تخریب عمدی قدیمی ترین کارخانه قند خاورمیانه

به گزارش گروه فضای مجازی ،قدیمی‌ترین کارخانه قند خاورمیانه که با شماره ۴۶۳۵ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده و از میراث اولیه ورود مدرنیته به ایران محسوب می‌شود اکنون در تنگنای کش وقوس‌های میراث و مالک گیر کرده و در حال تخریب است.

گرچه مالک کارخانه اقدام عمدی برای تخریب این بنای قجری را قبول ندارد، اما مسئولان متولی می‌گویند مالک به دنبال سودجویی و آثار برجامانده از تخریب نیز نمایانگر اقدام عمدی است.

** این میراث فقط یک ساختمان نیست

کارخانه قند کهریزک از توابع شهرستان ری مربوط به دوره قاجار است و نکته قابل تامل اینکه این بنا تنها یک ساختمان میراثی نیست بلکه تاریخچه ورود صنعت نوین به ایران را نیز روایت می‌کند.براساس آنچه در منابع تاریخی آمده کارخانه قند کهریزک سال ۱۲۷۳ خورشیدی توسط مهندسان بلژیکی ساخته شده و با قدیمی‌ترین باسکولی که در خود دارد از کهن‌ترین آثار معماری صنعتی در ایران به شمار می‌رود.«میرزاعلی اصغرخان امین‌الدوله» وزیر امور خارجه پهلوی اول را مالک این کارخانه اعلام کرده اند.

مستندات منابع تاریخی حاکیست سال ۱۲۹۱ خورشیدی کارخانه قند کهریزک پس از سه سال فعالیت در رقابت با قند‌های وارداتی روسی اعلام ورشکستگی کرد تا اینکه در زمان پهلوی دوم پس از خرید کارخانه توسط دولت بار دیگر توسط دستگاه‌های آلمانی احیا و راه اندازی شد.مساحت زمین این کارخانه اینک با سند شش دانگ ۵۶ هزار مترمربع است که در کنار جاده قدیم تهران ـ. قم قرار دارد؛ یک هزار و ۳۸۰ مترمربع آن ساختمان اداری و محل استقرار دستگاه‌های تولید بوده که اکنون متروک و در حال تخریب است.

** نشانه‌های تخریب

رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شهرستان ری اظهارداشت: پی دیوار‌ها و قسمت‌هایی از سقف ساختمان کارخانه قند توسط کارگران مالک تراشیده شده است تا به مرور زمان با ورود آب و باد به داخل ساختمان تخریب شود.

«مصیب رحیم زاده» با اشاره به اینکه کارخانه قند کهریزک جزو قدیمی‌ترین نمونه‌های معماری صنعتی در ایران است که شاید بر بسیاری از معماری‌های دیگر نیز مقدم باشد بیان کرد: باسکول کارخانه قند کهریزک در گذشته سالم بود، ولی یکباره تخریب شد که تمامی این موارد نشان می‌دهد مالک یا اشخاص دیگر به دنبال تخریب ساختمان میراثی این کارخانه قدیمی هستند.وی گفت: مالک کارخانه باید با شهرداری کهریزک به توافق برسد تا ضمن حفظ اثر تاریخی برای مالک نیز درآمدزایی داشته باشد.رحیم زاده ادامه داد: ساختمان کارخانه قند اگر درست و اصولی احیا شود با توجه به موقعیت مکانی و گردشگری شهرستان ری می‌تواند درآمدزایی خوبی از طریق جذب گردشگر برای مالک داشته باشد.

** ادعای مالک

نماینده مالک فعلی کارخانه قند کهریزک در ادامه این گزارش گفت: هدف ما اگر تخریب این ساختمان بود از سال ۱۳۷۰ تاکنون به مرور این کار را انجام می‌دادیم.«علیرضا زرگر» تاکید کرد: به هیچ عنوان دنبال تخریب نیستیم، اما می‌خواهیم در نهایت تکلیف ۵۶ هکتار زمینمان روشن شود.وی با اشاره به اینکه دستگاه قضا نیز درخصوص شکایت میراث فرهنگی رای به نفع مالک داده است افزود: دستگاه‌های اجرایی شهرستان ری نه توانایی خرید ملک را دارند و نه اجازه تغییر کاربری می‌دهند.زرگر بیان کرد: دستگاه‌های اجرایی باید اجازه تفکیک و قطعه بندی زمین‌های اطراف ساختمان کارخانه قند را به مالک بدهند.

**پاسخ میراث فرهنگی به مالک

رئیس اداره میراث فرهنگی ری درباره رای دیوان عدالت اداری به نفع مالک گفت: این رای شهریور ماه سال گذشته صادر شد و در این صورت این اثر از ثبت ملی خارج می‌شود، هرچند با این وجود میراث باز هم می‌تواند بر این اثر ملی نظارت داشته باشد.رحیم زاده تصریح کرد: میراث فرهنگی ری از رای صادره معترض است و بعد از برگزاری جلسه با مالک سعی می‌کنیم به نتیجه مثبتی در این زمینه برسیم.وی افزود: هدف ما تغییر کاربری این ملک است و به احتمال زیاد دراین زمینه به تفاهم می‌رسیم.

** تغییر کاربری به موزه

فرماندار ویژه شهرستان ری با بیان اینکه کارخانه قند کهریزک ظرفیت تولید قند کشور در آن مقطع تاریخی و وضعیت صنعتی ما را برای نسل‌های آینده نشان می‌دهد، تاکید کرد: این کارخانه باید به موزه تبدیل شود.«هدایت الله جمالی پور» ادامه داد: شهرداری کهریزک، میراث فرهنگی و مالک باید به توافق برسند تا این مکان تاریخی به یک موزه تبدیل و منافع مالک در حد معقول و کارشناسی تامین شود.

وی با تایید تخریب قسمت‌هایی از کارخانه، هدف آن را تغییر کاربری این اثر میراثی اعلام و بیان کرد: به خاطر غفلت‌های اداره میراث فرهنگی در گذشته افراد سودجو و منفعت طلب قسمت‌هایی از ساختمان کارخانه قند کهریزک را دچار آسیب کرده اند.جمالی پور به زمین‌های بایر اطراف ساختمان اصلی کارخانه قند اشاره کرد و اظهارداشت: زمین‌های بایر اطراف ساختمان کارخانه قابل تفکیک و واگذاری به مالک است، ولی ساختمان و سازه اصلی باید با حفظ حریم توسط اداره میراث فرهنگی حفظ و نگهداری شود.

** فرمانداری دست به کار شود

عضو ناظر مجلس در شورای عالی میراث فرهنگی معتقد است که فرمانداری باید در این زمینه وارد عمل شود.«پروانه سلحشوری» توافق دولت، مالکان و اداره میراث فرهنگی را یکی از راهکاری‌های جلوگیری از تخریب آثار تاریخی عنوان و بیان کرد: کارخانه قند کهریزک باید توسط دولت بازسازی و زیرنظارت اداره میراث فرهنگی قرارگیرد تا درآمد حاصل از آن نیز بی کم و کاست به مالک برسد.

نماینده مردم تهران در مجلس شورای اسلامی تصریح کرد: فرماندار ری به عنوان نماینده دولت باید در جلوگیری از تخریب این اثر ملی تلاش کند و این مشکل را پایان دهد.سلحشوری اظهارداشت: آثار ملی در همه جای دنیا برای نشان دادن تاریخ و تلاش گذشتگان به نسل‌های آینده بسیار دقیق و خوب نگهداری می‌شود، ولی در ایران به دلیل برخی نگاه‌های منفعت طلبانه، سودجویانه و ضدمیراثی تخریب می‌شوند یا در آستانه تخریب قرار می‌گیرند.

این نماینده مجلس با اشاره به اینکه تخریب آثار میراثی به منظور ساخت ساختمان‌های مدرن و تجاری به هیچ عنوان پذیرفته نیست، گفت: این کار به مرور زمان باعث از بین رفتن هویت ملی و تاریخی در کشور می‌شود.شهرستان ری از مناطق تاریخی ایران در قسمت جنوبی شهر تهران قرار گرفته است.