آیین‌های نوروزی در سرزمین باستانی اردبیل
تقویم ایران به لحاظ پیشینه غنی مذهبی و تاریخی این سرزمین باستانی از قرن‌ها قبل آداب و رسومی را داراست که همه ساله بر اساس سنت‌های مردم مناطق مختلف به اشکال مختلف با برپایی آیین‌های ویژه گرامی داشته می‌شوند.
خبرگزاری میزان -
با اینکه آیین‌های پایان سال و نوروز در بسیاری از مناطق ایران از جمله استان اردبیل در گذر پیچ و خم‌ها و ناملایمات روزگار دچار تغییر‌های زیادی شده و بعضی از آن‌ها شاید برچیده شده اند، ولی تصاویری از آن‌ها که سینه به سینه از پیشینیان نقل شده اند به عنوان خاطره‌هایی شیرین همواره در اذهان نسل‌ها باقی مانده و خواهند ماند.
هنوز بسیاری از میانسالان ساکن در دیار باستانی اردبیل به یاد دارند که تا حدود نیم قرن قبل در روز‌های پایانی اسفند ماه ماه عطر دل انگیزی کوچه و بازار این سرزمین کهن و افسانه‌ای را فرا می‌گرفت و خبر از رسیدن روز‌های بسیار زیبا، خاطره انگیز و شاد را می‌داد.
زنده یاد 'باباصفری' پژوهشگر شهیر اردبیلی در کتاب 'اردبیل در گذرگاه تاریخ' می‌نویسد: با نزدیک شدن نوروز اغلب خانواده‌های اردبیلی ظروف مسین خود را برای سفید کردن به مسگران می‌دادند و به میمنت عید چند کوزه آب خریداری می‌کردند که این دو از رسوم قبل از عید در منطقه محسوب می‌شدند.
به نوشته وی، در آستانه عید اسباب بازی‌های ویژه این ایام به بازار می‌آمد و در آن زمان که صنعت پلاستیک سازی وجود نداشت کودکان از اسباب بازی‌های سفالی به نام توتک و دولکه استفاده می‌کردند.
** تکم و تکمچی
'تکم و تکمچی' و 'توتک و دولکه' سالیان گذشته جز جدایی ناپذیر آیین‌های استقبال از بهار و نوروز بودند، ولی امروزه از گستردگی آن‌ها کاسته شده و تنها در بخش‌هایی از استان تکمچی‌ها به صورت محدود پیام آور آمدن بهار در بین مردم هستند.
تا چند دهه قبل مراسم عید نوروز با ظاهر شدن افرادی موسوم به تکم و تکمچی در محلات شهر آغاز می‌شد و مردم با مشاهده آنان خود را برای استقبال از بهار و عید آماده می‌کردند.
تکم عروسکی بود که به شکل حیوانی چهار دست و پا از تخته می‌ساختند و دست‌ها و پاهایش متناسب با بدن حرکت می‌کرد. تکمچی‌ها از دهه آخر اسفند ماه با حرکت دادن نمایشی تکم و جمع آوری هدایایی فرا رسیدن سال جدید را به مردم نوید می‌دادند.
** آیین شب چهارشنبه سوری
یکی از آیین‌ها و ایام به خصوص قبل از آغاز عید نوروز در استان اردبیل آیین شب چهارشنبه سوری است که نشانه‌هایی از آداب و رسوم ویژه آن هنوز نیز تا حدودی در بین ساکنان منطقه مرسوم است.
روز چهارشنبه آخر سال از زمان‌های قدیم در منطقه به 'گل چهارشنبه' موسوم است، زیرا همه خانه‌ها در این روز مثل گل پاکیزه شده و برخلاف چهارشنبه قبل از آن که به 'کول چهارشنبه' یعنی چهارشنبه خاکستر معروف است زیبا و شادی آفرین می‌شود.
زنده یاد؛ بابا صفری در کتاب اردبیل در گذرگاه تاریخ می‌نویسد: پسران جوان در این شب کمربند‌های پارچه‌ای یا دستمال خود را از دریچه روشنایی اطاق همسایه و یا اقوام خود آویزان می‌کردند و صاحب خانه بدون آنکه در صدد شناسایی آنان برآید هدایایی را به پارچه می‌بست.
این کار بیشتر توسط جوانانی انجام می‌شد که دختری را دوست داشته و به آرزوی ازدواج با او برای ˈقورشاخ آتماقˈ یعنی دستمال انداختن به خانه دختر رفته و با این نیت درباره آنچه که به دستمال یا کمربند آنان بسته می‌شد تعبیراتی می‌کردند.
برخی از افراد سالخورده منطقه هنوز هم اعتقاد دارند که، چون شنیدن سخنان بد و یا خوب در شب چهارشنبه سوری در زندگی فرد شنونده تاثیر دارد در این شب نباید سخنان نا امید کننده‌ای در میان افراد خانواده رد و بدل شود.
از رسوم زیبایی که سال‌ها قبل در عصر چهارشنبه سوری در این استان رواج داشت بردن هدایایی از سوی خانواده‌ها طی مراسم خاصی به خانه دخترانی بود که تازه ازدواج کرده بودند.
یک بانوی سالخورده ساکن اردبیل می‌گوید: در این روز هدایای خریداری شده را به همراه غذای مخصوص در سینی بزرگی قرار داده و روی آن را با پارچه‌های رنگی تزیین و به خانه فرزندان دختر می‌فرستادند.
جمیله قوامی به خبرنگار ایرنا گفت: در شب چهارشنبه سوری پس از صرف شام سفره مخصوص این شب پهن می‌شد که طبق رسم در این سفره خشکبار؛ شیرینی و دیگر تنقلات قرار داده و با شمع‌های رنگارنگ که در آن زمان به شیوه خاصی در اردبیل ساخته می‌شدند سفره را منور و مزین می‌نمودند.
** نو اوستی
همچنین براساس یک سنت دیرینه همان گونه که افراد، شب چهارشنبه سوری از روی آتش می‌پرند در سپیده دم چهارشنبه از روی آب و نهر‌های روان می‌گذرند.
این رسم که در منطقه به ˈنو اوستی رفتنˈ مشهور است به طور معمول در پل‌های قدیمی روی رودخانه بالخلو که از مرکز شهر اردبیل می‌گذرد انجام می‌شد و برای چند دهه‌ای می‌توان گفت که برچیده شده بود، ولی شهرداری اردبیل چند سالی است که با برنامه ریزی و اطلاع رسانی سعی در احیای آن نموده و همه ساله جمع زیادی از گروه‌های مختلف مردم روی پل هفت چشمه این شهر برای انجام این مراسم جمع می‌شوند.
** آیین‌های عید نوروز
در شب عید اغلب خانواده‌های ساکن در منطقه غذا‌های مخصوصی متشکل از ماهی دودی، گوشت قیمه، مرغ و کوکو به همراه برنج که می‌توان گفت: بهترین شام آنان در طول سال می‌باشد را تدارک می‌بینند.
البته بعضی خانواده‌ها نیز براساس سنت و رسوم خود خوراکی‌های دیگری مانند شیر برنج، باقالی پلو، سبزی پلو با ماهی و ... می‌پزند.
هنگام تحویل حتی اگر نیمه‌های شب هم باشد بسیاری از افراد خانواده بیدار مانده و بر سر سفره هفت سین که با قرآن مجید و شمع‌های الوان آراسته شده با خواندن آیه‌های الهی و ادعیه مخصوص به انتظار می‌نشینند.
سفره هفت سین هنوز نیز در برخی از خانه‌های منطقه برای پذیرایی از میهمانان تا سیزدهم عید نوروز پهن باقی می‌ماند.
قبل از تحویل سال اغلب افراد وضو گرفته و برای لحظاتی سکوت همه جا را فرا می‌گیرد و فقط صوت مناجات به گوش می‌رسد.
دقایقی پس از تحویل سال کوچه‌ها و خیابان‌های شهر‌ها و روستا‌های مختلف استان اردبیل حال و هوای دیگری پیدا می‌کنند و خانواده‌ها برای تبریک گفتن سال نو به دیدار همدیگر می‌شتابند.
جمع زیادی از مردم شهرستان اردبیل براساس یک سنت دیرینه مذهبی در آخرین و اولین پنجشنبه سال بر سر مزار درگذشتگان خویش حضور می‌یابند. این افراد به شکل گروهی و یا انفرادی از نخستین ساعات بامداد این روز‌ها به آرامستان‌های اردبیل مراجعه می‌کنند و قرائت سوره‌های مبارکه فاتحه و یاسین بر سر قبور، حال و هوای معنوی ویژه‌ای را در این مکان‌ها حاکم می‌کند.
جمعی از خانواده‌ها نیز با پخش خرما؛ حلوا و شیرینی نذری در میان مردم در آرامستان‌های شهر سعی در کسب اجر معنوی می‌کنند.
تعدادی از خانواده‌ها نیز با تهیه سبزه‌های ویژه عید نوروز در روز‌های مذکور آن‌ها را همراه با شیشه‌های محتوی گلاب بر سر قبر اموات خویش قرار می‌دهند.
مردم اردبیل معتقدند همانطوریکه در سال جدید افراد با انجام دید و بازدید سعی در شستن کدورت‌ها از دل‌ها دارند، باید با حضور در قبرستان‌ها ضمن یادآوری آخرت از درگذشتگان طلب بخشش نموده و روح آنان را شاد گردانند.
براساس سنت دیرینه‌ای ساکنان اردبیل مجالس ختمی برای بستگان خویش که در سال قبل فوت کرده اند در دومین روز از عید نوروز بر پا می‌کنند. این مجالس به صورت مشترک ازسوی خانواده‌های داغدار ساکن در یک محله در مسجد همان محله و در قبل از ظهر دایر می‌شوند.
یک شهروند اردبیلی می‌گوید: باوجود ورود برخی مسایل خرافی به آداب و رسوم عید نوروز بسیاری از آیین‌های مخصوص این ایام ریشه در عقاید و تفکرات اسلامی داشته و باید حفظ شوند.
برات نجف پور افزود: دید و بازدید‌ها، صله رحم، مشارکت در غم و شادی دیگران، پاکیزگی و ایجاد تحول روحی در انسان‌ها همراه با تغییر طبیعت از جمله آیین‌ها و سنت‌های پسندیده روز‌های باستانی نوروز محسوب می‌شوند.
وی معتقد است که سازمان‌های فرهنگی و رسانه‌های گروهی منطقه باید با بیان محاسن این آداب و رسوم از فراموش شدن تدریجی آن‌ها جلوگیری کنند.
وی همچنین بر لزوم جلوگیری از ورود بعضی مراسم‌های بی پایه و با رنگ و بوی غربی از قبیل: انفجار ترقه و مانند آن در چهارشنبه سوری که بسیار خطرآمیز هستند و نیز گرایش بعضی افراد به سوی تجمل و تشریفات در برپایی مراسم‌های عید نوروز تاکید کرد.
به گزارش گروه فضای مجازی ، این آیین‌ها به مرور به عنوان روز‌های ماندگار و خاطرات شیرین در دفتر عمر و بخش جدانشدنی از زندگی اجتماعی در آمده اند و برای انسان‌ها دارای ارزش معنوی بسیار زیاد با کارکرد‌های گوناگون بویژه در زمینه شادی آفرینی است.
با اینکه آیین‌های پایان سال و نوروز در بسیاری از مناطق ایران از جمله استان اردبیل در گذر پیچ و خم‌ها و ناملایمات روزگار دچار تغییر‌های زیادی شده و بعضی از آن‌ها شاید برچیده شده اند، ولی تصاویری از آن‌ها که سینه به سینه از پیشینیان نقل شده اند به عنوان خاطره‌هایی شیرین همواره در اذهان نسل‌ها باقی مانده و خواهند ماند.
هنوز بسیاری از میانسالان ساکن در دیار باستانی اردبیل به یاد دارند که تا حدود نیم قرن قبل در روز‌های پایانی اسفند ماه ماه عطر دل انگیزی کوچه و بازار این سرزمین کهن و افسانه‌ای را فرا می‌گرفت و خبر از رسیدن روز‌های بسیار زیبا، خاطره انگیز و شاد را می‌داد.
زنده یاد 'باباصفری' پژوهشگر شهیر اردبیلی در کتاب 'اردبیل در گذرگاه تاریخ' می‌نویسد: با نزدیک شدن نوروز اغلب خانواده‌های اردبیلی ظروف مسین خود را برای سفید کردن به مسگران می‌دادند و به میمنت عید چند کوزه آب خریداری می‌کردند که این دو از رسوم قبل از عید در منطقه محسوب می‌شدند.
به نوشته وی، در آستانه عید اسباب بازی‌های ویژه این ایام به بازار می‌آمد و در آن زمان که صنعت پلاستیک سازی وجود نداشت کودکان از اسباب بازی‌های سفالی به نام توتک و دولکه استفاده می‌کردند.
** تکم و تکمچی
'تکم و تکمچی' و 'توتک و دولکه' سالیان گذشته جز جدایی ناپذیر آیین‌های استقبال از بهار و نوروز بودند، ولی امروزه از گستردگی آن‌ها کاسته شده و تنها در بخش‌هایی از استان تکمچی‌ها به صورت محدود پیام آور آمدن بهار در بین مردم هستند.
تا چند دهه قبل مراسم عید نوروز با ظاهر شدن افرادی موسوم به تکم و تکمچی در محلات شهر آغاز می‌شد و مردم با مشاهده آنان خود را برای استقبال از بهار و عید آماده می‌کردند.
تکم عروسکی بود که به شکل حیوانی چهار دست و پا از تخته می‌ساختند و دست‌ها و پاهایش متناسب با بدن حرکت می‌کرد. تکمچی‌ها از دهه آخر اسفند ماه با حرکت دادن نمایشی تکم و جمع آوری هدایایی فرا رسیدن سال جدید را به مردم نوید می‌دادند.
** آیین شب چهارشنبه سوری
یکی از آیین‌ها و ایام به خصوص قبل از آغاز عید نوروز در استان اردبیل آیین شب چهارشنبه سوری است که نشانه‌هایی از آداب و رسوم ویژه آن هنوز نیز تا حدودی در بین ساکنان منطقه مرسوم است.
روز چهارشنبه آخر سال از زمان‌های قدیم در منطقه به 'گل چهارشنبه' موسوم است، زیرا همه خانه‌ها در این روز مثل گل پاکیزه شده و برخلاف چهارشنبه قبل از آن که به 'کول چهارشنبه' یعنی چهارشنبه خاکستر معروف است زیبا و شادی آفرین می‌شود.
زنده یاد؛ بابا صفری در کتاب اردبیل در گذرگاه تاریخ می‌نویسد: پسران جوان در این شب کمربند‌های پارچه‌ای یا دستمال خود را از دریچه روشنایی اطاق همسایه و یا اقوام خود آویزان می‌کردند و صاحب خانه بدون آنکه در صدد شناسایی آنان برآید هدایایی را به پارچه می‌بست.
این کار بیشتر توسط جوانانی انجام می‌شد که دختری را دوست داشته و به آرزوی ازدواج با او برای ˈقورشاخ آتماقˈ یعنی دستمال انداختن به خانه دختر رفته و با این نیت درباره آنچه که به دستمال یا کمربند آنان بسته می‌شد تعبیراتی می‌کردند.
برخی از افراد سالخورده منطقه هنوز هم اعتقاد دارند که، چون شنیدن سخنان بد و یا خوب در شب چهارشنبه سوری در زندگی فرد شنونده تاثیر دارد در این شب نباید سخنان نا امید کننده‌ای در میان افراد خانواده رد و بدل شود.
از رسوم زیبایی که سال‌ها قبل در عصر چهارشنبه سوری در این استان رواج داشت بردن هدایایی از سوی خانواده‌ها طی مراسم خاصی به خانه دخترانی بود که تازه ازدواج کرده بودند.
یک بانوی سالخورده ساکن اردبیل می‌گوید: در این روز هدایای خریداری شده را به همراه غذای مخصوص در سینی بزرگی قرار داده و روی آن را با پارچه‌های رنگی تزیین و به خانه فرزندان دختر می‌فرستادند.
جمیله قوامی به خبرنگار ایرنا گفت: در شب چهارشنبه سوری پس از صرف شام سفره مخصوص این شب پهن می‌شد که طبق رسم در این سفره خشکبار؛ شیرینی و دیگر تنقلات قرار داده و با شمع‌های رنگارنگ که در آن زمان به شیوه خاصی در اردبیل ساخته می‌شدند سفره را منور و مزین می‌نمودند.
** نو اوستی
همچنین براساس یک سنت دیرینه همان گونه که افراد، شب چهارشنبه سوری از روی آتش می‌پرند در سپیده دم چهارشنبه از روی آب و نهر‌های روان می‌گذرند.
این رسم که در منطقه به ˈنو اوستی رفتنˈ مشهور است به طور معمول در پل‌های قدیمی روی رودخانه بالخلو که از مرکز شهر اردبیل می‌گذرد انجام می‌شد و برای چند دهه‌ای می‌توان گفت که برچیده شده بود، ولی شهرداری اردبیل چند سالی است که با برنامه ریزی و اطلاع رسانی سعی در احیای آن نموده و همه ساله جمع زیادی از گروه‌های مختلف مردم روی پل هفت چشمه این شهر برای انجام این مراسم جمع می‌شوند.
** آیین‌های عید نوروز
در شب عید اغلب خانواده‌های ساکن در منطقه غذا‌های مخصوصی متشکل از ماهی دودی، گوشت قیمه، مرغ و کوکو به همراه برنج که می‌توان گفت: بهترین شام آنان در طول سال می‌باشد را تدارک می‌بینند.
البته بعضی خانواده‌ها نیز براساس سنت و رسوم خود خوراکی‌های دیگری مانند شیر برنج، باقالی پلو، سبزی پلو با ماهی و ... می‌پزند.
هنگام تحویل حتی اگر نیمه‌های شب هم باشد بسیاری از افراد خانواده بیدار مانده و بر سر سفره هفت سین که با قرآن مجید و شمع‌های الوان آراسته شده با خواندن آیه‌های الهی و ادعیه مخصوص به انتظار می‌نشینند.
سفره هفت سین هنوز نیز در برخی از خانه‌های منطقه برای پذیرایی از میهمانان تا سیزدهم عید نوروز پهن باقی می‌ماند.
قبل از تحویل سال اغلب افراد وضو گرفته و برای لحظاتی سکوت همه جا را فرا می‌گیرد و فقط صوت مناجات به گوش می‌رسد.
دقایقی پس از تحویل سال کوچه‌ها و خیابان‌های شهر‌ها و روستا‌های مختلف استان اردبیل حال و هوای دیگری پیدا می‌کنند و خانواده‌ها برای تبریک گفتن سال نو به دیدار همدیگر می‌شتابند.
جمع زیادی از مردم شهرستان اردبیل براساس یک سنت دیرینه مذهبی در آخرین و اولین پنجشنبه سال بر سر مزار درگذشتگان خویش حضور می‌یابند. این افراد به شکل گروهی و یا انفرادی از نخستین ساعات بامداد این روز‌ها به آرامستان‌های اردبیل مراجعه می‌کنند و قرائت سوره‌های مبارکه فاتحه و یاسین بر سر قبور، حال و هوای معنوی ویژه‌ای را در این مکان‌ها حاکم می‌کند.
جمعی از خانواده‌ها نیز با پخش خرما؛ حلوا و شیرینی نذری در میان مردم در آرامستان‌های شهر سعی در کسب اجر معنوی می‌کنند.
تعدادی از خانواده‌ها نیز با تهیه سبزه‌های ویژه عید نوروز در روز‌های مذکور آن‌ها را همراه با شیشه‌های محتوی گلاب بر سر قبر اموات خویش قرار می‌دهند.
مردم اردبیل معتقدند همانطوریکه در سال جدید افراد با انجام دید و بازدید سعی در شستن کدورت‌ها از دل‌ها دارند، باید با حضور در قبرستان‌ها ضمن یادآوری آخرت از درگذشتگان طلب بخشش نموده و روح آنان را شاد گردانند.
براساس سنت دیرینه‌ای ساکنان اردبیل مجالس ختمی برای بستگان خویش که در سال قبل فوت کرده اند در دومین روز از عید نوروز بر پا می‌کنند. این مجالس به صورت مشترک ازسوی خانواده‌های داغدار ساکن در یک محله در مسجد همان محله و در قبل از ظهر دایر می‌شوند.
یک شهروند اردبیلی می‌گوید: باوجود ورود برخی مسایل خرافی به آداب و رسوم عید نوروز بسیاری از آیین‌های مخصوص این ایام ریشه در عقاید و تفکرات اسلامی داشته و باید حفظ شوند.
برات نجف پور افزود: دید و بازدید‌ها، صله رحم، مشارکت در غم و شادی دیگران، پاکیزگی و ایجاد تحول روحی در انسان‌ها همراه با تغییر طبیعت از جمله آیین‌ها و سنت‌های پسندیده روز‌های باستانی نوروز محسوب می‌شوند.
وی معتقد است که سازمان‌های فرهنگی و رسانه‌های گروهی منطقه باید با بیان محاسن این آداب و رسوم از فراموش شدن تدریجی آن‌ها جلوگیری کنند.
وی همچنین بر لزوم جلوگیری از ورود بعضی مراسم‌های بی پایه و با رنگ و بوی غربی از قبیل: انفجار ترقه و مانند آن در چهارشنبه سوری که بسیار خطرآمیز هستند و نیز گرایش بعضی افراد به سوی تجمل و تشریفات در برپایی مراسم‌های عید نوروز تاکید کرد.
: انتشار مطالب و اخبار تحلیلی سایر رسانه های داخلی و خارجی لزوماً به معنای تایید محتوای آن نیست و صرفاً جهت اطلاع کاربران از فضای رسانه ای منتشر می شود.
ارسال دیدگاه
دیدگاهتان را بنویسید
نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *