نگاهی به "تاریخچه شناسنامه" در افغانستان

به گزارش گروه بین‌الملل ،درج قومیت در شناسنامه‌های جدید الکترونیکی افغانستان یکی از چالش برانگیزترین بحث‌های چند سال اخیر این کشور شده که تا کنون صدور آن را به تاخیر انداخته است.

«بصیراحمد حسین زاده»، نویسنده و پژوهشگر افغانستانی در یادداشتی اختصاصی، پیشینه صدور شناسنامه در افغانستان را مورد بررسی قرار داده است.

در این یاداشت آمده است: اولین شناسنامه/تذکره در سال 1300 شمسی به زبان فارسی در زمان امان الله خان و برای شخص خود پادشاه صادر شد و 3 سال بعد نخستین قانون مدون در مورد شناسنامه در افغانستان منتشر شد.

شناسنامه‌های دوره امان الله خان در یک صفحه و تمام مشخصات فرد نیز به زبان فارسی نوشته می‌شد.

بعد از آرم دولت افغانستان در سطر دوم، این عبارت با خط درشت در عنوان شناسنامه خودنمایی می‌کرد: «تذکره(شناسنامه) دولت علیه مستقله افغانستان» و در ادامه مشخصات دارنده شناسنامه در یک جدول افقی نوشته می‌شد.

نخستین شناسنامه در افغانستان برای امان الله خان صادر شده است که مشخصات وی چنین نوشته شده است:

اسم و شهرت: اعلحضرت امیر امان الله خان

نام پدر: اعلحضرت امیرحیب الله خان شهید مرحوم

عمر: 30 ساله

مسکن: ارگ

قوم: جلیله محمد زایی

صنعت و خدمت: تاجدار افغانستان

بعد از جدول مشخصات، جدولی دیگری با عنوان «چهره» در نخستین شناسنامه‌های افغانستان آمده است.

با توجه به این که در زمان امان الله خان، صنعت عکاسی در میان عموم مردم رایج نبود شناسنامه‌های دوره امان الله خان فاقد عکس بود که البته این امر در سال‌های ابتدایی ظاهر خان هم ادامه داشت.

در نخستین شناسنامه افغانستان مشخصات چهره امان الله خان چنین نوشته شده است:

قد: میانه

چشم: شهلا

رنگ: گندمی

موی: سیاه

علامت فارقه: بگوش چپ یک خال خورد(کوچک) و سیاه

بعد از جدول چهره، این عبارت در ادامه شناسنامه نوشته شده است: «شخص مذکور که شهرت و حال و صفتش در بالا مذکور گردید تابعیت دولت علیه مستقله افغانیه را دارد- این تذکره نفوس(شناسنامه) به او عطا گردید تا شناخته شود.»

از نکات قابل توجه در نخستین شناسنامه‌های افغانستان درج نام قوم است که به عنوان مثال امان الله خان خود را از قوم محمد زایی معرفی کرده است.

نخستین قانون مدون شناسنامه در افغانستان

نخستین قانون شناسنامه 3 سال بعد از صدور در سال 1303 شمسی توسط وزارت معارف افغانستان در 2000 نسخه در کابل چاپ و منتشر شد.

در ماده اول این قانون در مورد صدور شناسنامه برای شهروندان افغانستان آمده است: هدف از دادن تذکره نفوس (شناسنامه)برای اشخاص تبعه دولت افغانستان در داخل و خارج افغانستان این است که صفت تابعیتشان معلوم باشد. مامورین دولت با شخص مذکور همراهی و تمامی زحماتی را که در مسافرت به شخص مذکور عائد شود دور و زائل نمایند.

در ماده دوم به صراحت آمده است که تبعه «افغانی» چه در داخل و چه در خارج به گرفتن شناسنامه دولت افغانستان مجبور است.

در ادامه همین ماده آمده است که داشتن شناسنامه برای افراد در انجام کارهای اداری، دادن مالیات، گرفتن پاسپورت، دریافت حقوق بازنشستگی و ثبت نام دانش آموزان در مدارس ضروری است.

در ماده سوم قانون شناسنامه تاکید شده است که «تبعه افغانستان از روی تذکره(شناسنامه) شناخته می‌شود و اگر تذکره نداشته باشد برای رفتن به خارج از افغانستان برای وی پاسپورت صادر نخواهد شد.»

در ماده چهارم این قانون درخواست شناسنامه برای افراد خارجی نیز پیش بینی و تاکید شده است که «... تبعه خارجی با رعایت نظامنامه قانون تابعیت نیز دارای تذکره افغانی شده می‌توانند.»

در بخش‌های بعدی این نظامنامه تشکیلات لازم برای اعطای شناسنامه مشخص شده است و مسئول ثبت احوال وزارت کشور افغانستان و مسئول ثبت احوال در ولایت‌ها و نائب الحکومه‌ها و همچنین کاتبان موقت در بخشداری‌های افغانستان از جمله ادارات لازم برای صدور شناسنامه معرفی شده‌اند.

برای شهروندان افغانستان که در خارج از این کشور زندگی می‌کرده‌اند نیز این قانون پیش بینی‌های لازم را انجام داده است و سفارتخانه‌ها و کنسولگری‌ها افغانستان موظف بوده‌اند که برای شهروندان خود شناسنامه صادر نمایند.

در ادامه همین ماده، قانون داشتن تذکره برای شهروندان افغانستان در خارج اجباری تلقی شده و از زمان انتشار نظامنامه به مدت یک سال به افراد فرصت داده شده بود که برای دریافت تذکره به نمایندگی‌های افغانستان در خارج از کشور مراجعه نمایند.

اجباری بودن زبان فارسی در شناسنامه‌های دوران امان الله خان

از نکات مهمی که در این قانون جلب توجه می‌نماید این است که به صراحت قید شده که باید مشخصات صاحب شناسنامه حتما به زبان فارسی باشد.

در ماده 9 در بخش وظایف ماموران ثبت شناسنامه در مورد درج مشخصات به زبان فارسی به صراحت تاکید شده که تمام مامورین اداره ثبت احوال موظفند هستند که مشخصات افراد را به زبان فارسی بنویسند.

تذکره‌های دوران ظاهر شاه

شناسنامه دوران امان الله خان تا زمان نادر خان نیز قانونی بود و در دوره حکومت ظاهر شاه بود که شناسنامه‌های جدید که شباهت بسیاری با دوران امانی داشت منتشر شد.

شناسنامه دوران ظاهر شاه نیز در یک صفحه با عنوان «تعرفه تابعیت دولت مستلقه افغانستان» منتشر شد و تمام مشخصات و محتوای مطالب آن نیز به زبان فارسی بود.

در شناسنامه‌های دوران ظاهر شاه نیز مانند دوران امانی نوشتن نام قوم الزامی بود و افراد موظف بودند که قومیت خود را در شناسنامه بنویسند.

در سمت راست نخستین شناسنامه دوران ظاهر شاه نکات جالب توجه ای در 4 ماده به زبان فارسی نوشته شده است و از نکات مهم آن اصطلاحات رایج در فارسی ایرانی در این جملات به کار رفته است.

در ماده اول تاکید شده که: «اگر شخص تعرفه تابعیت خود را مفقود نکند در تمام عمرش یک تعرفه تابعیت کافی است و اگر تعرفه تابعیتش مفقود شود ضرور است که آن را تجدید نماید.»

در ماده دوم آمده است: «اگر در چهره شخص علامتی از باعث حادثه مرض یا سوختگی پیدا شود و در سابق نباشد، لازم است که فورا علامت مذکور را در تعرفه تابعیت خود، با حضور کلانتر یا قریه دار خود تصحیح کند.»

شناسنامه‌های دوران ظاهر شاه تا پایان عمر حکومت وی دستخوش تغییراتی نیز شد و از مهمترین آنها می‌توان به تغییر زبان و نوع فرم آن اشاره کرد که زبان پشتو جایگزین زبان فارسی شد.

از نکات مهم شناسنامه‌های دوران امان الله خان تا ظاهر شاه می‌توان به این نکته اشاره کرد که مراد از قوم در شناسنامه، قوم‌های طایفه ای بوده است مانند خود امان الله خان که خود را محمد زایی معرفی کرده است.

شناسنامه‌های دوران داوود خان

در سال 1352 شمسی داوود خان علیه حکومت شاهی کودتا کرد و خود به قدرت رسید و برای نخستین بار در برخی از ولایت‌های افغانستان برای نخستین بار شناسنامه توزیع شد.

شناسنامه زمان داوود که با عنوان پشتو «دافغانستان جمهوری دولت، دتابعیت تذکره» به شکل دفترچه ای منتشر شد تمام محتوا و مشخصات آن نیز به زبان پشتو بود و البته عنوان قوم از شناسنامه حذف شد.

با سقوط حکومت داوود خان و روی کار آمدن حکومت حزب دموکراتیک خلق افغانستان نوع شناسنامه‌های تازه ای با عنوان «جمهوری دموکراتیک افغانستان» با جلد سرخ که نشان از پرچم جدید افغانستان بود منتشر شد.

در دوره مجاهدین تذکره‌های دفترچه‌ای با جلد سفید و در دوران طالبان شناسنامه‌های سبز رنگی منتشر می‌شد که در حال حاضر فاقد اعتبار است.

شناسنامه‌های الکترونیکی و چالش قومیت

بعد از تحولات 11 سپتامبر 2011 و روی کار آمدن حامد کرزی در افغانستان شناسنامه یک صفحه ای منتشر شد که تا کنون نیز صدور آن جریان دارد.

حامد کرزی در سال 1378 اعلام کرد که شناسنامه الکترونیکی را صادر خواهد کرد اما از آن زمان تا کنون صدور این نوع شناسنامه در هاله ای از ابهام قرار دارد.

اشرف غنی و عبدالله عبدالله در زمان تشکیل حکومت وحدت ملی، موافقت خود را مبنی بر صدور شناسنامه جدید اعلام کردند اما تا کنون به خاطر عدم توافق در مورد نوشتن نام قومیت این شناسنامه‌ها توزیع نشده است.

/