پاسخ به چرایی افزایش قیمت نفت/ بهبود شرایط اقتصادی جهان و افزایش تقاضای نفت

به گزارش گروه فضای مجازی ، مرکز پژوهشی آرا در نوشتاری با موضوع «دلایل افزایش قیمت نفت» که توسط اندیشکده سرآمد گردآوری شده، آورده است: هنگامی که در خصوص دلایل افزایش یا کاهش قیمت نفت صحبت می‌کنیم، ابتدا می‌بایست این موضوع را روشن کنیم که کدام چارچوب زمانی را برای تحلیل نوسانات بازار نفت مورد نظر داریم.

روند‌های موجود در بازار نفت را می‌توان در قالب چارچوب‌های زمانی مختلف تحلیل و بررسی کرد. از این منظر، گاهی ممکن است در اثر وقوع برخی تحولات مقطعی نظیر رویداد‌های ژئوپلیتیک و درگیری‌های نظامی در مناطق استراتژیک جهان نظیر خاورمیانه و شمال آفریقا، وضعیت‌های آب و هوایی خاص مانند طوفان‌های سهمگین، نوسانات اقتصادی و سیاست‌های پولی در اقتصاد‌های بزرگ جهان و عواملی از این دست، شاهد افزایش یا کاهش قیمت نفت در بازار‌های جهانی باشیم که دارای آثار گذرا و ناگهانی هستند و در قالب تحلیل‌های کوتاه مدت به آن‌ها پرداخته می‌شود. اینگونه تحولات بطور پیوسته در طول سال در جریان هستند و با توجه به شرایط سیاسی و اقتصادی حاکم بر جهان تغییر می-کنند.

رویکرد دیگر در تحلیل و ارزیابی تحولات بازار نفت، توجه به روند‌های جدی‌تر و طولانی‌تر است که در یک بازه زمانی یک ساله یا بیشتر شکل می‌گیرند و در مقاطع تاریخی مختلف در دهه‌های گذشته شاهد آن بوده‌ایم. تفاوت مهم اینگونه روند‌ها با شرایط کوتاه مدت، بنیادین بودن دلایل نوسانات و طولانی‌تر شدن آثار آن‌ها بدلیل تداوم زمانی در سطح بازار نفت است.

با در نظر گرفتن تمایز میان دو رویکرد فوق، این گزارش، روند افزایش قیمت‌های نفت از ابتدای سال ۲۰۱۷ را به عنوان روند جدیدی که پس از سقوط قسمت‌ها در فاصله اواسط سال ۲۰۱۴ تا اواخر ۲۰۱۶ شکل گرفته است و همچنان نیز ادامه دارد را مورد بررسی قرار می‌دهد. در این زمینه، ضمن نگاهی به نوسانات حاکم بر قیمت نفت در بازار‌های مختلف از ابتدای سال ۲۰۱۷ تاکنون، به تفکیک به مجموعه‌ای از عوامل اقتصادی و سیاسی تاثیرگذار در دوره زمانی اشاره شده، به عنوان دلایل آغاز و تداوم روند افزایش قیمت‌های نفت اشاره می‌شود.

اتفاقاتی که موجب تحولات قیمت نفت شد

در فاصله سال‌های ۲۰۱۴ تا پایان ۲۰۱۶، سطح قیمت‌های نفت به دلیل افزایش عرضه نفت خام حدود ۷۰ درصد کاهش یافت و از سطح حدود ۱۰۰ دلار در هر بشکه در سال ۲۰۱۴ به میانگین حدودی ۴۰ دلار در هر بشکه در سال ۲۰۱۶ تنزل پیدا کرد. البته در مقاطعی با توجه به افزایش بسیار زیاد مازاد عرضه در بازار، سطح قیمت‌های نفت به محدوده ۳۰ دلار در هر بشکه نیز رسید.

در چنین شرایطی، علی رغم آنکه انتظار می‌رفت کشور‌های عضو اوپک برای تغییر این روند اقدام عملی انجام دهند، با در پیش گرفتن سیاست سهم بازار، برخی کشور‌های عضو اوپک همچون عراق و عربستان، تولید خود را افزایش دادند. با این حال، با تداوم شرایط نامناسب قیمت نفت و افزایش فشار‌های درآمدی به تمامی تولیدکنندگان، کشور‌های عضو اوپک و به تدریج برخی تولیدکنندگان غیراوپک، در کنار یکدیگر تصمیم به کاهش عرضه نفت به منظور تقویت سطح قیمت نفت و بازگرداندن ثبات به بازار نفت از طریق برقراری مجدد شرایط متوازن میان عرضه و تقاضای نفت گرفتند.

نتیجه این اقدامات و تلاش‌های صورت گرفته برای محدود کردن عرضه نفت به بازار‌های جهانی موجب شد که قیمت‌های نفت از اواخر سال ۲۰۱۶ و ابتدای سال ۲۰۱۷ در مسیر رو به افزایش قرار گرفت و تداوم روند مثبت آن موجب شد که قیمت نفت در سال ۲۰۱۷ به محدوده ۵۵ تا ۶۰ دلار در هر بشکه افزایش یابد.

در این میان، از ابتدای سال ۲۰۱۸ با توجه به مجموعه‌ای از شرایط مانند تمدید توافق کاهش تولید اوپک و غیراوپک، بهبود رشد اقتصادی جهان و تقاضا برای نفت و نیز افزایش دامنه نگرانی‌ها از احتمال وقوع تحولات سیاسی و نظامی جدید در منطقه خاورمیانه، روند افزایش قیمت‌های نفت ادامه یافته است.

به گونه‌ای که در ده روز ابتدایی ماه آوریل، میانگین قیمت سبد نفت اوپک بالاتر از ۶۵ دلار در هر بشکه قرار گرفته است. همچنین قیمت نفت خام برنت در بازار لندن نیز از سطح ۷۰ دلار در هر بشکه عبور کرد و انتظار می‌رود در صورت تداوم شرایط حاکم، این روند افزایشی در هفته‌های آتی نیز ادامه یابد.

لازم به ذکر است که بر اساس پیش‌بینی موسسات مختلف اقتصادی جهان، انتظار می‌رود قیمت نفت خام برنت در سال ۲۰۱۸ به‌طور متوسط در محدوده ۶۰ تا ۶۵ دلار در هر بشکه قرار داشته باشد، اما تحت تاثیر عوامل غیر اقتصادی همچون بروز درگیری‌های سیاسی و افزایش تنش در مناطق نفت‌خیز جهان، احتمال افزایش قیمت نفت در برخی مقاطع زمانی وجود خواهد داشت.

توافق اوپک و غیراوپک برای کاهش تولید

یک سال و سه ماه از آغاز اجرای توافق کاهش تولید اوپک و غیراوپک می‌گذرد و در این مدت، بازار جهانی نفت واکنش مثبت و امیدوارکننده‌ای به اجرای این توافق داشته است. اظهارنظر‌های مقامات نفتی و غیرنفتی کشور‌های اوپک و غیراوپک در این مدت، حاکی از موافقت و همراهی اکثریت قریب به اتفاق تولیدکنندگان با پایبندی به توافق و ادامه تلاش‌ها برای بازگرداندن ثبات به بازار جهانی نفت بوده است.

علی رغم این توافق نسبی، بر اساس برخی گزارش‌های منتشر شده، پایبندی برخی تولیدکنندگان به تعهداتشان برای کاهش تولید در ۱۵ ماه اجرای توافق، کمتر از سطح مورد انتظار بود. با این حال، روند بازگشت توازن میان عرضه، تقاضا و کاهش سطح ذخیره‌سازی‌های نفت در کشور‌های عضو OECD نشان می‌دهد که این توافق نقش مهم و تعیین کننده‌ای در آغاز روند افزایش سطح قیمت¬های نفت از ابتدای سال ۲۰۱۷ تا کنون داشته است.

کارکرد مهم این توافق برای بازار نفت، کنار هم قرار دادن تولیدکنندگان اوپک و غیراوپک در کنار یکدیگر و اتخاذ رویکردی مشترک توسط آن‌ها برای تغییر روند پیشین بازار نفت و تقویت سطح قیمت‌های نفت بود که با توجه به سطح بالای پایبندی کشور‌ها به تعهداتشان در سال ۲۰۱۷ و سه ماهه نخست سال ۲۰۱۸، به نظر می‌رسد در این مدت توانسته‌اند به هدف مورد نظر خود دست پیدا کنند.

تولیدکنندگان اوپک و غیراوپک در آخرین نشست خود در آذر ماه ۱۳۹۶ در وین اتریش تصمیم به تمدید این توافق برای تمام سال ۲۰۱۸ گرفتند تا بدین‌وسیله، روند کاهش مازاد ذخیره‌سازی‌های نفت، که به‌ویژه از سه ماهه دوم سال ۲۰۱۷ شدت گرفته بود، ادامه یابد و بازار به تعادل مورد نظر از نظر عرضه و تقاضای نفت برسد. این تصمیم نشان‌دهنده عزم جدی تولیدکنندگان برای حفظ ثبات بازار و قیمت نفت است و از ابتدای سال ۲۰۱۸ نیز اجرای این تعهدات برای کشور‌های عضو تمدید شده است.

از سال ۲۰۱۷، روند رشد اقتصادی جهان در سطحی بالاتر از آنچه انتظار می‌رقت قرار گرفت به گونه‌ای که برآورد دبیرخانه اوپک از رشد اقتصادی جهان در سال گذشته در سطح قابل توجه ۸/۳ درصد قرار گرفت و انتظار می‌رود این میزان برای سال ۲۰۱۸ نیز بدون تغییر حفظ شود.

میزان بالای رشد اقتصادی در سال ۲۰۱۷ و سه ماهه اول سال ۲۰۱۸ در مقایسه با سال¬های گذشته، نقش مهم و تعیین کننده¬ای در تقویت سطوح قیمتی نفت در بازار‌های جهانی داشته است. در این میان، بالاترین میزان رشد اقتصادی برای دو کشور هند و چین است که به ترتیب توانستند در سال ۲۰۱۷ رشد اقتصادی 6.4 و 6. 9 درصد را تجربه کنند. نتیجه مهم بهبود شرایط اقتصادی، افزایش تقاضای جهانی نفت در سطحی بالاتر از سال¬های گذشته بود. بر اساس گزارش‌های منتشر شده، تقاضای نفت جهان در سال ۲۰۱۷ به سطح 97.10 میلیون بشکه در روز رسید که نسبت به سال پیش از آن، حدود 1.6 میلیون بشکه در روز افزایش یافته است. از سوی دیگر، چشم‌انداز‌های مثبت و امیدوارکننده¬ منتشر شده در رابطه با بهبود تقاضای جهانی نفت در سال ۲۰۱۸ یک عامل مهم در حفظ ثبات بازار نفت و تداوم روند افزایشی آن در یک سال گذشته به شمار می‌رود.
باید توجه داشت که هرچند اقدام مشترک تولیدکنندگان اوپک و غیراوپک نقش مهمی در کاهش عرضه نفت در یک سال اخیر داشته است، اما تقویت شرایط در سمت تقاضا نیز یک فاکتور مهم در به تعادل رسیدن بازار نفت به شمار می‌رود که گاهاً در بیان تحلیل‌ها از شرایط حاکم بر بازار نفت کمتر به آن توجه می‌شود.

تحولات عرضه نفت و کاهش حجم ذخیره‌سازی‌ها در جهان

یکی از عوامل تاثیرگذار بر قیمت نفت از ابتدای سال ۲۰۱۷، کاهش میزان عرضه نفت بدنبال توافق اوپک و غیراوپک بود. بر اساس این توافق مقرر گردید که ۲۴ کشور تولیدکننده نفت حاضر در این توافق، مجموعاً 1.8 میلیون بشکه در روز از تولید نفت خود را کاهش دهند. تولیدکنندگان عضو اوپک در راستای اجرای تعهدات خود، مجموع تولید خود را از سطح حدود 33.5 میلیون بشکه در روز در اواخر سال ۲۰۱۶ به حدود 32.3 میلیون بشکه در روز در ماه مارس ۲۰۱۸ کاهش داده‌اند.

از سوی دیگر، تولیدکنندگان غیراوپک نظیر روسیه نیز در چارچوب این تعهدات، از تولید نفت خود کاسته‌اند. اجرای پایبندی اعضای اوپک و کشور‌های غیراوپک در سال ۲۰۱۷ و سه ماهه اول ۲۰۱۸، به تدریج باعث کاهش سطح ذخیره سازی‌های مازاد در بازار گردیده است. بر اساس گزارش اوپک در ماه ژانویه ۲۰۱۸، حجم ذخیره‌سازی‌های تجاری نفت در کشور‌های OECD با 13.7 میلیون بشکه کاهش نسبت به ماه قبل به سطح 2.865 میلیارد بشکه رسید که این میزان در مقایسه با مدت مشابه سال قبل حدود ۲۱۰ میلیون بشکه در روز کمتر است. همین امر نقش مهمی در روند رو به افزایش قیمت‌های نفت در بازار از ابتدای سال ۲۰۱۷ تاکنون داشته است. با این حال، میزان ذخیره‌سازی‌های نفت همچنان بالاتر از میانگین پنج سال اخیر آن قرار دارد و اوپک در تلاش است با تداوم اجرای توافق کاهش تولید، تا پایان سال ۲۰۱۸ این میزان مازاد ذخیره¬سازی¬های نفت را نیز از بازار خارج نماید.

همچنین، بروز بحران‌های اقتصادی در برخی کشور‌های تولیدکننده مانند ونزوئلا، منجر به تداوم روند کاهش عرضه نفت این کشور‌ها در سال گذشته گردید. ونزوئلا، بعنوان یکی از تولیدکنندگان مهم اوپک، پس از سقوط قیمت¬های نفت از نیمه سال ۲۰۱۴، به تدریج با مشکلات عدیده‌ای در حوزه اقتصاد و صنعت نفت خود مواجه گردید که مهمترین پیامد این بحران، کاهش سطح سرمایه‌گذاری‌ها و از دست رفتن توان تولید این کشور از میادین قدیمی بوده است. تولید نفت این کشور از سطح حدود 1.9 میلیون بشکه در روز در سال ۲۰۱۶ به حدود 1.55 میلیون بشکه در روز کاهش یافته است و انتظار می¬رود در ادامه سال ۲۰۱۸، این روند همچنان ادامه یابد.

تهدیدات ژئوپلتیکی همواره یکی از عواملی بوده که بر قیمت نفت تاثیر گذاشته و میزان تاثیرگذاری آن با توجه به شرایط بازار متغیر بوده است. در کنار عوامل فوق‌الذکر که بعنوان عوامل اقتصادی حاکم بر بازار نفت ارزیابی می‌شوند، بروز برخی تحولات سیاسی و ژئوپولیتیکی در جهان بویژه در مناطق نفت‌خیز مانند خاورمیانه و شمال آفریقا به افزایش نسبی قیمت نفت از ابتدای ۲۰۱۷ تا کنون کمک کرده¬اند. در واقع، بروز اینگونه عوامل باعث نگرانی‌هایی در زمینه احتمال بروز اختلال در جریان عرضه نفت از این مناطق گردیده و یک عامل تقویت‌کننده قیمت نفت به شمار می‌رود.

در این زمینه، سیاست¬های دولت ترامپ در رابطه با توافق هسته‌ای ایران و احتمال خروج آمریکا از این توافق، افزایش تنش‌های سیاسی میان ایران و عربستان، تداوم و تشدید درگیری‌های نظامی در سوریه و شمال عراق و در این اواخر، افزایش سطح تنش سیاسی میان آمریکا و روسیه و احتمال بروز درگیری‌های موشکی از جمله مهمترین مواردی هستند که بویژه در دو ماه اخیر تحولات بازار نفت را تحت تاثیر قرار داده‌اند. بطور معمول، تحولات ژئوپولتیک دارای آثار مقطعی و گذرا هستند و به تدریج با فروکش کردن بحران‌ها و یا عادی‌تر شدن فضای روانی حاکم، از میزان اثرگذاری اینگونه تحولات بر بازار نفت نیز کاسته می‌شود. با این حال، در هفته‌های اخیر، تعدد وقوع تنش‌های سیاسی در منطقه خاورمیانه موجب گردیده که اثرگذاری اینگونه تحولات بر بازار و قیمت‌های جهانی نفت وسیع‌تر شده و قیمت نفت از سطح ۷۰ دلار در هر بشکه نیز عبور نماید.

«مرکز پژوهشی آرا» در بخش نتیجه گیری این نوشتار آورده است: افزایش قیمت نفت در یک سال اخیر، روندی است که با ایجاد و اجرای توافق اوپک و غیراوپک آغاز گردید و در این مدت، بروز مجموعه‌ای از عوامل اقتصادی و سیاسی دیگر به حفظ و تداوم این روند کمک نموده است. فشار‌های ناشی از کاهش قیمت‌های نفت و کسری بودجه در اقتصاد‌های تولیدکننده نفت موجب شد تا علیرغم رقابت موجود میان اعضای اوپک با تولیدکنندگان غیراوپک، این دو گروه از تولیدکنندگان با تعریف یک هدف مشترک برای خود، به سمت تغییر شرایط در بازار نفت و برقراری ثبات در سطوح قیمتی نفت حرکت نمایند. از ابتدای سال ۲۰۱۷ که اجرای این توافق آغاز شده است، کشور‌ها حاضر در آن با سطح مناسبی از پایبندی به تعهدات خود توانسته¬اند بخش قابل توجهی از ذخیره¬سازی¬های نفت در اقتصاد‌های توسعه یافته جهان را از بازار خارج نمایند. بعلاوه، میزان عرضه نفت در مقایسه با تقاضا، به سطح نسبتاً متوازنی رسیده است و تلاش تولیدکنندگان برای دستیابی کامل به موازنه عرضه و تقاضای نفت تا پایان سال ۲۰۱۸ ادامه خواهد یافت.

از سوی دیگر، رشد اقتصادی بیشتز از سطح پیش‌بینی در نقاط مختلف جهان بویژه در آمریکا و اقتصاد‌های در حال توسعه مانند چین و هند موجب گردید که رشد تقاضای جهانی نفت در سال ۲۰۱۷ در کنار مدیریت عرضه نفت، منجر به تقویت سطح قیمت-های نفت گردد. همچنین، انتشار چشم‌انداز‌های مثبت از وضعیت اقتصادی جهان در سال ۲۰۱۸ و امیدواری به بهبود شاخص¬های اقتصادی در کشور‌هایی نظیر برزیل و روسیه، از دیگر عوامل موثر در بالارفتن قیمت نفت ارزیابی می‌شوند.

در زمینه عوامل موثر در افزایش قیمت نفت در هفته¬های اخیر، نقش ناآرامی‌های سیاسی و تنش‌ها در مناطق استراتژیک مانند خاورمیانه قابل توجه است. از زمان روی کار آمدن ترامپ در آمریکا (ابتدای سال ۲۰۱۷)، رویکرد این کشور در پرداختن به تحولات مختلف منطقه‌ای و بین‌المللی منجر به افزایش تنش‌های منطقه‌ای و بین‌المللی گردیده است.

از یک سو دامنه درگیری‌های نظامی در سوریه و یمن در حال افزایش است و از سوی دیگر، برخورد‌های سیاسی میان آمریکا و روسیه منجر به بروز ناآرامی‌های جدید گردیده است. در این میان، همراهی و حمایت برخی کشور‌های حاضر در منطقه با سیاست‌های جنگ‌طلبانه دولت آمریکا نیز نقش مهمی در افزایش نگرانی‌ها نسبت به احتمال بروز اختلال در عرضه نفت از این منطقه و بالارفتن قیمت نفت داشته است.

: انتشار مطالب و اخبار تحلیلی سایر رسانه های داخلی و خارجی لزوماً به معنای تایید محتوای آن نیست و صرفاً جهت اطلاع کاربران از فضای رسانه ای منتشر می شود.