تاریخ و نحوه مفقود شدن سردیس هخامنشی

به گزارش گروه جامعه ، مروری کوتاه بر ۸۲ سال، نقل و انتقال نقش برجسته سرباز هخامنشی مسروقه از تالار شورا در تخت جمشید  را در ادامه می خوانید.

پیشینه، تاریخ و نحوه مفقود شدن سردیس:
سردیس سرباز هخامنشی اولین بار در سال ۱۹۳۲ طی کاوش مؤسسه شرق شناسی شیکاگو به سرپرستی ارنست هرتسفلد در قسمت ایوان جنوبی کاخ شورا نمایان شد. اما انچه مسلم است این نقش برجسته مربعی شکل که ابعاد آن ۸ اینچ مربع (۵۱.۶ سانتیمتر مربع؟) اعلام شده تا سال ۱۹۳۶ در محل اصلی خود وجود داشته است. پس از اتمام کار هرتسفلد در تخت جمشید در سال ۱۹۳۴، اریک اف. اشمیت در اواخر همان سال، سرپرستی کاوش تخت جمشید را از جانب مؤسسه شرق شناسی شیکاگو عهده دار شد. نماینده اشمیت دونالد مک کاون اولین شخصی بود که به شکل غیر رسمی مفقود شدن این سردیس را در سال ۱۹۳۶ و بر اساس مستندات موجود، (عکس‌های موجود از این سردیس در محل اصلی خود)، که در حال حاضر با شماره OI ۳۳-۲۸۰ Photograph ۲۳۱۸۸- Negative ۱۲۸۲۲ در آرشیو موسسه شرق شناسی شیکاگو موجود است به مقامات ایران گزارش می‌دهد. در تاریخ ۲۶ مارچ ۱۹۳۶ نامه‌ای رسمی از جانب اریک اف. اشمیت سرپرست کاوش مؤسسه شرق شناسی شیکاگو به علی اصغر حکمت وزیر وقت فرهنگ و آموزش ایران نوشته می‌شود و در آن مفقود شدن این سردیس به شکل رسمی گزارش می‌شود و وی نیز طبق نامه‌ای به اریک اف. اشمیت ناراحتی و نگرانی خود را از این مسئله به شدت ابراز می‌کند. در بین سال‌های ۱۹۳۶ تا ۱۹۵۰ هیچ اطلاعی از سرنوشت این سردیس و نقل و انتقالات آن در دسترس نیست. در دسامبر ۱۹۵۰ این سردیس به همراه یک سردیس دیگر که از همین بخش کاخ شورا جدا شده و به سرقت رفته بود، توسط شخصی به نام پاول مالون که دلال اشیاء عتیقه در قاره آمریکا و اروپا بوده، به ترتیب به دو موزه مونترال و تورتنو به فروش می‌رود. شخصی به نام اف. کلیولند مورگان که یک کلکسیونر اشیاء عتیقه بوده این سردیس را از پاول مالون به قیمت ۱۰۰۰$، خریداری و آنرا به موزه هنر‌های زیبای مونترال اهدا می‌کند.

توقف حراج نقش برجسته سردیس سرباز هخامنشی (سر، بالاتنه همراه با نیزه)، پیگیری حقوقی قضایی و استرداد آن در تاریخ ۲۹ مهر ماه ۹۶ ایمیلی به معاونت میراث فرهنگی واصل شد که حاکی از نمایش یک قطعه نقش برجسته سرباز هخامنشی متعلق به تخت جمشید توسط «Rupert Wace Ancient Art» در نمایشگاه پاییزه نیویورک TEFAF در فاصله زمانی بین ۲۸ اکتبر تا اول نوامبر ۲۰۱۷ (ششم تا یازدهم آبان ۹۶) به قصد فروش بود. فرصت برای توقف نمایش و حراج این نقش برجسته بسیار اندک بود. اگرچه اطلاعات مختصری از مدارک و اسناد مربوط به حفاری‌های تخت جمشید توسط مؤسسه شرق شناسی شیکاگو در سال ۱۹۳۰ بدست آمده بود، ولی نیازمند کار تطبیقی میدانی، تصاویر وضع موجود و انطباق قطعه سنگ مورد نظر با جای خالی آن در ایوان جنوبی کاخ شورا بود.

کارشناسان معاونت میراث فرهنگی و پایگاه تخت جمشید بلافاصله گزارش تکمیلی را بدلیل حساسیت آن بدور از علنی شدن موضوع تهیه کردند.

گزارش‌ها نشان داد که پیشینه اثر به مربوط به سال ۱۹۳۶ است و گزارش سرقت توسط دانلد مک کاون معاون وقت سایت تخت جمشید به مقامات ایرانی گزارش شده است، ولی مشخص نیست که آیا دولت وقت ایران علیه مرتکبین این اقدام غیرقانونی که دست به جداسازی سنگ برجسته ار کاخ شورای تخت جمشید و خارج کردن آن از کشور زده اند نزد مراجع قانونی داخلی یا خارجی اعلام جرم کرده اند یاخیر، در این راستا نیز هیچ مدرک یا سندی بدست نیامد تا برای اعلام جرم در دادگاه مورد استفاده قرار گیرد.

بر مبنای اسناد بدست آمده؛ در سال‌های ۱۹۵۰ و ۱۹۵۱، قطعه سنگ موصوف به دو قطعه تقسیم شده بود و توسط فردی به نام پل مالون به موزه‌های مونترال و تورنتو کانادا فروخته شده بود. قطعه تحت مالکیت موزه مونترال پس از سرقت در سال ۲۰۱۱ در سال ۲۰۱۴ کشف می‌شود.

بر اساس روال جاری، اقدامات قضایی داخلی و دادخواهی‌های بین المللی و کلیه مکاتبات و پیگیری‌ها در یک فرآیند اداری از طریق معاونت حقوقی سازمان با مرکز امور حقوقی بین الملل ریاست جمهوری صورت می‌گیرد، ولی به دلیل فرصت بسیار اندک با مذاکره شفاهی و مکاتبات آنی و محرمانه معاونت میراث فرهنگی با وزارت خارجه و مرکز امورحقوقی بین المللی ریاست جمهوری خواستار اقدام فوری برای متوقف کردن حراج شد.

از آنجائیکه بر اساس تصاویر، نقشه‌ها و اسناد تعلق این نقش برجسته به تخت جمشید قطعیت داشت گواهی تأیید اصالت و وضعیت خروج اثر موصوف از کشور برای توقف فوری طرح توسط معاون میراث فرهنگی امضاء و به وزارت خارجه و با نظر رئیس محترم مرکز امور حقوقی ریاست جمهوری برای سرعت عمل از طریق نمایندگی ایران در نیویورک و درخواست به دادستانی حوزه نیویورک آمریکا ارایه شد. بدنبال این اقدام با دستور فوری دادستانی مورد نظر شی موصوف در ساعات آغازین نمایشگاه توسط پلیس آمریکا توقیف و از حراج خارج شد.

پس از توقیف اثر، فرآیند قضایی پرونده جهت اثبات مالکیت ایران بر اثر یاد شده و استخدام وکیل بواسطه مرکز امور حقوقی بین الملل ریاست جمهوری، نمایندگان و وکلای ایران در لاهه آغاز شد. با ارسال اسناد مربوطه توسط وکلا به معاونت میراث فرهنگی، گزارش‌های تکمیلی، صداقت و اصالت اسناد و مهر و امضاء مجدد آن امور حقوقی و دفاع از پرونده در دادگاه‌های مختلف از سوی وکلای ایرانی پیگیری شد.

طرح دعوی به طور همزمان در نیویورک و کانادا با امضاء و تأیید معاون میراث فرهنگی و تلاش فراوان معاونت مجلس و امور حقوقی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری از جمله مراحل پیگیری قضایی و استرداد اثر به ایران به شمار می‌رود.

سرانجام دادستانی نیویورک رای استرداد اثربه ایران را صادر کرد و بدنبال آن نیز پرونده مفتوحه در دادگاه کانادا نیز مختومه اعلام شد و سردیس هخامنشی به نماینده ایران در سازمان ملل تحویل شد.

ارسال این اثر بدلیل مشکلات بیمه‌ای و نبود پرواز مستقیم موضوعی بود که با وزارت امورخارجه در میان گذاشته شد که خوشبختانه با نزدیکی سفر ریاست محترم جمهور به نیویورک و اخذ مجوز از ایشان این اقدام صورت گرفت.

پیام‌های فرهنگی استرداد سردیس هخامنشی برای جمهوری اسلامی ایران

استرداد این اثر علاوه بر رویداد مهم فرهنگی برای جمهوری اسلامی ایران به لحاظ داشتن پیام‌های فرهنگی ذیل دارای اهمیت است:

۱- استرداد آثارتاریخی کشورمان طی سال‌های گذشته و استرداد این اثر متفاوت از رویکرد و موضع دولت آمریکا با همراهی و همدلی و ارتباط مجامع فرهنگی، علمی، کارشناسان خارجی و علاقه‌مندان به هنر و تاریخ ایران در خارج از کشور صورت گرفت که نشان از ظرفیت دیپلماسی فرهنگی، اهمیت زبان دیپلماسی و استفاده از آن در بازگشت دیگر آثار کشورمان است.

۲- استرداد این اثر همچون بازگشت دیگر آثارفرهنگی کشورمان طی سه سال اخیر مایه امیدواری برای بازگشت دیگر قطعات سرقت شده به کشورمان است.

۳- روند و تعامل صورت گرفته حاکی از آن است که چنانچه ردی از اسناد و اشیاء سرقتی در هر گوشه جهان باشد می‌توان امیدوار بود که موزه‌ها و دستگاه‌های قضایی رای به بازگشت آثار بدهند.

۴- تقویت بخش پایش و جستجو گروه اموال فرهنگی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری و یگان حفاظت می‌تواند نتایج خوبی را به دنبال داشته باشد. از این رو سازمان باید در این زمینه سرمایه گذاری کند.

۵-باگسترش و تقویت همکاری با اینترپل و پلیس‌های اموال در کشور‌های مختلف می‌توان گام‌های موثری در شناخت و شناسایی اموال به سرقت رفته برداشت.

۶- سرمایه گذاری و استفاده از ابزار مدرن پایش از زمین، دریا و هوا باید در دستور کار قرار گیرد.

۷- با تحویل سردیس هخامنشی از ریاست جمهوری در روز‌های آتی این اثر به خانه خود تخت جمشید بازگشته و تحویل مرمتگران جهت مرمت آناستیلوژی می‌شود به گونه‌ای که با پیدا شدن قطعات دیگر عینا در جای خود نصب شود.