ایران؛ پنجمین کشور دنیا در زمینه تولید کیت‌های تعیین هویت ژنتیک/ ۲۲ دستگاه هموژنایزر ساخت داخل تحویل آزمایشگاه‌های پزشکی قانونی کشور شد

خبرگزاری میزان- مرکز تحقیقات پزشکی قانونی تشکیلاتی پژوهشی و آموزشی است که با هدف انجام پروژه‌های پایه و کاربردی در حوزه پزشکی قانونی، زیرنظر سازمان پزشکی قانونی کشور فعالیت می‌کند. پس از گذشت حدود دو دهه از آغاز فعالیت این مرکز و با طی فراز و نشیب‌های فراوان در مسیر انجام فعالیت‌های پژوهشی و آموزشی، این مرکز توانسته تا در راه نیل به اهداف و رسالت‌های خود گام مهمی بردارد و نقش خود را در اعتلای نظام پژوهشی کشور به اثبات برساند.

مرکز تحقیقات پزشکی قانونی به عنوان یکی از مراکز تحقیقاتی منحصر به فرد چه از نظر زمینه‌های پژوهشی و چه از نظر همگرایی بین رشته­‌ای و تنها مرکز تحقیقاتی در کشور با زمینه پژوهش و آموزش در علوم قانونی، با انتشار کتاب، چاپ و ارائه مقاله در مجلات معتبر داخلی و خارجی و کنفرانس‌های علمی کشوری و بین‌المللی، حمایت از ثبت و تولید محصولات دانش بنیان پژوهشگران و محققان جوان کشور، برگزاری کارگاه‌های آموزشی، نشست‌های هم‌اندیشی، برگزاری و همکاری در برگزاری همایش‌های کشوری و بین‌المللی متعدد، انعقاد تفاهم‌­نامه‌های همکاری با سایر مراکز تحقیقاتی و دانشگاه‌ها، همکاری پژوهشی با استان‌ها و … قدم بزرگ و مهمی را در راه توسعه پژوهش و ارتقا سطح علمی کشور برداشته است.

این مرکز دارای ۵ گروه تخصصی با نام‌های گروه پزشکی قانونی بالینی، گروه علوم تشریح، گروه آزمایشگاه قانونی، گروه علوم پایه و فناوری، و گروه آسیب‌های اجتماعی است.

برای آشنایی بیشتر با فعالیت‌های این مرکز و اختراعات و نوآوری‌های آن به سراغ «محسن صابری» رئیس مرکز تحقیقات پزشکی قانونی کشور رفتیم و گفت‌وگویی را با وی داشتیم که حاصل این گفت‌وگو را در ذیل می‌خوانید:

میزان: مرکز تحقیقات سازمان پزشکی قانونی در چه سالی و با چه هدفی تشکیل شد؟

صابری: مرکز تحقیقات پزشکی قانونی به‌عنوان یک مجموعه تحقیقاتی که مجوز فعالیت خود را از وزارت بهداشت گرفته، فعالیت خود را از دهه ۸۰ شروع کرد، اما موافقت قطعی برای تاسیس این مرکز را در سال ۱۳۹۲ از شورای گسترش وزارت بهداشت اخذ کرده است. هدف از تاسیس این مرکز این بود که به‌عنوان بازوی تحقیق و توسعه سازمان پزشکی قانونی نقش بازی کند و در حوزه‌هایی که مورد نیاز سازمان است به این سمت حرکت کرده و مشکلات را حل کند. به لطف الهی در این زمینه نیز قدم‌های خیلی خوبی در سال‌های اخیر برداشته شده است.

ایران؛ پنجمین کشور دنیا در زمینه تولید کیت‌های تعیین هویت ژنتیک

میزان: از آغاز فعالیت این مرکز تا کنون چه دستگاه‌ها و تجهیزاتی در این مرکز تولید شده است؟

صابری: از سال ۱۴۰۰ با تلاش محققان، کیت تعیین هویت ژنتیک در این مرکز تولید شد. با تولید این محصول توانستیم پنجمین کشور در دنیا باشیم که به این فناوری در این سطح از استاندارد دست یافته است. کشور‌های آمریکا، آلمان، چین و روسیه قبلا این کیت را تولید کرده بودند؛ ولی باتوجه به تحریم‌هایی که علیه کشور وضع شد، در سال‌های اخیر شاهد افزایش قیمت و سختی دسترسی به این کیت‌ها بودیم و همین امر باعث شد که به سمت تولید این کیت‌ها برویم. در کنار آن در سال‌های اخیر موفق به تولید دستگاه هموژنایزر شدیم که این دستگاه در آزمایشگاه‌های سم‌شناسی و از جمله آزمایشگاه‌های سم شناسی قانونی استفاده می‌شود. دستگاه هموژنایزر تولید شده در این مرکز در مواردی حتی از نمونه‌های خارجی نیز بهتر عمل کرده و توانسته استاندارد‌های لازم را اخذ کند. در حال حاضر این دستگاه در بیشتر استان‌هایی که مجهز به آزمایشگاه سم‌شناسی هستند استفاده می‌شود. 

اقدام مهم دیگری که انجام شد تولید کارت‌های نمونه‌گیری خون بود؛ با تولید این کارت‌ها نمونه خون یا بزاقی را که روی آن‌ها قرار می‌دهیم تا ۱۵ سال می‌توانیم نگه داریم. این کارت‌ها نیز در گذشته از خارج وارد می‌شد و برای خرید این کارت‌ها و ملحقات آن‌ها نیز با مشکلات زیادی مواجه بودیم. یکی از بهترین مزیت‌های این کارت‌ها این است که در فضای اتاق نیز می‌توانیم این کارت‌ها را تا ۱۵ سال نگه داریم و در این مدت نیز هیچ آسیب و یا مشکلی برای کارت و نمونه پیش نخواهد آمد.

تولید دستگاه الکل سنج تنفسی به همت دانشمندان و محققان ایرانی

کار دیگری که سال گذشته شروع شد تولید دستگاه الکل‌سنج تنفسی است که علاوه بر پزشکی قانونی در پلیس راهور نیز استفاده می‌شود. دستگاهی که قبلا به این منظور و به ویژه برای رانندگان استفاده می‌شد یک دستگاه آمریکایی بود که علاوه بر قیمت بسیار بالا، خدمات پس از فروش نداشت و در صورت خرابی عملا قابل استفاده نبود چرا که نمی‌توانستیم قطعات آن را وارد کنیم. به لطف الهی و با تلاش همکارانم در مرکز، این دستگاه در داخل کشور ساخته شد. این دستگاه تست‌های لازم را گذرانده و نتایج این تست‌ها قابل‌ قبول بود. در حال حاضر در تلاشیم که استاندارد‌های لازم را برای آن بگیریم.

دستگاه دیگری که سال گذشته رونمایی کردیم، دستگاه اتوسمپلر یا نمونه‌گیر خودکار بود. قبلا نمونه‌برداری‌های ما توسط انسان انجام می‌شد؛ ولی این دستگاه به طور خودکار این کار را انجام می‌دهد و حتی در نبود اپراتور می‌تواند این نمونه‌ها را بردارد و به دستگاه تزریق کند. این دستگاه می‌تواند حتی در روز‌های تعطیل نیز کار را انجام دهد و به نتیجه برساند. این دستگاه با سرعت بخشیدن به نمونه‌برداری و افزایش ساعت کار دستگاه‌ها، موجب تسریع جوابدهی آزمایشات برای تعیین علت فوت و تعیین تکلیف سریع‌تر پرونده‌های قضایی و کاهش اطاله دادرسی شود. 

در دوره کرونا نیز تختی با عنوان تخت تشریح ایمن تولید شد که در زمان شیوع کرونا برای تشریح متوفیان استفاده می‌شد، چون بدن این بیماران عامل انتقال عفونت بود و باید در شرایط استاندارد و ایمن، کار تشریح انجام می‌شد. هرچند همه‌گیری کرونا به پایان رسید، ولی در شرایط مشابهی که ممکن است در آینده رخ بدهد می‌توانیم از این تخت‌ها استفاده کنیم.

از کیت‌های تعیین هویت در چه مواردی استفاده می‌شود؟

میزان: کیت‌های تعیین هویت ژنتیک دقیقا چه کاربرد‌هایی دارند؟ 

صابری: این کیت‌ها برای تعیین هویت افراد استفاده می‌شود. به طور مثال در سانحه هواپیمای اوکراینی نمونه‌هایی از اجساد قربانیان اخذ و باید مشخص می‌شد که این نمونه‌ها متعلق به چه کسانی است؟ در مورد دیگری از این کیت‌ها برای تعیین ابوت استفاده می‌شود. کاربرد دیگر این کیت‌ها در شناسایی هویت شهدای گمنام است. کاربرد دیگر این کیت‌ها در زمینه کشف جرم است. اگر در صحنه جرم نمونه‌ای از مجرم باقی مانده باشد از طریق آن می‌توانیم فرد مورد نظر را شناسایی کنیم. اولین کیتی که تولید کردیم ۱۷ جایگاهی بود، اما کیت جدیدی که در هفته قوه قضاییه سال ۱۴۰۲ رونمایی شد ۲۸ جایگاهی بود که هر چقدر تعداد جایگاه‌ها در این کیت‌ها بالا برود احتمال خطای ما را کمتر می‌کند.

میزان: آیا سازمان‌ها و ارگان‌های دیگری نیز از این تولیدات استفاده می‌کنند؟

صابری: ما سعی کردیم برای تمامی تولیدات خود استاندارد ایزو کسب کنیم. برای کیت تعیین هویت ژنتیک نیز ایزو ۹۰۰۱ و ایزو ۱۳۴۸۵ و ایزو ۱۸۳۸۵ را توانستیم اخذ کنیم. این کیت‌ها علاوه بر سازمان پزشکی قانونی در مرکز جامع ژنتیک نور که برای شناسایی شهدای گمنام و زیرمجموعه دانشگاه علوم پزشکی بقیه الله است، استفاده می‌شود. یک سری کیت هم در اختیار پلیس تشخیص هویت قرار دادیم. تعدادی نیز در اختیار مرکز ملی ذخایر ژنتیک زیستی جهاد دانشگاهی قرار گرفته؛ چون مرکزی است که ذخایر ژنتیک گیاهی، جانوری و انسانی را نگهداری می‌کند. ما در حال حاضر روی ژنتیک انسانی کار می‌کنیم و امیدواریم در آینده بتوانیم کیت‌هایی تولید کنیم که در حوزه جانوری و گیاهی نیز بتوانیم از آن‌ها استفاده کنیم. 

تولید ۲۲ دستگاه هموژنایزر در مرکز تحقیقات پزشکی قانونی 

میزان: تا کنون چه تعداد دستگاه‌ همژنایزر تولید شده؟

صابری: تاکنون در ۲ نوبت حدود ۲۲ دستگاه هموژنایزر را تحویل سازمان دادیم. تعدادی سفارش نیز برای امسال داریم. معمولاً عمر مفید این دستگاه‌ها حدود ۱۰ سال است. این دستگاه‌ها با حضور همه افرادی که قرار است اپراتور این دستگاه‌ها باشند، تحویل استان‌ها شد. ضمن اینکه آموزش نحوه کار با دستگاه و تفاوت آن با نمونه خارجی در اختیار این کاربران قرار گرفت.

میزان: چه تعداد دستگاه الکل‌سنج و کیت‌های ژنتیک تولید شده است؟

صابری: در سال ۱۴۰۱، ۵۰۰ عدد کیت ۱۰۰ واکنشی را تحویل دادیم؛ و در سال‌ جدید هم خیلی بیشتر از این تحویل دادیم. بیشترین محصولی که می‌فروشیم همین کیت ژنتیک است. هرچند در حال حاضر از خرید محصولات خارجی در این حوزه‌ها بی‌نیاز شدیم؛ اما تعدادی کیت خارجی به خاطر انجام آزمایش و مقایسه و دریافت تاییدیه‌های بین‌المللی در حال خریداری است.

تکیه بر توان داخلی برای بی‌نیازی از واردات

میزان: این محصولات چه میزان صرفه‌جویی ارزی برای کشور داشته است؟

صابری: به طور تقریبی در سال‌های گذشته بیش از هزار کیت فروختیم که قیمت هر کیت یک سوم تا یک چهارم قیمت نمونه خارجی است. صرفه‌جویی ارزی یک قسمت موضوع است. در جلسه‌ای که با ریاست قوه قضاییه داشتیم وی گفت: من در این موضوع اصلا به مسائل مالی‌اش نگاه نمی‌کنم، همین که شما توانستید به اینجا برسید و این خودباوری را داشته باشید و در تولید محصولات به خودکفایی برسید؛ این برای ما ارزشمند است. در این قسمت به غیر از صرفه‌جویی ارزی، خودباوری که در مجموعه رخ داده برای ما ارزشمند است و جالب است که تمام این تولیدات توسط همکاران ما در مجموعه سازمانی تولید شده و ما کسی را از خارج مجموعه دعوت نکردیم.

میزان: این تولیدات از لحاظ کیفی با نمونه‌های خارجی چه تفاوتی دارد؟ 

صابری: قبل از اینکه وارد تولید انبوه محصولات شویم تمامی موارد مربوط به کنترل کیفی تولیدات انجام می‌شود. این محصولات به صورت تصادفی انتخاب و آزمایش‌های کنترل کیفی روی آن‌ها انجام می‌شود. این نظارت‌ها از سوی دستگاه‌هایی که خریدار محصولات ما هستند نیز انجام می‌شود و تاکنون مشکلی درباره این محصولات به ما گزارش نشده است.

میزان: برای تجهیز آزمایشگاه‌های سطح کشور سازمان پزشکی قانونی چه تعداد از این دستگاه‌ها باید تولید شود؟

صابری: در حال حاضر تمامی ۳۱ استان کشور مجهز به این دستگاه هستند. هر چند در بعضی از استان‌ها مثل تهران بزرگ باید یک دستگاه رزرو یدکی داشته باشیم. در برخی استان‌ها دستگاه قدیمی وجود دارد، اما در حال جایگزین کردن این دستگاه‌ها هستیم. قیمت دستگاه خارجی بیش از یک میلیارد تومان است؛ ولی دستگاه تولیدی ما حدود ۳۰۰ تا ۴۰۰ میلیون تومان قیمت دارد. 

هر دستگاه هموژنایزر تولید داخل ۱۰ سال عمر مفید دارد

میزان: عمر مفیدشان حدوداً چقدر است؟

صابری: عمر مفید این دستگاه‌ها به عوامل مختلفی از قبیل تعداد نمونه‌هایی که به آن وارد می‌شود، اپراتوری که با این دستگاه کار می‌کند و شرایط نگه داشت و تعمیرات اولیه این دستگاه بستگی دارد، ولی برآورد ما این است که این دستگاه‌ها حدود ۱۰ سال عمر مفید داشته باشند.

میزان: چه تعداد دستگاه الکل‌سنج تاکنون تولید شده است؟

صابری: این دستگاه نمونه اولیه است و در مرحله انجام تست‌های نهایی آن هستیم. یک سری ویژگی‌های جدید نیز از قبیل اتصال به پرینتر، بلوتوث، دوربین و GPS نیز قرار است که به آن اضافه شود. تاکنون تعداد ۳ عدد از این دستگاه تولید شده است. نیروی انتظامی به ۳ تا ۴ هزار دستگاه و سازمان پزشکی قانونی به ۲۰ تا ۳۰ دستگاه احتیاج دارد که پس از تایید نهایی، تولید انبوه این دستگاه آغاز می‌شود.

میزان: هدف نهایی و چشم‌انداز این مرکز چیست؟

صابری: هدف اولیه این مرکز این است که نقش بازوی تحقیق و توسعه سازمان را ایفا نماید. اما هدفی که رئیس سازمان برای ما مشخص کرده این است که به مرز خودکفایی در محصولاتی که موردنیاز سازمان است نیز برسیم. تاکنون در تولید برخی محصولات خود کفا شدیم و برای خودکفایی کامل، تمام تلاش خود را به کار خواهیم گرفت. مجموعه ما دانش‌بنیان سطح نوآور است و به دنبال این هستیم که در سال ۱۴۰۳ سطح فناور را نیز کسب کنیم. در مجوع هدف نهایی ما این است که مشکلات و نیاز‌ها را ابتدا در سطح سازمان و سپس در سطح کلان کشور رفع کنیم.

میزان: مرکز تحقیقات در نمایشگاه نوآوری‌های قوه قضاییه چه محصولاتی را ارائه کرد؟

صابری: در این نمایشگاه دستگاه الکل‌سنج تنفسی، دستگاه هموژنایزر، کیت‌های ژنتیک و تقریبا تمامی تولیدات خود را ارائه کردیم که خوشبختانه با استقبال خوبی نیز مواجه شد. شرکت‌هایی از کشور‌های روسیه، یمن، افغانستان، لبنان و عراق مشتری محصولات ما هستند. امیدواریم که بتوانیم به این سمت برویم که هم فروش داشته باشیم هم در این کشور‌ها نقش مرجعیت علمی پیدا کنیم. 

میزان: در حال حاضر چه محصولاتی از خارج کشور وارد می‌کنید؟

صابری: دستگاه‌های مختلفی از جمله GC، GC.MASS و HPLC از خارج کشور وارد می‌شوند که فناوری بالایی دارند. دستگاه ژنتیک آنالایزر در آزمایشگاه ژنتیک نیز از جمله این دستگاه هاست. 

تلاش برای جذب گروه‌های فناور در مرکز تحقیقات

میزان: برای توسعه فعالیت‌های مرکز چه برنامه‌هایی دارید؟

صابری: سال گذشته مرکز تحقیقات پزشکی قانونی یک مجوز مرکز رشد فناوری و نوآوری از وزارت بهداشت گرفت و به دنبال این هستیم که گروه‌های فناور بیشتری به جمع ما اضافه شود. کار‌های اداری راه‌اندازی این مرکز انجام و شورای آن نیز مشخص شده است. امیدواریم بتوانیم این مرکز را ارتقا بدهیم و گروه‌های فناور را از جا‌های مختلف جذب کنیم. از سوی دیگر مشتری کیت‌های ما در حال حاضر سازمان پزشکی قانونی و مرکز جامع ژنتیک است. به دنبال صادرات این محصول هستیم و در تلاشیم که الزامات صادرات آن را فراهم کنیم. 

میزان: چه انتظاری از قوه قضاییه و دولت دارید؟

صابری: ما همیشه در جمع‌های دولتی و در معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری می‌گوییم ما از شما نمی‌خواهیم به ما وام بدهید، اما به ما اجازه دهید که بتوانیم کار خودمان را انجام دهیم و ما را درگیر بروکراسی اداری نکنید. اگر دولت این مسیر را برای ما تسهیل کند بسیاری از مشکلات ما حل می‌شود؛ چون فردی که کار می‌کند مخصوصاً افرادی که فناور و نخبه هستند انسان‌های ظریفی هستند و بعد از مدتی که درگیر این مشکلات می‌شوند ناخودآگاه سرخورده و دلسرد می‌شوند. در برخی موارد تولید یک کالا شاید چند ماه طول بکشد، اما دریافت مجوز آن ۲ سال طول می‌کشد. این قسمت برای ما اهمیت دارد که مسیر ما را تسریع و تسهیل کنند و نهایتا اینکه ما را کمک کنند تا وارد بازار جهانی شویم. نیاز اساسی ما این است که این مسیر را برای ما فراهم کنند تا بتوانیم کیتی که تولید شده را وارد بازار جهانی کنیم و این از همه چیز برای ما با اهمیت‌تر است؛ چون ما اگر بتوانیم فروش خارجی داشته باشیم درآمدی که داریم هم برای کشور است و هم می‌توانیم کارمان را توسعه بدهیم؛ ولی متاسفانه مسیر بسته است. چه قوه مجریه و چه قوه قضاییه در این زمینه اگر بتوانند به ما کمک کنند این قسمت برای ما بسیار حائز اهمیت است.

انتهای پیام/