خبرگزاری میزان_ «کارشناسی» یکی از مهم‌ترین موضوعات در حوزه قضایی به شمار می‌رود و کارشناس در پرونده‌هایی که نیاز به بررسی کارشناسانه دارد، نقش موثری در نظر قاضی دارد. اگرچه پیش از این، ارجاع کار به کارشناس صرفا از طریق قرعه کشی صورت می‌پذیرفت، اما اکنون با تلاش مرکز آمار و فناوری اطلاعات قوه قضاییهو در راستای سند تحول ، تاکیدات مقام معظم رهبری در حکم انتصاب رئیس قوه و البته هوشمندسازی قوه قضاییه، ارجاع کارشناسی به صورت هوشمند انجام می‌شود. این تحول موجب می‌شود که ارجاع کار به کارشناسان به صورت عادلانه انجام شود و در ضمن امور قضایی مردم هم تسریع شود.
ارجاع کارشناسی به صورت هوشمند
همین موضوع باعث شد که محمد کاظمی فرد، معاون قوه قضاییه و رئیس مرکز آمار و فناوری اطلاعات قوه قضاییه در جلسه هفتم آذرماه شورای عالی قوه، اقدامات این مرکز در زمینه ارجاع کارشناسی به صورت تخصصی، هوشمند، بدون مداخله انسانی و دریافت سیستمی نظریات کارشناسی را مورد توجه قرار دهد و از راه‌اندازی نسخه اولیه سامانه ارجاع هوشمند به کارشناس سخن بگوید.
کاظمی فرد تاریخ بارگذاری سامانه ارجاع هوشمند در سامانه مدیریت پرونده‌های قضایی(سمپ) را ابتدای آبان ماه گذشته اعلام و عنوان کرد که سامانه ارجاع هوشمند در اختیار همه قضات سراسر کشور قرار گرفته است.
مزایای ارجاع سیستمی
پیش از این در فرایند ارجاع موضوع به کارشناس، آسیب‌هایی مترتب بود. «نبود سازوکار مناسب برای انتخاب کارشناس و ارجاع موضوع»، «کلی‌بودن معیارهای انتخاب کارشناس» و «استاندارد نبودن شیوه اخذ نظرات کارشناسی در موضوعات مختلف» را می‌توان بخشی از این آسیب‌ها دانست.
این آسیب‌ها علاوه بر اینکه منجر به اعمال سلیقه در انتخاب کارشناس و ارجاع مستقیم کار به یک کارشناس خاص می شد که احتمال تبانی با کارشناس را در پی داشت، امکان نظارت و ارزیابی اتقان نظرات کارشناسی را هم از دست‌اندرکاران سلب می‌کرد.
این در حالی است که اکنون با راه‌اندازی سامانه هوشمند ارجاع کار به کارشناس، تا حد زیادی از این آسیب‌ها جلوگیری می‌شود. به طوری که به گفته رئیس مرکز آمار و فناوری اطلاعات قوه قضاییه، این سامانه، کارشناس را بر اساس تعداد کارهایی که در گذشته به او ارجاع شده و همچنین بر مبنای رشته تخصصی و مکان کارشناسی، انتخاب می‌کند و به قید قرعه در اختیار قاضی قرار می‌دهد.
همچنین تسریع در فرایند رسیدگی به پرونده‌ها، افزایش نظارت‌پذیری، کنترل و دقت در اجرای فرایندها، حذف کامل استفاده از کاغذ، کاهش چشمگیر مراجعات حضوری مخاطبان خدمات و افزایش چشمگیر سرعت در ارائه خدمات به مردم و مخاطبان را می‌توان از مزایای دیگر سامانه ارجاع هوشمند کار به کارشناس دانست.
به این ترتیب، اعضای جلسه شورای عالی قوه قضاییه همچنین دریافتند که «اکنون کارشناسان رسمی قوه همه نظریات خود را به صورت سیستمی اعم از خودکاربری و دفاتر خدمات الکترونیک قضایی برای قوه قضاییه ارسال می‌کنند» و رئیس مرکز آمار و فناوری اطلاعات قوه قضاییه اعلام کرد که سال گذشته یک میلیون و ۳۰۰ هزار نظریه کارشناسی به صورت سیستمی برای قوه قضاییه ارسال شده است.
استفاده از هوش مصنوعی
چندی پیش هم، رئیس شورای عالی کارشناسان رسمی دادگستری درگفتوگو با میزاناز به کارگیری فناوری هوش مصنوعی در سامانه ارجاع کار به کارشناس خبر داد.
محمدحسین دادخواه با یادآوری این موضوع که پیش از این، ارجاع کار به کارشناسان رسمی دادگستری از طریق قرعه‌کشی انجام می‌شد، درباره عملکرد سامانه ارجاع هوشمند توضیح داد که این سامانه با استفاده از ظرفیت هوش مصنوعی تشخیص می‌دهد که بر اساس حجم کار محوله به کارشناس، کار را بین کارشناسان به شکلی عادلانه توزیع کند.
علاوه بر این، او به پیش بینی این موضوع در سند تحول قضایی اشاره کرد و گفت: «به عنوان مثال، اگر در بعضی از استان‌ها یک کارشناس تعداد مشخصی پرونده در دست داشته باشد که به انجام نرسانده باشد، سیستم از ارائه پرونده جدید به او جلوگیری می‌کند.»
رئیس شورای عالی کارشناسان رسمی دادگستری، همچنین مزیت دیگر این سامانه را کاهش قابل توجه اطاله دادرسی دانست و تاکید کرد که این سیستم از تراکم پرونده‌ها در دست کارشناسان جلوگیری می‌کند و کارشناس کار خود را در زمان مقرر تحویل خواهد داد.
اما دادخواه، بزرگ‌ترین مزیت این سامانه را ممیزی گزارش‌ها عنوان کرد و گفت: «از آنجا که گزارش‌های کارشناسی از طریق کانون‌های کارشناسان بررسی می‌شد، بر اساس ماده ۴۸ آیین‌نامه اجرایی، اکنون هیئت مدیره‌ها به راحتی می‌توانند همه گزارش‌های کارشناسی را ممیزی و بررسی کنند.»
به گفته او «اگر اعضای هیئت مدیره احساس کنند که گزارشی ایراد دارد و به عنوان مثال، عددها و رقم‌های گزارش خارج از عرف و واقعیت است، از طریق همین سیستم، گزارش به کارشناس عودت داده می‌شود تا به وسیله او بازنگری و اصلاح شود».
علی رشیدی، معاون فناوری اطلاعات و برنامه ریزی دادگستری کل استان کردستان هم در آیین تحلیف ۱۳ تن از کارشناسان رسمی جدیدالورود دادگستری استان کردستان با اشاره به اینکه کارشناسان رسمی با ارائه نظرات فنی در مهلت مقرر و در حیطه تخصصی و محدوده جغرافیایی خود، دستگاه قضا را در اجرای سریع تر عدالت یاری می‌کنند، گفت: «مرکز آمار و فناوری اطلاعات قوه قضائیه با فعال کردن سامانه «خودکاربری» برای کارشناسان رسمی این موقعیت را فراهم کرده تا بدون حضور در دادگاه و در کمترین زمان ممکن از طریق سیستم، نظریات کارشناسی خود را به کارتابل قضات ارسال کنند.»
نقش کارشناسان در قوه قضاییه
یک پرونده قضایی می‌تواند جنبه‌های تخصصی داشته باشد که از حوزه تخصص قاضی به عنوان تحصیلکرده رشته حقوق خارج است.
این مسئله باعث می‌شود که نظر یک فرد متخصص در پرونده ها و در زمان صدور رای ضرورت داشته باشد. این فرد متخصص همان کارشناس رسمی دادگستری است که بر اساس ضوابط مشخص انتخاب می‌شود و نظریه تخصصی خود را تقدیم قاضی پرونده می‌کند.
در این میان، ممکن است که قاضی نظریه تقدیمی را کامل تشخیص ندهد و انجام تحقیقات بیشتر را ضروری بداند. همچنین این احتمال وجود دارد که یکی از طرفین پرونده یا هر دو طرف به نظر کارشناس اعتراض داشته باشند. در این صورت، با تشخیص قاضی، موضوع برای بررسی مجدد و صدور نظریه تکمیلی کارشناسی به کارشناس ارجاع می‌شود. اکنون با راه‌اندازی سامانه ارجاع هوشمند کار به کارشناس، تمامی این فرایند به صورت سیستمی انجام می‌شود و علاوه بر امکان نظارت بر نظریات، روند رسیدگی به پرونده تسریع خواهد شد.
