بحران‌های مختلف، نظیر زلزله‌ها، سیل‌ها و حتی بیماری‌های همه‌گیر، همواره شاهد بوده‌ایم که افراد دارای معلولیت، نیازمند توجه ویژه‌ای هستند؛ چراکه در شرایط بحران، محدودیت‌های آنان گاه دوچندان می‌شود.
تجربیات ما نشان داده است که توانبخشی و بازتوانی، چیزی فراتر از یک الزام کوتاه‌مدت یا صرفاً پزشکی است؛ بلکه راهکاری جامع برای احیای کرامت انسانی، بازگشت به زندگی مستقل و رشد پایدار است. اما پیش از ورود به مباحث تخصصی، شایسته است نگاهی به ریشه‌های دینی و معنوی خود داشته باشیم که همواره چراغ راه ما در خدمت‌رسانی بوده‌اند: سورۀ فتح (۴۸)، آیۀ ۱۷: لَّیْسَ عَلَى الْأَعْمَىٰ حَرَجٌ وَلَا عَلَى الْأَعْرَجِ حَرَجٌ وَلَا عَلَى الْمَرِیضِ حَرَجٌ… یعنی خداوند در احکام و تکالیف، برای نابینایان، افراد ناتوان حرکتی و بیماران، تسهیلات و تخفیف‌هایی در نظر گرفته است. این بیان قرآنی، جلوه‌ای از توجه الهی به شرایط خاص جانبازان معزز وهمچنین معلولان عزیز و اطمینان‌بخشی نسبت به منزلت و کرامت آنان است. پیامبر اکرم (ص) می‌فرمایند: «مَن نَفَّسَ عَنْ مُؤْمِنٍ کُربةً مِن کُرَبِ الدنیا نَفَّسَ اللهُ عَنْهُ کُربةً مِن کُرَبِ یومِ القیامة» هرکس غم و اندوهی را از دل مؤمنی بزداید، خداوند در روز رستاخیز اندوهی را از وی می‌زداید. این حدیث شریف، ما را به یاری‌رساندن به افراد دردمند و نیازمند دعوت می‌کند؛ بی‌تردید کمک به یک انسان دارای معلولیت، مصداق والای این حدیث است. با این نگاه دینی و اخلاقی، می‌توانیم محور‌های موردبحث در این کنفرانس را با بینشی ژرف‌تر دنبال کنیم، که در ادامه به برخی از محور‌های آن اشاره میکنم:
نقش توانبخشی در افزایش تاب‌آوری افراد دارای معلولیت
• معرفی الگو‌ها و راهکار‌های نوین توانبخشی در ابعاد جسمی، روانی و اجتماعى: در جمعیت هلال احمر جمهوری اسلامی ایران، بار‌ها دیده‌ایم که یک رویکرد همه‌جانبه و روزآمد در توانبخشی، چگونه می‌تواند سطح استقلال فردی و کیفیت زندگی جانبازان معزز وهمچنین معلولان عزیز را ارتقا بخشد. الگو‌های نوین توانبخشی، از مداخلات تخصصی در زمینه فیزیوتراپی و کاردرمانی گرفته تا حمایت‌های روان‌شناختی و اجتماعی، همگی در کنار هم موجب می‌شوند که فرد دارای معلولیت، تنها به‌عنوان «بیمار» نگریسته نشود؛ بلکه به‌مثابه عضوی فعال، پویا و توانمند از جامعه شناخته شود. امروزه، روش‌های نوین توانبخشی در ابعاد جسمی، روانی و اجتماعی، بستری را فراهم کرده‌اند تا افراد دارای معلولیت بتوانند بیش از پیش در جامعه نقش‌آفرین باشند. جمعیت هلال احمر جمهوری اسلامی ایران در برنامه‌های خود، از ترکیب این رویکرد‌های تخصصی و نیز مداخلات اجتماعی بهره می‌گیرد و باور داریم که این رویکرد جامع، استقلال فردی و کرامت انسانی را تقویت می‌کند.
• بررسی عوامل مؤثر بر تاب‌آوری (محیطی، فرهنگی، اقتصادی، فناوری): تاب‌آوری نه‌تنها محصول توانمندی فردی، بلکه برآیندی از مؤلفه‌های گوناگون محیطی، فرهنگی، اقتصادی و فناورانه است. چندین بار شاهد بوده‌ایم که دسترسی به زیرساخت‌های شهری مناسب، فناوری‌های ارتباطی و اطلاعاتی، حمایت‌های مالی و اجتماعی، و همچنین آموزش صحیح خانواده و جامعه، می‌تواند به شکل شگفت‌انگیزی تاب‌آوری را در افراد دارای معلولیت افزایش دهد و بستری فراهم آورد تا بتوانند حتی در مواقع بحرانی نیز نقش مؤثری در مدیریت بحران داشته باشند. اینجاست که دسترسی به زیرساخت‌های مناسب شهری، حمایت خانواده و جامعه، امکانات مالی پایدار و فناوری‌های یاری‌رسان، همگی در ساختن بنای یک زندگی توانمند برای جانبازان معزز وهمچنین معلولان عزیز نقش کلیدی دارند.
• تجارب موفق و مطالعه موردی کشورها در زمینه بازتوانی و توانبخشی: در جمعیت هلال احمر جمهوری اسلامی ایران، تجربیات بین‌المللی از طریق تعامل با فدراسیون جهانی صلیب سرخ و هلال احمر (IFRC) و سایر سازمان‌های امدادی جمع‌آوری شده است. نمونه‌های موفق فراوانی در کشور‌های پیشرو دیده می‌شود؛ از برنامه‌های جامع توانبخشی در کشور‌های اسکاندیناوی تا طرح‌های مردم‌نهاد در آسیا و آفریقا. ما باور داریم که می‌توان با الگوبرداری هوشمندانه از این تجربیات، ضمن رعایت ملاحظات بومی و فرهنگی، مدل‌هایی ماندگار و کارآمد برای ارتقای تاب‌آوری در ایران و دیگر مناطق جهان طراحی کرد. از طریق ارتباطات بین‌المللی و همکاری با کمیته وفدراسیون جهانی صلیب سرخ و هلال احمر، دریافتیم بسیاری از کشورها با ایجاد مراکز جامع بازتوانی، استفاده از فناوری‌های مدرن و تقویت نهاد‌های مردمی، دستاورد‌های چشمگیری داشته‌اند. ما می‌توانیم با بهره‌گیری از این تجارب، الگو‌های مناسب‌تری را برای ایران و منطقه بومی‌سازی کنیم.
سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی کلان در توانبخشی
• بازنگری و به‌روزرسانی قوانین و مقررات مرتبط با جانبازان معزز وهمچنین معلولان عزیز: یکی از دغدغه‌های اصلی ما در جمعیت هلال احمر جمهوری اسلامی ایران، لزوم تطبیق قوانین داخلی با اسناد بالادستی بین‌المللی نظیر کنوانسیون حقوق افراد دارای معلولیت و استاندارد‌های روز دنیاست. چراکه در غیر این صورت، حتی تلاش‌های عملی گسترده نیز ممکن است به دلیل وجود خلأ‌های قانونی یا نبودِ همسویی دستگاه‌های مختلف، نتیجه دلخواه را به‌همراه نداشته باشد. پیشنهاد ما آن است که با تشکیل کارگروه‌های تخصصی، قوانین موجود بررسی شده و پیشنهاد‌های اصلاحی و تکمیلی برای قانون‌گذاران ارائه شود. طبق تعالیم اسلامی، هرجا ضعف و نیازی وجود داشته باشد، جامعه و حکومت مسئول رفع آن هستند؛ بنابراین ضروری است با بازنگری در قوانین موجود و تطبیق آنها با کنوانسیون‌های بین‌المللی نظیر «کنوانسیون حقوق افراد دارای معلولیت»، بستر‌های حقوقی کاملی برای حمایت از جانبازان معزز وهمچنین معلولان عزیز فراهم شود.
• نقش دولت‌ها و پارلمان‌ها در حمایت از برنامه‌های توانبخشی: در مسیر توانبخشی، دولت‌ها باید وظایفی فراتر از تأمین منابع مالی یا تصویب قوانین داشته باشند؛ نظارت بر حسن اجرای برنامه‌ها، بسیج امکانات ملی و تسهیل‌گری مؤثر نیز از نقش‌های کلیدی آنان است. تعامل با نمایندگان مجلس و سایر نهاد‌های تصمیم‌گیر، می‌تواند ظرفیت‌های حمایتی را افزایش داده و از هدررفت منابع جلوگیری کند. دولت‌ها علاوه بر تأمین بودجه، باید تسهیل‌گر و ناظر شایسته‌ای باشند. همکاری نزدیک با نمایندگان مجلس یا نهاد‌های تصمیم‌گیر، جایگاه حقوقی توانبخشی را تثبیت می‌کند تا تخصیص منابع مالی و انسانی در چارچوبی منسجم و پایدار صورت گیرد.
• تخصیص بهینه منابع و بودجه در جهت بهبود خدمات بازتوانی: ما در جمعیت هلال احمر جمهوری اسلامی ایران با توجه به تجربه حضور در بحران‌ها، دریافته‌ایم که توزیع ناعادلانه منابع و نداشتن اولویت‌بندی درست، بزرگ‌ترین آفت برای موفقیت برنامه‌های توانبخشی است. شفاف‌سازی روند بودجه‌ریزی و اجرای ابزار‌های نظارتی دقیق، تضمین می‌کند که هر ریال بودجه در جای درست خود، برای مقصود صحیح هزینه شود و پایداری مالی طرح‌ها را نیز به همراه آورد. بار‌ها دیده‌ایم که اگر اولویت‌بندی در تخصیص منابع رعایت نشود، پروژه‌های توانبخشی عقیم می‌مانند. شفافیت و پاسخگویی در هزینه‌کرد بودجه، به ساخت اعتماد عمومی می‌انجامد و راه را برای جذب سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی هموار می‌کند.
فرهنگ‌سازی و آگاهی‌رسانی عمومی
• نقش رسانه و آموزش عمومی در حمایت از حقوق افراد دارای معلولیت: رسانه‌ها در عصر حاضر، شاید قدرتمندترین ابزار برای تغییر نگرش و جهت‌دهی افکار عمومی‌باشند. اگر مسائل، خواسته‌ها و توانمندی‌های افراد دارای معلولیت به‌صورت واقعی و تأثیرگذار در رسانه‌ها منعکس شود، سطح آگاهی جامعه بالا می‌رود و فضای همدلی و پذیرش به‌مراتب تقویت می‌گردد. از سوی دیگر، افزودن مباحث مرتبط با معلولیت در کتب درسی و برنامه‌های آموزشی مدارس و دانشگاه‌ها می‌تواند زمینه‌ساز تغییر نگرش اساسی در نسل‌های آینده باشد. برمبنای آیۀ شریفۀ «وَاعْبُدُوا اللَّهَ وَلَا تُشْرِکُوا بِهِ شَیْئًا … وَالْمَسَاکِینِ» (نساء: ۳۶)، یکی از وظایف اصلی ما حمایت از تمام مستمندان و افراد در تنگناست؛ رسانه‌ها می‌توانند با بازتاب صحیح مسائل جانبازان معزز وهمچنین معلولان عزیز، جامعه را به این وظیفۀ اخلاقی و انسانی متعهد سازند. تولید محتوای آموزشی در مدارس نیز از کودکی همگان را با لزوم احترام به حقوق افراد دارای معلولیت آشنا می‌کند.
کمپین‌های اطلاع‌رسانی و شیوه‌های ارتقا فرهنگ فراگیر در جامعه
ما در جمعیت هلال احمر جمهوری اسلامی ایران بار‌ها شاهد تأثیر شگفت‌انگیز کمپین‌های تعاملی و مشارکتی بوده‌ایم. وقتی اقشار مختلف جامعه از کودکان تا سالمندان در یک پویش اجتماعی درباره حقوق جانبازان معزز وهمچنین معلولان عزیز یا ضرورت مناسب‌سازی فضا‌های عمومی مشارکت می‌کنند، احساس مسئولیت جمعی شکل می‌گیرد و انرژی مثبت فراوانی در سطح محلات و شهر‌ها جاری می‌شود. ما در جمعیت هلال احمر جمهوری اسلامی ایران با برگزاری پویش‌های مردمی، شاهد تأثیر شگرف همبستگی عمومی‌بوده‌ایم. وقتی همۀ اقشار جامعه احساس مسئولیت کنند، نگاهی مثبت و سازنده دربارۀ توانمندی‌های افراد دارای معلولیت شکل می‌گیرد و در عمل، موانع ذهنی و اجتماعی کاهش می‌یابد.
• مشارکت جوامع محلی، خانواده‌ها و انجمن‌های مردم‌نهاد: بدون شک، خانواده‌ها سنگ‌بنای اصلی در توانبخشی و بازتوانی جانبازان معزز وهمچنین معلولان عزیز هستند. حمایت‌های عاطفی و روانی خانواده، گاه قوی‌ترین محرک برای عبور از بحران‌ها و رسیدن به خودکفایی است. در این میان، انجمن‌های مردم‌نهاد (NGO ها)، گروه‌های محلی و تشکل‌های داوطلبانه نیز می‌توانند نقشی تکمیل‌کننده ایفا کنند؛ از ایجاد شبکه‌های همیاری گرفته تا جمع‌آوری کمک‌های مادی و برگزاری کارگاه‌های آموزشی. از نظر دینی، خانواده اولین پناه و حامی فرد است. در روایات آمده: «خیرُ الناس من ینفعُ الناس»؛ بهترین مردم کسی است که سودش به مردم برسد. انجمن‌های مردم‌نهاد و گروه‌های داوطلب نیز با تقویت روحیۀ نوع‌دوستی، می‌توانند در شناسایی و رفع مشکلات جانبازان معزز وهمچنین معلولان عزیز پیشگام شوند.
هوش مصنوعی و فناوری‌های نوین در توانبخشی
• کاربرد‌های هوش مصنوعی در ارزیابی و ارائه خدمات بازتوانی: امروزه که فناوری‌های هوشمند با سرعتی حیرت‌انگیز در حال پیشرفت هستند، توانبخشی نیز از این قافله عقب نمانده است. از رباتیک و واقعیت مجازی (VR) گرفته تا تله‌مدیسین و سامانه‌های پایش آنلاین، همه و همه نشان می‌دهند که هوش مصنوعی چطور می‌تواند دقت و سرعت خدمات توانبخشی را ارتقا دهد. جمعیت هلال احمر جمهوری اسلامی ایران آماده است تا در تعامل با شرکت‌های دانش‌بنیان داخلی و بین‌المللی، زیرساخت‌های لازم را فراهم سازد تا این فناوری‌های نوین در دسترس طیف وسیع‌تری از عزیزان دارای معلولیت قرار گیرد.
هوش مصنوعی و فناوری‌های نو نظیر واقعیت مجازی (VR)، رباتیک و تله‌مدیسین، عرصۀ توانبخشی را وارد مرحلۀ جدیدی کرده‌اند. جمعیت هلال احمر جمهوری اسلامی ایران آماده است به‌عنوان پل ارتباطی میان شرکت‌های دانش‌بنیان و مراکز درمانی، این تکنولوژی‌ها را بومی‌سازی کند و دراختیار طیف وسیع‌تری از افراد قرار دهد.
• چالش‌های اخلاقی و امنیت داده‌ها در استفاده از فناوری‌های هوشمند:، اما نباید از خاطر برد که هرقدر هوش مصنوعی امیدبخش است، باید به ملاحظات اخلاقی و امنیت داده‌ها نیز پاسخ داد. افراد دارای معلولیت گاه اطلاعات بسیار حساسی را در اختیار سامانه‌های فناوری قرار می‌دهند؛ لذا حفظ حریم خصوصی و رعایت موازین اخلاقی در توسعه و به‌کارگیری الگوریتم‌های هوشمند، اولویت اصلی ما خواهد بود. بدون ایجاد اعتماد متقابل و تضمین امنیت داده‌ها، نمی‌توان انتظار داشت که این فناوری‌ها به‌صورت گسترده و مطلوب استفاده شوند. هرچند این فناوری‌ها امیدبخش‌اند، اما حفاظت از حریم خصوصی بیماران، مسئله‌ای حیاتی است. باید سازوکار‌های قانونی و اجرایی برای تضمین امنیت داده‌های حساس افراد دارای معلولیت تعریف شود و توسعه‌دهندگان الگوریتم‌های هوشمند به اصول اخلاقی پایبند باشند.
• تجربه‌های موفق جهانی و راهکار‌های بومی‌سازی فناوری‌های پیشرفته: در کشور‌های پیشرو، ما شاهد انواع ربات‌های کمکی برای راه‌رفتن افراد قطع نخاع، سمعک‌های هوشمند با قابلیت یادگیری ماشینی، و برنامه‌های واقعیت مجازی برای تقویت توان حرکتی یا شناختی بوده‌ایم. اما تجربیات ما نیز نشان داده است که صرف انتقال فناوری کافی نیست؛ باید این فناوری‌ها را با در نظر گرفتن شرایط فرهنگی، اقلیمی و زیرساخت‌های موجود، بومی‌سازی کرد تا بتوان حداکثر اثربخشی را انتظار داشت. دستاورد‌های کشور‌های پیشرو نشان می‌دهد استفاده از ربات‌های کمکی، ابزار‌های دقیق توانبخشی و سیستم‌های هوشمند پایش سلامت، هم هزینه‌ها را کاهش داده و هم کیفیت زندگی جانبازان معزز وهمچنین معلولان عزیز را ارتقا بخشیده است. ما باید شرایط اقتصادی و فرهنگی بومی را نیز لحاظ کنیم تا نتایج مطلوب‌تری بگیریم.
معرفی تولیدات جدید و ارائه طرح‌های مشترک
• آخرین دستاورد‌های صنعت و فناوری در حوزه تجهیزات و وسایل کمک‌توان‌بخشی: امروزه، بازار تجهیزات توانبخشی، طیفی گسترده از محصولات را شامل می‌شود؛ از ویلچر‌های برقی فوق پیشرفته گرفته تا دست‌های مصنوعی مجهز به حس‌گر‌های هوشمند. ارزیابی کیفیت، هزینه تولید و میزان دسترس‌پذیری این تجهیزات برای جمعیت‌های مختلف، یکی از دغدغه‌های جدی ماست. جمعیت هلال احمر جمهوری اسلامی ایران می‌تواند در نقش یک تسهیل‌گر عمل کرده و با همکاری سازمان‌های دولتی و بخش خصوصی، زمینه دسترسی عادلانه‌تر افراد دارای معلولیت به این فناوری‌ها را فراهم کند. امروزه ویلچر‌های هوشمند، دست‌های مصنوعی پیشرفته، عینک‌های ویژه برای نابینایان و ابزار‌های کمکی گوناگون دیگری عرضه شده‌اند که کیفیت زندگی را به‌طور قابل‌توجهی بهبود می‌بخشند. ضروری است این دستاورد‌ها معرفی و شرایط لازم برای دسترسی آسان‌تر به آنها فراهم شود.
• طرح‌های مشترک میان کشورها و سازمان‌های بین‌المللی برای تولید و توسعه ابزار‌های نوین: همکاری‌های فرامرزی در این عرصه همواره نتایج مثبتی به دنبال داشته است. بسیاری از اختراعات و ایده‌های نوآورانه‌ای که در حوزه توانبخشی مطرح می‌شوند، حاصل هم‌افزایی پژوهشگران از چندین کشور مختلف‌اند. ما در جمعیت هلال احمر جمهوری اسلامی ایران آماده‌ایم تا پلی باشیم میان دانشمندان، مخترعان و کارآفرینان داخلی با شرکای بین‌المللی، تا از این رهگذر، طرح‌های مشترک توسعه یابد و سرمایه‌گذاری‌های نوین برای تولید محصولات توانبخشی صورت پذیرد. مشارکت در طرح‌های بین‌المللی، راه را برای تبادل دانش و جذب سرمایه‌های علمی و مالی باز می‌کند. جمعیت هلال احمر جمهوری اسلامی ایران آماده است تا با سازمان‌های جهانی، پروژه‌های مشترکی را برای تولید و توسعۀ ابزار‌های نوین توانبخشی آغاز کند.
• رویکرد‌های نوآورانه در فرآیند تجاری‌سازی و توسعه بازار محصولات توانبخشی: برای آنکه یک فناوری جدید بتواند به‌صورت گسترده در دسترس عموم قرار گیرد، باید فرآیند تجاری‌سازی با دقت صورت پذیرد. مدل‌های کسب‌وکار خلاق، شیوه‌های بازاریابی اجتماعی، حمایت نهاد‌های دولتی و غیردولتی، همگی عوامل مؤثری‌اند که می‌توانند زنجیرۀ تولید تا مصرف را تکمیل کرده و انگیزه لازم را برای سرمایه‌گذاران و مبتکران فراهم سازند. همگامی‌با مدل‌های نوین کسب‌وکار و بهره‌گیری از بازاریابی اجتماعی، می‌تواند محصولات توانبخشی را در اختیار قشر گسترده‌تری قرار دهد. البته حضور مؤثر دولت در تسهیل مقررات و ارائه تسهیلات مالی نیز نقش بسزایی خواهد داشت.
همبستگی جهانی و توسعه همکاری‌های بین‌المللی
• چگونگی شکل‌گیری همبستگی جهانی در حوزه توانبخشی و بازتوانی: همبستگی جهانی در گرو تعامل پایدار و چندجانبه میان کشورها، سازمان‌های بین‌المللی و نهاد‌های مردم‌نهاد است. ما در جمعیت هلال احمر جمهوری اسلامی ایران شاهد بوده‌ایم که هر زمان سازمان‌های بشردوستانه در بحران‌های طبیعی یا انسانی کنار هم قرار گرفته‌اند، عملکرد و نتایج به‌مراتب بهتر و فراگیرتری حاصل شده است. در حوزه توانبخشی نیز چنین است؛ همبستگی جهانی می‌تواند از پراکندگی رویکرد‌ها بکاهد و طیف متنوعی از خدمات یکپارچه و استاندارد را به وجود آورد. در سایۀ همگرایی سیاست‌ها و استانداردها، می‌توان شبکه‌ای جهانی برای حمایت از جانبازان معزز وهمچنین معلولان عزیز ایجاد کرد. این مهم نیازمند تبادل مداوم اطلاعات، تعریف پروژه‌های چندجانبه و ایجاد بستر‌های مشارکت بین کشورهاست.
• نقش سازمان‌های بین‌المللی، نهاد‌های حاکمیتی و NGOها در گسترش مشارکت‌ها: سازمان‌هایی مانند سازمان جهانی بهداشت (WHO)، کمیته بین‌المللی صلیب سرخ (ICRC) و برنامه توسعۀ سازمان ملل متحد (UNDP)، درکنار انجمن‌های محلی و منطقه‌ای، نقشی بی‌بدیل در تسهیل پروژه‌های مشترک دارند. از تأمین مالی گرفته تا ارائه مشاوره فنی و فراهم‌کردن شبکه‌های حمایتی، همگی نیازمند یکپارچگی عملکرد این نهاد‌های حاکمیتی و مردم‌نهاد است. سازمان‌هایی مانند WHO، ICRC و UNDP تجارب ارزشمندی در عرصه توانبخشی دارند. همچنین، انجمن‌های مردم‌نهادِ محلی با شناخت فرهنگ هر منطقه، بازوی اجرایی نیرومندی برای گسترش این همکاری‌ها خواهند بود.
• راهکار‌های ارتقای هم‌افزایی و تعاملات فرامرزی: ما باید از ظرفیت پلتفرم‌های مجازی و شبکه‌های دیجیتالی برای استمرار تعامل متخصصان و ذی‌نفعان استفاده کنیم. امضای توافق‌نامه‌های چندجانبه و استفاده از ابزار دیپلماسی سلامت و رفاه اجتماعی، می‌تواند مسیر را برای افزایش کیفیت و کمیت خدمات توانبخشی هموارتر سازد. ایجاد پلتفرم‌های مجازی و شبکه‌های دیجیتالی برای تبادل دانش و مدیریت پروژه‌های مشترک، به‌همراه انعقاد توافق‌نامه‌های چندجانبه، می‌تواند روند تعاملات فرامرزی را سرعت بخشد.
شبکه‌سازی و توسعۀ همکاری‌های بین‌المللی
• روش‌های ایجاد شبکه‌های ارتباطی میان متخصصان، دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی: از برگزاری نشست‌های ادواری تا وبینار‌های علمی و گروه‌های تبادل تجربه آنلاین، ابزار‌هایی ساده، اما اثربخش برای گسترش شبکه‌های ارتباطی‌اند. در جمعیت هلال احمر جمهوری اسلامی ایران، تلاش کرده‌ایم با ایجاد «کمیته‌های مشورتی داوطلبانه» از متخصصان داخلی و خارجی بهره ببریم و به‌صورت مستمر ایده‌ها را به اشتراک بگذاریم. برگزاری وبینارها، نشست‌های ادواری و گروه‌های تبادل تجربه آنلاین، از ابزار‌های مؤثر برای ایجاد ارتباط میان دانشگاه‌ها، مراکز پژوهشی و متخصصان علاقه‌مند به موضوع معلولیت است. جمعیت هلال احمر جمهوری اسلامی ایران نیز با ایجاد «کمیته‌های مشورتی داوطلبانه» تجربه‌ای موفق در این زمینه داشته است.
• تبادل دانش و تجربیات موفق در عرصه جهانی: همۀ ما باید به این اصل ایمان داشته باشیم که تکرار تجربیات موفق جهان، و پرهیز از اشتباهات دیگر کشورها، یک راه میانبر برای پیشرفت سریع‌تر است. ازاین‌رو، ایجاد پایگاه‌های داده مشترک و ثبت دستاورد‌های پژوهشی و اجرایی، نه‌تنها برای محققان مفید خواهد بود بلکه سیاست‌گذاران را نیز در اتخاذ تصمیمات راهبردی یاری می‌رساند. تهیۀ گزارش‌های موردی از پروژه‌های موفق و ایجاد پایگاه‌های داده مشترک، مسیر را برای الگوبرداری صحیح و پرهیز از آزمون و خطا‌های تکراری هموار می‌کند.
• سازوکار‌های حمایت مالی، حقوقی و سیاسی از شبکه‌های همکاری: یک شبکۀ بین‌المللی پویا، نیازمند پشتوانه‌های قوی مالی و حقوقی است. ما در جمعیت هلال احمر جمهوری اسلامی ایران، آماده‌ایم با همکاری نهاد‌های قانون‌گذار و دستگاه‌های دولتی، ساختار‌های لازم را ایجاد کنیم تا روند جذب سرمایه‌گذاری و حمایت‌های سیاسی تسهیل شود. بدین ترتیب، پایداری و کارآمدی این شبکه‌های همکاری تضمین خواهد شد. برای پایداری هر شبکۀ همکاری بین‌المللی، باید پشتوانه‌های مالی، حقوقی و سیاسی وجود داشته باشد. مجلس و دولت با تدوین قوانین و مقررات مناسب، می‌توانند زمینه این حمایت‌های چندجانبه را فراهم کنند.
ایجاد دبیرخانۀ دائمی در ایران
و، اما محور اصلی که می‌تواند تمام دستاورد‌های این کنفرانس و سایر رویداد‌ها را در سطح ملی و بین‌المللی منسجم کند:
الف) ضرورت‌ها، اهداف و چشم‌انداز ایجاد دبیرخانه
• ایجاد ساختار پایدار برای هماهنگی و پیگیری: در بسیاری از طرح‌ها، پس از پایان کنفرانس‌ها، ایده‌ها به فراموشی سپرده می‌شود. وجود دبیرخانۀ دائمی، ضمانت اجرایی برای پیگیری مصوبات و اطمینان از اجرای تصمیمات است. ما همواره تجربه کرده‌ایم که پس از پایان همایش‌ها و کنفرانس‌ها، اگر ساختاری متمرکز نباشد که مصوبات و ایده‌ها را پیگیری کند، بسیاری از انرژی‌ها به هدر می‌رود. دبیرخانۀ دائمی، موتور محرکی خواهد بود برای ادامه مسیر و اطمینان از اجرای تصمیمات.
• تمرکز بر شبکه‌سازی و توسعه همکاری‌ها: این دبیرخانه می‌تواند محور اتصال سازمان‌ها، نهاد‌های غیردولتی و مراکز علمی‌باشد و از پراکندگی و موازی‌کاری اقدامات جلوگیری کند. چنین دبیرخانه‌ای می‌تواند حلقه وصل میان سازمان‌ها، مؤسسات علمی، انجمن‌های مردم‌نهاد و مراکز پژوهشی باشد و با جلوگیری از پراکندگی اقدامات، فرصت هم‌افزایی را افزایش دهد.
• مدیریت دانش و اطلاعات تخصصی: گردآوری، ثبت و طبقه‌بندی داده‌ها، به‌روزرسانی مداوم آنها و اشتراک‌گذاری با ذی‌نفعان، پشتوانه‌ای محکم برای سیاست‌گذاری دقیق است.
• افزایش کارآمدی و سرعت پاسخگویی: با ساختاری منسجم، می‌توان به بحران‌ها و فرصت‌های پیشرو، واکنشی سریع‌تر و هدفمندتر نشان داد.
• جلب حمایت‌های بین‌المللی و داخلی: وقتی برنامه‌های مدون در قالب دبیرخانه ارائه شود، امکان تعامل با حامیان داخلی و خارجی آسان‌تر خواهد شد.
اهداف دبیرخانه دائمی
• تعریف استراتژی و نقشه راه مشترک: تدوین چشم‌انداز و راهبرد‌های کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت برای ارتقای تاب‌آوری و بهبود خدمات توانبخشی.
• تسهیل همکاری‌های بین‌المللی: مشارکت در پروژه‌های پژوهشی و عملیاتی مشترک با سایر کشورها و سازمان‌های جهانی.
• تقویت تبادل دانش و فناوری: برگزاری کارگاه‌ها، نشست‌ها و رویداد‌های آموزشی، ایجاد سامانه‌های اشتراک داده و تشویق تحقیقات علمی.
• رصد و پایش مستمر وضعیت توانبخشی: جمع‌آوری آمار و تحلیل منظم داده‌ها برای شناسایی چالش‌ها و ارائه راهکار‌های عملی.
• ایجاد هماهنگی میان ذی‌نفعان مختلف: در هم‌افزایی سازمان‌های دولتی، خصوصی و غیردولتی، تعارض منافع کاهش می‌یابد و بهره‌وری افزایش پیدا می‌کند.
چشم‌انداز دبیرخانه
• مرجعیت علمی و عملی در حوزه توانبخشی: تبدیل شدن به مرجعی قابل‌اعتماد و پیشرو در ارائۀ راهکار‌های علمی و اجرایی برای توانبخشی.
• قطب همکاری‌های بین‌المللی: مدیریت و جذب پروژه‌های مشترک، الگوسازی در ارتقای تاب‌آوری افراد دارای معلولیت.
• ارتقای کیفیت خدمات و فناوری‌های توانبخشی: حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان و بومی‌سازی فناوری‌های روز دنیا.
• ایجاد فضای تعامل و هم‌افزایی همه‌جانبه: گردهم‌آیی دولت، دانشگاه‌ها، انجمن‌های مردمی، بخش خصوصی و سازمان‌های بین‌المللی بر محور یک نقشه راه مشترک.
پیشنهاد‌ها برای راه‌اندازی و استحکام‌بخشی به دبیرخانه
• طراحی ساختار اجرایی روشن و شفاف: تدوین آیین‌نامه‌های اجرایی و مشخص‌کردن وظایف کمیته‌های تخصصی.
• جذب نیرو‌های متخصص و چندرشته‌ای: به‌کارگیری متخصصان فناوری، مدیریت، توانبخشی، حقوق و امور بین‌الملل برای تشکیل یک تیم منسجم.
• تأمین منابع مالی پایدار: پیش‌بینی ردیف بودجه داخلی و نیز شناسایی فرصت‌های جذب سرمایه‌گذاری خارجی و بخش خصوصی.
• ایجاد بانک اطلاعاتی جامع: ثبت پژوهش‌ها، محصولات موفق و فناوری‌های نوین در حوزۀ توانبخشی و ایجاد سامانه‌های هوشمند اطلاع‌رسانی.
• برگزاری رویداد‌های تخصصی و نشست‌های دوره‌ای: ارائه دستاورد‌های نوین توانبخشی و هم‌اندیشی مستمر در فاصله‌های زمانی منظم.
• ایجاد کمیته‌های راهبردی منطقه‌ای و بین‌المللی: تعریف کارگروه‌های مشترک با سایر کشورها برای توسعه طرح‌های علمی و اجرایی.
• همسوسازی با اهداف و اسناد بالادستی: یکپارچه‌سازی برنامه‌ها با کنوانسیون حقوق افراد دارای معلولیت و اهداف توسعۀ پایدار.
ارزیابی و پایش دستاورد‌ها
• طراحی شاخص‌ها و معیار‌های سنجش موفقیت برنامه‌های توانبخشی: ارزیابی کمی و کیفی با درنظرگرفتن ابعاد جسمی، روانی، اجتماعی و فرهنگی، ضروری است تا بدانیم برنامه‌ها تا چه حد به اهداف ازپیش‌تعیین‌شده دست یافته‌اند.
• ساختار‌های نظارتی و گزارش‌دهی بین‌المللی: تعامل با سازمان‌های بین‌المللی و ارائۀ گزارش‌های دوره‌ای، از هدررفت منابع جلوگیری می‌کند و بازخورد‌های ارزشمندی برای بهبود طرح‌ها ارائه می‌دهد.
• به‌کارگیری داده‌های بزرگ (Big Data) در تحلیل و بهبود مستمر خدمات: مدیریت داده‌های کلان و تحلیل آنها، ما را در شناخت دقیق نیاز‌ها و پیش‌بینی چالش‌های آینده یاری می‌دهد؛ به‌شرط آنکه امنیت اطلاعات و ملاحظات اخلاقی کاملاً رعایت شود.
انتهای پیام/
ارسال دیدگاه
دیدگاهتان را بنویسید
نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *