برنامه «سرزمین شعر» ابعادی متفاوت از شعر را به مخاطب ارائه کرده است

خبرگزاری میزان – مسابقه «سرزمین شعر» که اولین رقابت جدی و مبتنی بر نقد و نظر تخصصی در حوزه شعر معاصر ایران است، در دو فصل و از شبکه‌های دو و چهار سیما پخش شده است.

در این برنامه اشعار شاعران شرکت‌کننده توسط کارشناسان متخصص و بنام حوزه شعر و ادبیات فارسی مورد داوری قرار گرفته و در نهایت یک نفر به عنوان نفر اول از میان شرکت‌کنندگان انتخاب شده است.

علی زارعان تهیه‌کننده برنامه «سرزمین شعر» از تهیه‌کنندگان با تجربه صداوسیما است. وی سال‌ها مدیر گروه‌های کودک و نوجوان شبکه‌های مختلف بوده و در عین حال نویسنده و شاعر است. در سال‌های اخیر نیز تجربه تهیه‌کنندگی برنامه‌هایی همچون «ماه‌نشان»، «برسد به دست فردا» و «چاووش» را در کارنامه خود دارد. به بهانه پایان فصل دوم برنامه «سرزمین شعر»، خبرگزاری میزان با علی زارعان گفت‌وگویی انجام داده که در آن به موضوعاتی همچون ایده و ساخت «سرزمین شعر» و دستاورد‌های این برنامه پرداخته که در گزارش نوشته شده است.

میزان: ایده برنامه سرزمین شعر از کجا آمد و این برنامه چطور شکل گرفت؟

علی زارعان: ساختار عمومی این برنامه مثل همه برنامه‌های استعدادیابی طراحی شده و نمی‌شود آن را ابداع یا طراحی فرد خاصی دانست. اگرچه این برنامه در محتوا هیچ نسبتی با برنامه‌های استعدادیابی ندارد و کسانی که در این مسابقه شرکت می‌کنند، خودشان صاحب ایده و خلاقیت هستند و بعضاً کتاب‌های متعددی هم چاپ کرده‌اند، ولی به نظر من این فرآیند، فرآیند جذاب و جدیدی است که می‌شود به آن توجه خاصی داشت.

هرچند این برنامه یک برنامه استعدادیابی نیست، اما از ساختار تلنت بهره‌مند است و سابقه‌اش در حوزه ادبیات اشاره دارد به برنامه امیرالشعرا که چندین دوره بین شعرای عرب برگزار شده است، اما در شعر پارسی این اتفاق برای اولین بار در نوروز ۱۴۰۳ افتاد و صاحب سلیقه‌گانی همچون حبیبی کسبی و بخصوص قزوه در فرآیند ظهور درست این اثر همراه و همدل تیم تولید بودند.

محمود حبیبی کسبی اولین بار این فکر را دو سال پیش مطرح کرد و ایده‌اش را روی میز گذاشت و علیرضا قزوه موتور محرکه و تراز راه افتادن این برنامه بود. از جشنواره شعر فجر سال گذشته علیرضا قزوه به فکر این افتاده بود که کاری متفاوت و رسانه‌ای اتفاق بیفتد، اما بافت و ساختارش در کارگروهی در شبکه ۴ شکل گرفت و ابعادش سنجیده و به یک طرح و برنامه تلویزیونی تبدیل شد. این برنامه تلویزیونی استاندارد‌ها و طراحی‌های روشنی دارد که بر فرم استعدادیابی بنا شده است.

وقتی که برنامه آغاز شد، من ابعاد تازه‌تری را در کارگروه برنامه‌سازی مطرح کردم؛ از جمله مجاورت شعر با خوشنویسی و آواز. با بهره‌گیری از سیاه مشق‌های میرزا غلامرضا اصفهانی طرح دکور آماده شد و بابک عابدی این طراحی را تکمیل و اجرا کرد و به یک طرح کامل و دقیق رسیدیم. بعد از صحبت‌های اولیه وارد مسیر تولید حرفه‌ای تلویزیونی شدیم و توانستیم برنامه را به ماه رمضان سال گذشته برسانیم و شاخصه و تراز جدیدی از برنامه در حوزه شعر را طراحی و ارائه کنیم.

میزان: «سرزمین شعر» چقدر توانست در جذب مخاطب و جذب شاعران برای شرکت در برنامه موفق باشد؟

علی زارعان: فصل اول سرزمین شعر، با همه چالش‌هایی که داشت، توانست موج جدیدی از تمایل به شعر را در دل مخاطبان ایجاد کند. فقط یک مورد از این علاقه را می‌توان در ارسال ۳ هزار ایمیل حاوی شعر مشاهده کرد که شعرا برای ما شعرهایشان را فرستادند و انبوهی از کتاب‌ها و نامه‌هایی که به سرزمین شعر پست شد و رغبت و علاقه‌ای که در فضای مجازی نسبت به این برنامه ایجاد شد، توانست موج بزرگی از علاقه به شعر معاصر را نشان دهد.

خیلی از افراد تصور می‌کردند که ما شاعر معاصر به معنای مرسوم آن نداریم یا خیلی کم هستند یا اگر هستند، کسی از آن‌ها باخبر نیست، این برنامه باب ارائه شعر‌های خوب را برای مخاطبان باز کرد و اوج رکورد آن را می‌شود در حادثه تلخ معدن طبس دید که شعر موسی عصمتی که در سرزمین شعر خوانده شده بود، توانست فضای موثر رسانه‌ای را ایجاد کند که برای خود ما هم تعجب برانگیز و حیرت‌آور بود. (این ویدئو بیش از بیست میلیون بار در فضای مجازی دیده شده است.) از همان فصل اول ما توانستیم با شعرای جوان ارتباط برقرار کنیم و آن‌ها آثار بسیاری برای برنامه ارسال کردند و به نظر می‌رسد که این فرآیند می‌تواند سال‌های طولانی ادامه داشته باشد.

میزان: آیا این برنامه در زمینه استعدادیابی موفق بود؟

علی زارعان: برنامه «سرزمین شعر» اصالتاً برنامه استعدادیابی نیست، چراکه آدم‌هایی که در این برنامه حضور دارند، همه مقدمات شاعری را گذرانده‌اند و در حال حاضر به خلق آثار برتر فکر می‌کنند. عمدتاً صاحب آثار چاپ شده‌ای هستند و بسیاری از آن‌ها جوایز ارزشمندی را در حوزه شعر در جشنواره‌های مختلف گرفته‌اند و به نظر می‌رسد که اینجا یک رقابت فرا استعدادی شکل گرفته است و شعرا دارند در المپیک شعر شرکت می‌کنند نه در کشف استعداد، با این حال این برنامه در معرفی شاعران جوان به جامعه موفق بوده، به خصوص که سرزمین شعر پراکندگی جغرافیایی را در هر دو فصل مد نظر داشته است. یعنی ۷۰ درصد شاعرانی که در برنامه شرکت کردند، مقیم تهران نیستند و از شهر‌های مختلف آمدند و حتی شاعرانی که از کشور افغانستان در برنامه شرکت می‌کنند هم جغرافیای تازه‌ای را در شعر ارائه می‌دهند که به نظر من این هم نقطه قوت برنامه است.

میزان: از آنجا که به دلیل استقبال مخاطبان، «سرزمین شعر» در فصل دوم هم ادامه پیدا کرده است، به نظر شما این برنامه چقدر توانسته است به شعر و ادبیات کمک کند؟

علی زارعان: در طول سال‌های بعد از انقلاب تا امروز ما هیچ برنامه تخصصی از این جنس که به شاعر و شعر و ادبیات معاصر بپردازد، نداشتیم.  در تداوم این موج تصور می‌کنم در آینده نه چندان دور شعرایی ظهور پیدا خواهند کرد که در مورد خودشان خواهند گفت «ما اولین شعرمان را بعد از دیدن سرزمین شعر سرودیم و سرزمین شعر باعث شد که ما استعداد خودمان توجه کنیم و آن را کشف کنیم». این به آن معنا نیست که بگویم سرزمین شعر ذاتاً موجب حرکت ادبی شده است، اما شکوه دیده شدن شاعران اینجاست. «سرزمین شعر» در رسانه ملی فرصتی ایجاد کرده که شاعران کشف نشده و بالقوه از شعر‌های نگفته خودشان با خبر بشوند و هیجان شعر سرودن را در دل خود احساس کنند.

پیام‌هایی از نوجوانان بین ۱۵ تا ۱۹ سال داریم که شعر‌های نسبتاً خوبی سروده‌اند و برای ما فرستاده‌اند. جای خالی عرصه رسانه ادبیات معاصر با ظهور «سرزمین شعر» پر شده است و ان‌شاءالله تاثیرش را در نسل بعدی شاعران خواهیم دید.

«سرزمین شعر» توانسته است به ادبیات معاصر رنگ و بوی تازه و مقبولیت عام و نشاط و پویایی دوچندان بدهد.

میزان: باتوجه به اینکه در حال حاضر بعضا در فضای مجازی مشاهده می‌شود که شعر ضعیف جای شعر درست و اصولی را گرفته است، به نظر شما این برنامه چه میزان در تقویت جایگاه و سطح شعر و ادب فارسی موثر بوده است؟

علی زارعان: عرصه‌های فضای مجازی نوعی از شعر را به جامعه جوان‌تر ایران القا کرده که در بخشی خالی از معنی و در بخش دیگر خالی از ظرایف و ادراکات شعری است و می‌شود گفت که ضربه‌ای مهلک به بدنه ادبیات معاصر از سوی فضای مجازی وارد شد. البته در کنار همین فضا شما شعر‌های خیلی خوبی را از شعرای روزگارمان می‌بینید، اما میانگین این فضا مروج شعر ضعیف است.
سرزمین شعر توانسته است تراز و شاخصه قابل دفاعی ارائه دهد که مخاطب بعد از تماشای ۲۰ قسمت آن می‌تواند تراز ادبی را برای خودش و در درون سلیقه‌اش پیدا کند و بفهمد که شعر متوسط و شعر ضعیف و شعر قوی با چه شاخصه‌هایی از هم تفکیک می‌شوند.

فکر می‌کنم که بزرگترین آورده سرزمین شعر برای جوانان امروز همین درک درست از شعر معاصر است و این درک درست باعث می‌شود که تدریجا استقبال مردم از شعر‌های متوسط و ضعیفی که به مدد فضای مجازی وایرال و دیده می‌شود، کاسته شود و تراز درستی در ذهن مخاطب شکل گیرد.

میزان: با توجه به اهمیتی که مقام معظم رهبری به جایگاه شعر و ادبیات می‌دهند و هر ساله دیداری با شاعران دارند، چرا جای چنین برنامه‌ای تا به امروز خالی بوده و کمتر به آن پرداخته شده است؟

علی زارعان: تصور من این است که تا قبل از سرزمین شعر شاعران نتوانسته بودند قالب مساعد رسانه‌ای را پیشنهاد دهند. البته این کار اصالتا کار شاعران نبوده و نیست، اما به هر صورت تلاش‌های محتوایی بدون توجه به فرم عمدتا شکست می‌خورد. سرزمین شعر فرصت کشف قالب مناسب برای شعر امروز بود و حمایت و همراهی شبکه ۴ سیما و اعتماد مدیر محترم شبکه به تیم تولید دلیل اصلی شد که این فرصت تبدیل شود به یک برنامه مناسب و مساعد، وگرنه طی چهل و چند سال گذشته فرصت‌های فراوانی برای شعر بود که خوب ارائه شود و خوب شنیده شود، اما این فرصت‌ها تبدیل به برنامه‌های مناسب نشد و شعر بیشتر مکمل برنامه‌های مناسبتی بود. این اولین بار است که یک برنامه کاملا متعلق به شعر امروز است و برای شاعران و در خدمت تماشایی شدن شعر و شعراست.

میزان: مهمترین دستاورد‌ها و موفقیت‌های برنامه «سرزمین شعر» از نظر شما چه بود؟

علی زارعان: بزرگترین دستاورد این برنامه، صاحب رسانه شدن شعر و شاعران است. برای اولین بار بعد از انقلاب، شاعران می‌توانند بگویند که شعر وطن و سرزمین رسانه‌ای دارد. سرزمینی به نام سرزمین شعر و از سوی دیگر رسانه ملی می‌تواند مطمئن باشد که یک فرصت رسانه‌ای گسترده و قابل تکرار را برای شعر فراهم کرده است. سرزمین شعر موتور محرکه شعر امروز و ادبیات انقلاب است و می‌تواند به عنوان بزرگترین دستاورد رسانه‌ای برای شعر و از سوی دیگر به عنوان دستاوردی بزرگ برای رسانه شناخته شود. ابعاد دیگر این فرآیند فراگیری و جغرافیای گسترده زبان فارسی است که در «سرزمین شعر» مورد توجه قرار گرفته و این فراگیری می‌تواند عمق و عمر آثار خلق شده را بیشتر کند و پل ارتباطی شود بین شاعران و مخاطبانش.

سرزمین شعر هم در فضای مجازی و هم در رسانه ملی مخاطب گسترده‌ای را با خودش همراه کرده است که باعث می‌شود مقصد شعر که دیده شدن و شنیده شدن است، محقق شود و مخاطبان همدل و همراه بشوند.

میزان: آینده سرزمین شعر چطور خواهد بود آیا ادامه پیدا خواهد کرد؟

علی زارعان: امروز که با شما صحبت می‌کنم مشغول پیش تولید فصل سوم هستیم.

آنچه به اطلاع من رسیده این است که شبکه چهار سیما تصمیم قاطع دارد که این ظرفیت رسانه‌ای و شاعرانه را با قدرت حفظ کند و وارد حاشیه‌سازی‌های بعضی دوستان هم نشود. ان‌شاءالله در آبان ماه ۱۴۰۳ فصل سوم با تغییراتی تولید می‌شود و از شب یلدا پخش آن آغاز خواهد شد.
برای ماه مبارک رمضان نیز فصل چهارم آماده پخش می‌شود که شرح آن را در گفت‌وگویی دیگر عرض خواهم کرد.

انتهای پیام/