سالروز معرفی عراق به‌ عنوان آغازگر جنگ تحمیلی؛ درباره گزارش خاویر پرز دکوئیار و اهمیت آن در حقوق بین‌الملل

خبرگزاری میزان – ۱۸ آذر سالروز معرفی عراق به عنوان آغازگر جنگ تحمیلی از سوی سازمان ملل است.

۱۸ آذر سال ۱۳۷۰ (دسامبر ۱۹۹۱) خاویر پرز دکوئیار، دبیرکل وقت سازمان ملل با انتشار گزارشی اعلام کرد که رژیم بعث عراق در روز ۲۲ سپتامبر سال ۱۹۸۰ (۳۱ شهریور ۱۳۵۹) به خاک ایران تجاوز کرد.

نامه دبیر کل وقت سازمان ملل به شورای امنیت، می‌گوید که در ۱۴ آگوست همان سال خاویر پرز با ارسال نامه‌هایی به ایران و عراق از آن‌ها خواسته تا دیدگاه‌های خود را در مورد علت جنگ بیان کنند.

پرز در نامه خود درباره مقصر دانستن عراق به عنوان آغازگر جنگ، بر «استفاده غیرقانونی از خشونت و گرفتن تمامیت ارضی یک کشور عضو سازمان ملل» به عنوان علت درگیری تاکید کرده است.

درخواست ایران

ایران از زمان آغاز جنگ تحمیلی همواره خواستار این بود که رژیم بعث عراق به‌طور رسمی به عنوان آغازگر جنگ تحمیلی اعلام شود.

با این وجود نه رژیم بعث عراق که آغازگر جنگ بود و نه هیچ یک از قدرت‌های بزرگ حاضر نشدند به‌طور رسمی اعلام کنند که رژیم صدام جنگ تحمیلی را آغاز کرده است.

علاوه بر این شورای امنیت سازمان ملل نیز در طول ۸ سال جنگ تحمیلی حاضر نشد تا موضعی بی‌طرفانه را در این زمینه اتخاذ کند.

مروری بر گزارش سازمان ملل

در بخشی از گزارش دبیرکل وقت سازمان ملل در سال ۱۳۷۰ درباره معرفی عراق به عنوان آغازگر جنگ، آمده است: مسلم است که جنگ بین ایران و عراق که سالیان دراز به طول انجامید، شروعش نقض حقوق بین‌الملل بود و موارد نقض حقوق بین‌الملل موجب مسئولیت برای مخاصمه است که موضوع اصلی پاراگراف ۶  قطعنامه ۵۹۸ است.

این گزارش تاکید می‌کند که پاسخ عراق به نامه ماه آگوست ۱۹۹۱ دبیرکل سازمان ملل به ۲ کشور پاسخی محتوایی نیست و توضیحات عراق برای جامعه بین‌المللی قابل قبول و کافی نیست.

این نظر دبیرکل وقت سازمان ملل طی یک گزارش رسمی در ۹ بند به شورای امنیت سازمان ملل اعلام شد؛ بند ۶ گزارش دبیرکل سازمان ملل، می‌گوید: رویداد برجسته‌ای که تحت عنوان موارد نقض حقوق و مقررات بین‌المللی در بند ۵ این گزارش به آن اشاره کردم، حمله ۲۲ سپتامبر ۱۹۸۰ علیه ایران است که بر اساس منشور سازمان ملل متحد، اصول ۲ قوانین شناخته شده بین‌المللی یا اصول اخلاقی بین المللی قابل توجیه نیست و موجب مسئولیت مخاصمه است.

در بند دیگری از این گزارش آمده است: حتی اگر پیش از شروع مخاصمه، برخی تعرضات از جانب ایران به خاک عراق صورت گرفته باشد، چنین تعارضاتی نمی‌تواند توجیه کننده تجاوز عراق به ایران که اشغال مستمر خاک ایران را در طول مخاصمه، در پی داشت باشد. تجاوزی که ناقض ممنوعیت کاربرد خشونت است که یکی از اصول آمره حقوق بین‌الملل است.

شورای امنیت سازمان ملل می‌بایستی گزارش دبیرکل سازمان ملل را تصویب کرده و به صورت رسمی عراق را به‌عنوان متجاوز اعلام می‌کرد، اما چنین اقدامی صورت نگرفت.

عراق ملزم به پرداخت غرامت شد

این اقدام سازمان ملل و معرفی رسمی عراق به عنوان آغازگر جنگ تاییدی جهانی بر حقانیت ایران در دفاع از خود به شمار می‌رود.

علاوه بر این گزارش سازمان ملل به‌طور طبیعی عراق را ملزم به پرداخت غرامت می‌کرد که در قطعنامه ۵۹۸ شورای امنیت سازمان ملل نیز به آن اشاره شده است.

این اقدام سازمان ملل پس از تلاش‌های مداوم سیاسی مقام‌های ایران روی داد و یک پیروزی بزرگ برای ایران به‌شمار می‌رود چرا که حقانیت ایران را در جهان و برای جامعه جهانی اثبات کرد.

این اقدام در حالی صورت گرفت که در آن زمان دستگاه تبلیغاتی رژیم بعث و حامیانش سعی در القای این ادعا به افکار عمومی جهان داشتند که ایران آغازگر جنگ بوده است.

مستندات ایران

بخشی از مستندات ایران تکیه بر ماده ۵۱ منشور ملل متحد درباره دفاع مشروع است و دبیر کل سازمان ملل پس از مشورت با کارشناسانی که خود آن‌ها را انتخاب کرده بود در کنار مطالعه اسنادی که از سوی ایران و عراق ارائه شده بود در نهایت این اسناد را در اختیار گروهی بی‌طرف قرار داد و در پی اظهارنظر کارشناسان این گروه بی‌طرف، در نهایت دبیرکل وقت سازمان ملل در آذرماه ۱۳۷۰ نظر خود را اعلام و عراق را آغازگر جنگ تحمیلی معرفی کرد.

اهمیت گزارش دبیرکل سازمان ملل برای ایران

احمد مومنی‌راد، استاد دانشگاه و کارشناس حقوق بین‌الملل در گفت‌وگو با میزان به تشریح برخی از ابعاد این اقدام دبیرکل وقت سازمان ملل پرداخت.

مومنی‌راد با اشاره به وظایف سازمان ملل بر اساس منشور ملل متحد، گفت: سازمان ملل براساس منشور ملل وظیفه دارد که صلح و امنیت بین‌‎المللی را حفظ و تضمین و هر نوع تهدیدی علیه آن را احراز و با آن مقابله کند؛ این وظیفه براساس منشور به شورای امنیت واگذار شده است.

این کارشناس حقوق بین‎الملل، اظهار کرد: باید شورای امنیت در مواردی که نقض و یا تهدید صلح  و امنیت به شمار می‌روند ورود کند و این یک تصویر کلی از وظیفه شورای امنیت راجع به هر جنگی است.

وی در ادامه به جنگ تحمیلی پرداخت و اظهار کرد: با پذیرش قطعنامه، جنگ تحمیلی پایان یافت و طبیعتا شورای امنیت باید هم در ابتدای جنگ، هم در میانه جنگ و هم در پایان آن به وظایف خود عمل می‌کرد، اما ما شاهد ترک فعل شورای امنیت و به تبع آن سازمان ملل بودیم.

مومنی‌راد، بیان کرد: وقتی که رژیم صدام خیلی آشکار عهدنامه الجزایر را در جلوی چشم خبرنگاران پاره و سپس جنگی را شروع کرد، شورای امنیت این موضوع را احراز نکرد که چه کسی این جنگ را شروع کرده است، چه طرفی اصل منع توسل به زور را نقض کرده و چه طرفی باید به عنوان آغازگر جنگ شناخته شود.

به گفته وی، متاسفانه شورای امنیت این کار را نکرد و به وضوح ترک فعل کرد، مسائل سیاسی را دخالت داد؛ سلطه سیاسی غرب به سرکردگی آمریکا در این موضوع مشهود است، سکوت، ترک فعل و حتی در برخی موارد چراغ سبز نشان دادن به رژیم صدام از طرف شورای امنیت وجود دارد و این اقدامات موجب شگفتی است.

این استاد دانشگاه، اضافه کرد: در ادامه نیز شورای امنیت به تکلیف خود عمل نکرد و رژیم صدام نقض اصول مخاصمات بین‌المللی را در دستور کار خود داشت و فهرستی از نقض حقوق بین‌الملل، حقوق بشر و حقوق بشردوستانه روی داد.

مومنی‌راد درباره دلایل انتشار گزارش دبیرکل سازمان ملل درباره آغازگر جنگ تحمیلی، گفت: از یک سو اقدامات حقوقی و سیاسی که کشور ما انجام داد و از سویی دیگر اقداماتی که رژیم صدام انجام داد و اظهارات مقام‌های رژیم بعث و حملاتی که از سوی رژیم صدام در آن سال‌ها انجام شده بود از جمله چند اقدام بسیار مهم مانند حملات شیمیایی، جنگ شهرها، استفاده از سلاح‌های غیرمتعارف که ممنوع هستند و اقدامات بسیار دیگر موجب شد تا در نهایت این گزارش منتشر شود.

این کارشناس حقوق بین‎الملل در بخشی دیگر با تاکید بر اینکه گزارش تنها از سوی دبیرکل سازمان ملل و نه شورای امنیت منتشر شد، اظهار کرد: در اینجا دبیرکل سازمان ملل به میدان آمد و در گزارش خود عراق را آغازگر جنگ تحمیلی اعلام کرد. اقدام دبیرکل سازمان ملل متفاوت از اقدام شورای امنیت است که در این زمینه وظیفه بر عهده دارد.

وی به رویکرد دوگانه شورای امنیت و کشور‌های غربی در جنگ عراق علیه کویت و جنگ تحمیلی اشاره کرد و گفت: در مورد کویت بلافاصله تحقیقات انجام شد و کشور‌های غربی برای متوقف کردن جنگ اقدام کردند چرا که در آنجا منافع کشور‌های غربی در کویت نباید به خطر می‌افتاد، اما در مورد ایران شورای امنیت اقدامی نکرد؛ در مورد ایران شورای امنیت ترک فعل کرد و در مورد کویت با فوریت وارد عمل شد و استاندارد دوگانه‌ای که در حقوق بین‎الملل می‌گوییم در اینجا اتفاق افتاد.

وی افزود: اگرچه شورای امنیت این اقدام را انجام نداد، اما دبیرکل سازمان ملل این کار را انجام داد و شاید فشار‌هایی را هم به دلیل این گزارش متحمل شد. متاسفانه سایه شوم سیاست، قدرت و ثروت بر حقوق بین‌الملل و حقوق بشر وجود دارد و قابل انکار نیست.

مومنی‌راد در پایان گفت: اقدام دبیرکل سازمان ملل قابل توجه است؛ از این نظر که اگر کسی بخواهد این موضوع را مورد مطالعه قرار دهد خواهد فهمید که متجاوز در این جنگ عراق بوده و ما طبیعتا می‌توانیم از این گزارش در ابعاد دیگر برای استیفای حقوق خود در این موضوع استفاده کنیم.

انتهای پیام/