رای وحدت رویه چیست؟

خبرگزاری میزان – مراجع قضایی و دادگستری، جهت رسیدگی به دعاوی حقوقی و کیفری افراد جامعه، تشکیل شده اند و باید، با تمام قوا، در راستای اجرای قوانین و احقاق حق اصحاب دعوا بکوشند. با این وجود، یک نهاد نظارتی، جهت نظارت بر روند کار دستگاه‌های قضایی، مورد نیاز است. دیوان عالی کشور، عالی‌ترین مرجع نظارت بر اجرای هرچه صحیح‌تر قانون، در محاکم دادگستری بوده و به موجب اصل ۱۶۱ قانون اساسی، تشکیل شده است. این دیوان، دارای ساختار مخصوص به خود بوده و متشکل از دادسرا، هیئت‌های عمومی و شعب حقوقی و کیفری است.

همان گونه که گفتیم، دیوان عالی کشور، به موجب قانون اساسی و برای اجرای هرچه بهتر قوانین، تشکیل شده و دارای وظایف متعددی است. از جمله وظایف دیوان عالی کشور، صدور رای وحدت رویه است. رای وحدت رویه، نقش بسیار مهمی در اجرای هرچه بهتر عدالت و جلوگیری از سلیقه‌ای اجرا شدن قانون داشته که تشریفات و مراحل مخصوص به خود را برای صدور دارد و بدون رعایت آن تشریفات، امکان صدور رای وحدت رویه، وجود نخواهد داشت.

رای وحدت رویه چیست؟

بهتر است که دیوان عالی کشور را معرفی کرده و به برخی از وظایف آن، اشاره کنیم. دیوان عالی کشور، عالی‌ترین مرجع نظارت بر اجرای صحیح قانون در محاکم دادگستری است و وظایف آن، عبارتند از: ایجاد وحدت رویه قضایی، حل اختلاف در صلاحیت محاکم و سپس، تعیین مرجع صالح، نظارت بر اجرای صحیح قوانین در محاکم، اعلام موافقت با اعاده دادرسی از احکام کیفری و سایر موارد مندرج در قانون.

همانگونه که اشاره کردیم، یکی از وظایف دیوان عالی کشور که عالی‌ترین مرجع نظارت بر اجرای صحیح قوانین، در محاکم دادگستری بوده، ایجاد وحدت رویه قضایی است. نحوه ایجاد وحدت رویه قضایی، توسط دیوان عالی کشور، از طریق صدور رای وحدت رویه است. ماده ۴۷۱ قانون آیین دادرسی کیفری، به این پرسش که رای وحدت رویه چیست؟ پاسخ داده است.

این ماده، در تعریف رای وحدت رویه، مقرر می‌دارد: "هرگاه از شعب مختلف دیوان عالی کشور یا دادگاه ها، نسبت به موارد مشابه، اعم از حقوقی، کیفری و امور حسبی، با استنباط متفاوت از قوانین، آرای مختلفی صادر شود، رئیس دیوان عالی کشور یا دادستان کل کشور، به هر طریق که آگاه شوند، مکلفند نظر هیئت عمومی دیوان عالی کشور را به منظور ایجاد وحدت رویه درخواست کنند. "

با توجه به این ماده، رای وحدت رویه، رایی است که در صورت وجود آرای متناقض دادگاه‌ها در موارد مشابه، توسط هیئت عمومی دیوان عالی کشور که مرجع صدور آن است، صادر می‌شود. بر اساس این ماده، تفاوتی نمی‌کند که این آرای متناقض، در چه موضوعی بوده یا توسط کدام یک از دادگاه ها، اعم از دادگاه حقوقی، کیفری، شعب دیوان عالی و سایر مراجع، صادر شده باشند.

در واقع، رای وحدت رویه، از استنباط مختلف و متفاوت قوانین، جلوگیری می‌کند و به نوعی، سبب ایجاد نظم و عدم وجود پراکندگی و تشتت آرا، در محاکم می‌گردد. درخواست رسیدگی به آرای متناقض صادره از محاکم، می‌تواند به هر نحوی، به اطلاع رئیس دیوان عالی کشور یا دادستان برسد و آن ها، به محض اطلاع، موظف هستند با تشکیل هیئت عمومی دیوان، به این موضوع، رسیدگی کرده و توسط آن هیئت، رای وحدت رویه صادر کنند.

مرجع صدور رای وحدت رویه

به موجب ماده ۴۷۱ قانون آیین دادرسی کیفری، مرجع صدور آرای وحدت رویه، هیئت عمومی دیوان عالی کشور است. ریاست هیئت عمومی دیوان عالی کشور، رئیس دیوان عالی یا معاون وی است و این هیئت، با حضور دادستان کل کشور یا نماینده او و حداقل سه چهارم روسا و مستشاران و اعضای معاون تمام شعب تشکیل می‌شود.

پس از تشکیل هیئت عمومی دیوان عالی کشور، موضوع مورد اختلاف که در خصوص آن، آرای متناقضی صادر شده، بررسی و نسبت به آن، اتخاذ تصمیم می‌شود. معیار در اتخاذ تصمیم، رای اکثریت هیئت عمومی دیوان عالی کشور بوده و این رای، در موارد مشابه، برای شعب دیوان عالی کشور و دادگاه‌ها و سایر مراجع، اعم از قضایی و غیر قضایی، لازم الاتباع و در حکم قانون است. شایان ذکر است، رای وحدت رویه صادره از هیئت عمومی دیوان، نسبت به آرای قطعی شده پیش از آن، بی اثر خواهد بود، ولی بر رای دعاوی در جریان، تاثیر گذار است.

نحوه و چگونگی صدور رای وحدت رویه

اطلاع رسانی وجود آرای متناقض در موضوعات یکسان، به هیئت عمومی دیوان عالی کشور و تشکیل جلسه هیئت عمومی: این اطلاع رسانی، می‌تواند توسط رئیس دیوان عالی کشور یا دادستان کل کشور باشد. شایان ذکر است، قضات دادگاه‌ها یا دادستان‌ها یا وکلای دادگستری نیز می‌توانند، نسبت به اطلاع رسانی در خصوص وجود آرای متناقض و رسیدگی به آن، به رئیس دیوان عالی کشور، اقدام کنند.

تشکیل جلسه هیئت عمومی دیوان عالی کشور، با حضور رئیس دیوان عالی کشور یا معاون او، دادستان کل کشور یا نماینده او، حداقل سه چهارم روسا و مستشاران و اعضای معاون تمام شعب.

اتخاذ تصمیم بر اساس رای اکثریت و سپس، صدور رای وحدت رویه.

اظهار نظر دادستان یا نماینده او، قبل از هرگونه اتخاذ تصمیم، به موجب ماده ۴۷۲ قانون آیین دادرسی کیفری.

اعلام رای وحدت رویه صادره، توسط هیئت عمومی، به تمامی دادگاه‌ها و ملزم شدن تمام دادگاه‌ها و قضات، به تبعیت از آن.

شایان ذکر است که نقض رای وحدت رویه صادره، صرفا به موجب قانون یا رأی وحدت رویه دیگری که با طی کردن مراحل و نحوه صدور رای وحدت رویه، صادر شود، امکان پذیر خواهد بود.

تفاوت رای وحدت رویه و رای اصراری چیست؟

رای اصراری، یکی دیگر از آرای صادره، توسط هیئت عمومی دیوان عالی کشور است. موارد صدور آن، زمانی است که دیوان، در جهاتی مانند فرجام خواهی، رای مورد فرجام را نقض و آن را به شعبه هم عرض دادگاه صادر کننده رای، ارجاع دهد و آن دادگاه نیز بر رای دادگاه بدوی، اصرار ورزد. در چنین مواردی، هیئت عمومی دیوان، اقدام به صدور رای اصراری می‌نماید. اما تفاوت رای اصراری و رای وحدت رویه، عبارت است از:

رای وحدت رویه، در حکم قانون بوده و برای تمامی قضات و دادگاه‌ها لازم الاتباع است؛ اما رای اصراری، چنین نیست و بیشتر، جنبه ارشادی داشته و صرفا برای دادگاه اصرار کننده، لازم الاتباع است.

رای اصراری به درخواست رئیس شعب دیوان از رئیس دیوان عالی کشور و پس از اصرار شعبه هم عرض، بر رای شعبه بدوی، صادر می‌شود؛ ولی رای وحدت رویه، به درخواست دادستان یا رئیس دیوان عالی کشور و در صورت وجود آرای متناقض در موارد مشابه، صادر می‌گردد.

انتهای پیام/