انتشار ۴۵ جلد آرای قضایی و ۶۰ گزارش نقد آرا توسط پژوهشگاه قوه قضاییه/ استقبال قضات و حقوقدانان از برگزاری نشست‌های نقد رای/ تلاش برای تبیین مباحث حقوق بشر اسلامی و نقد حقوق بشر غربی در فضای علمی/ بیش از ۱۶ هزار رای در دسترس عموم است
به گزارش خبرنگار گروه حقوقی و قضایی ، یکی از لوازم توسعه و پیشرفت در هر امری توجه به ابعاد علمی آن است، اگر برای هر کار جدیدی که قرار است رخ دهد کار پژوهشی متناسب انجام شود احتمال خطا و شکست در آن کاهش یافته و احتمال موفقیت در آن کار دوچندان خواهد شد در همین رابطه یکی از اقدامات مهم دستگاه قضایی در سالیان اخیر ایجاد ساختاری با عنوان پژوهشگاه قوه قضاییه است. پژوهشگاهی که با هدف تامین نیاز‌های علمی و پژوهشی دستگاه قضایی راه اندازی شد و با وجود اینکه کمتر از ۵ سال از عمر آن می‌گذرد اقدامات پژوهشی بسیاری در آن انجام شده و این پژوهشگاه به خوبی توانسته است جای خود را در دل جوامع دانشگاهی و اساتید و پژوهشگران باز کند و با تمرکز بر برگزاری نشست‌های نقد آرا، در راستای شفافیت آرا قدم بردارد.
پژوهشگاه قوه قضائیه زیر نظر معاونت منابع انسانی قوه قضائیه قرار دارد و دستاوردهای پژوهشی ارزشمندی در چند ساله اخیر داشته است که در مصاحبه با دکتر بهزاد پورسید قائم مقام این پژوهشگاه به بررسی این اقدامات پرداخته‌ایم که بخش اول این گفت‌وگو در ادامه قابل ملاحظه است:
45 جلد آرای قضایی توسط پژوهشگاه منتشر شده است
پورسید در خصوص برنامه پژوهشگاه در راستای شفافیت آرا گفت: یکی از کار‌هایی که پژوهشگاه قوه قضاییه از ابتدا شروع کرده بحث انتشار آرای قضایی بوده است. از آرای قضایی تاکنون ۴۵ جلد توسط پژوهشگاه منتشر شده که انتشار آن‌ها در جهت شفاف سازی آرای قضایی است.
وی گفت: همچنین نشست‌های نقد رای که در پژوهشگاه و مجتمع‌های قضایی و دانشگاه‌ها برپا کرده ایم دقیقا با همین رویکرد شفاف سازی بوده تا آرا عرضه شود و سپس اساتید، قضات و صاحبنظران آن را نقد کنند.
قائم مقام پژوهشگاه قوه قضاییه تصریح کرد: جلسات نقد رایی که توسط پژوهشگاه برگزار می‌شود بسیار فنی و قوی است؛ چون مراد ما بررسی و تحلیل آرا است؛ بنابراین از ابتدای شروع به کار در پژوهشگاه بخش عمده‌ای از کار‌های ما برگزاری همین نشست‌های نقد رای بوده است.
بیش از ۱۶ هزار رای در دسترس عموم است
وی بیان داشت: پژوهشگاه قوه قضاییه بحث شفاف سازی آرا و دسترسی داشتن عموم مردم به آرای صادره را در نظر داشته است، به طوری که اکنون در سامانه پژوهشگاه بیش از ۱۶ هزار رای در دسترس عموم است و افراد بدون اینکه نام کاربری یا رمزی را بخواهند می‌توانند به سایت پژوهشگاه قوه قضاییه مراجعه و بخش آرای قضایی را ببینند.
پورسید ادامه داد: البته فعلا اکثر آرا مربوط به محاکم تهران است، اما آرای دیوان عالی کشور را هم قرار داده‌ایم. چون بخشی از آرایی که مربوط به دیوان عالی کشور به طور طبیعی آرای استان‌ها است.
وی اضافه کرد: نکته مهم این است که به این تعداد رای هم بسنده نکرده‌ایم و فاز دومی برای این کار تعریف کرده ایم که احتمالا به زودی آن طرح شروع به کار کند.
قائم مقام پژوهشگاه قوه قضاییه با بیان اینکه در فاز دوم تعداد این آرا به ۳۲ هزار رای افزایش پیدا می‌کند، خاطرنشان کرد: یعنی آرای موجود در سامانه دو برابر خواهد شد. بنده با مجموعه همکاران قضایی که در ارتباط بوده و صحبتهایشان را شنیده ام اکثرا معتقد بودند که کار مهمی که در قوه قضاییه انجام شده است همین کار پژوهشگاه در انتشار آرا بوده است.
وی گفت: این آرا هم کاغذی و هم نسخه الکترونیک آن موجود است و علاقه‌مندان می‌توانند استفاده کنند. البته آمار نسخه الکترونیک بیشتر از نسخه کاغذی است؛ یعنی میزان آرایی که در سامانه خواهیم داشت فراتر از نسخه‌های چاپی است.
همه استان‌ها یک رابط پژوهشی با پژوهشگاه دارند
پورسید با تاکید بر اینکه برای تکمیل شدن کار خود و انتشار اخبار استان‌ها و شهرستان‌ها هم با همکاران قضایی خود در استان‌ها تعاملات خوبی داریم، افزود: در این راستا بحث رابطین پژوهشی استان‌ها را داریم که همه استان‌ها یک رابط پژوهشی با پژوهشگاه دارند؛ لذا امیدوار هستیم که بتوانیم آرای شهرستان‌ها را تهیه و کار خود را ارتقا دهیم.
وی گفت: در این کار ابتدا آرا خوانده سپس انتخاب شده و سپس چکیده آن بر روی سایت گذاشته می‌شود. برای این آرا کلید واژه تهیه می‌شود. حتی گاهی اوقات مستندسازی هم می‌شود.
قائم مقام پژوهشگاه قوه قضاییه بیان داشت: مثلا برای همین ۳۲ هزار رای که قرار است منتشر شود یا همین ۱۶ هزار رایی که منتشر شده است بیش از ۲ میلیون رای مطالعه و از میان آن‌ها این آرا انتخاب شده است. یعنی همکاران پژوهشکده ۲ میلیون رای را قرائت کرده و ۱۶ هزار مورد را انتخاب کرده اند.
وی گفت: علت این کار هم این است که خیلی از آرا روتین بوده و تقریبا همه مشابه یکدیگر هستند.
۶۰ جلد از گزارش‌های نقد آرا منتشر شده است
پورسید در رابطه با گزارش‌های نشست‌های نقد رای هم گفت: از نشست‌های نقد رای که از ابتدا تا حالا برگزار شده است حدود ۶۰ جلد آن منتشر شده است. در این گزارش‌ها خود رای صادره قاضی و نظرات موافق و مخالف با آن رای وجود دارد.
ویادامه داد: هدف ما از انتشار این گزارش‌ها این بوده است که علاوه بر شفاف سازی، فرهنگ نقدپذیری را هم توسعه دهیم.
قائم مقام پژوهشگاه قوه قضاییه بیان داشت: در این نشست‌ها قضات با مطالعه قبلی و کاملا مسلط به موضوع در جلسات حاضر می‌شوند. این رویکرد و فضا برای حوزه نقد بسیار خوب است. چون قضات به این نشست‌ها علاقه‌مند شده و خیلی از این فضا استفاده می‌کنند.
وی در رابطه با انتخاب آرا گفت: آنچه که از آرا منتشر شده، نمونه رای خوب و درست نیست بلکه نمونه و آینه‌ای از کل آرای صادره است. یعنی اصلا تیم انتخاب کننده، آرا را سلیقه‌ای انتخاب نمی‌کند، با این کار ما آینه‌ای از وضعیت صدور آرای محاکم را به جامعه نشان می‌دهیم که این کار در جهت ایجاد شفافیت است.
پورسید تصریح کرد: گاهی اوقات همه قضات یک روش و جواب را برای یک موضوع به کار گرفته اند که ما یک نمونه از آن را آورده ایم و بحثی نیست. گاهی اوقات قضات روش‌های متعدد استدلالی داشته و نتایج مختلفی برای آن‌ها حاصل شده است که همه این‌ها را ما در کتب منتشر میکنم؛ لذا ما قضاوتی نداریم که این روش درست یا آن روش. بلکه ما هر دو روش را منتشر میکنم.
وی گفت: بعضی اوقات کارشناسان و صاحبنظران می‌گویند که چرا رای‌های منتشره خام است که باید گفت اتفاقا باید خام باشد. چون ما اینجا می‌خواهیم فقط این آینه و تصویر از رای را در اختیار اولا حقوقدان و سپس عموم مردم قرار دهیم. سپس در جایی مثل جلسات نقد رای ممکن است این آرا را بیاوریم و بحث و نقد کرده یا در مجله رای که مجله تخصصی نقد رای است منتشر می‌کنیم.
استقبال قضات از برگزاری نشست‌های نقد رای در مجتمع‌های قضایی
قائم مقام پژوهشگاه قوه قضاییه اضافه کرد: ما در جلسات نقد رای شرکت کنندگانی داریم که همه قاضی هستند. در این جلسه رای یک قاضی را وسط گذاشتیم که روی آن بحث شود. حالا یک عده در مواجهه با این پرونده از روش الف. استفاده کردند یا روش ب. و همه دفاع می‌کنند که چرا از این فلان روش استفاده کرده اند و در پایان جلسه معلوم می‌شود که برگزاری این نشست‌ها چقدر اثر دارد.
فعالیت پژوهشی تنگاتنگ با ستاد حقوق بشر
وی در رابطه با مجموعه اقدامات پژوهشگاه قوه قضائیه در تبیین حقوق بشر اسلامی و حقوق بشر غربی هم گفت: تقریبا یک سال و نیم الی دو سال است که ما در پژوهشگاه همکاری خوبی را با ستاد حقوق بشر شروع کرده ایم.
قائم مقام پژوهشگاه قوه قضاییه ادامه داد: در این مدت یکی از بحث‌هایی که با مجموعه ستاد حقوق بشر داشتیم این بود که بخشی از تعاملات ما با نظام‌های غربی نیازمند به یک فرآیند تصمیم گیری و تصمیم سازی اداری -سیاسی است و بخشی هم نیازمند عقبه پژوهشی است.
وی اظهار کرد: لذا تقسیم کار ما با ستاد حقوق بشر به گونه‌ای بوده است که ما بتوانیم بر روی برخی از حوزه‌ها و موضوعات مرتبط با حقوق بشر فعالیت پژوهشی داشته باشیم.
پورسید گفت: در این جهت محور‌هایی را انتخاب و کار‌های مشترکی را با ستاد حقوق بشر انجام می‌دهیم. البته هنوز در ابتدای کار هستیم. چون موضوع کمی پیچیده است، خصوصا که مباحث قدری فراتر از مباحث حقوقی بوده است.
قائم مقام پژوهشگاه قوه قضاییه یادآور شد: ما تلاش کردیم در این حوزه مطالعاتی را انجام دهیم. در این جهت یک برنامه کاری مشخصی را طراحی و نشست‌هایی گذاشتیم و در مباحث مربوط به گزارشگر حقوق بشر و نوع تعاملات ما با گزارشگران با دعوت از مجموعه وزارت خارجه و ستاد حقوق بشر، کمیسیون حقوق بشر اسلامی و دیگر افرادی که در این حوزه فعال بودند جلساتی را برگزار کرده‌ایم.
وی تصریح کرد: در بحث حقوق بشر هدف ما این است که در بخش ابتدایی و نظری مجموعه قوه قضاییه را حمایت علمی کنیم و دوم اینکه یکسری مباحث در حوزه‌های علمی و با حضور اساتید مطرح شود که برای سایر افرادی که می‌توانند در این حوزه فعال باشند، زمینه سازی صورت گیرد.
پورسید ادامه داد: خصوصا در معرفی مباحث حقوق بشر اسلامی و نقد حقوق بشر غربی در حال تلاش هستیم تا بتوانیم این موضوع را در فضای علمی گسترش دهیم.
قائم مقام پژوهشگاه قوه قضاییه بیان داشت: امیدوارم این فضای امن ایجاد شود که این تعاملات در بستر‌های علمی گسترش پیدا کند و پژوهشگران با اعتماد به پژوهشگاه بیایند و در این حوزه‌ها فعالیت داشته باشند.
وی گفت: البته یک یا دو گزارش در این رابطه منتشر شده که در اختیار مجموعه ستاد حقوق بشر قرار گرفته است.
پورسید خاطرنشان کرد: اتفاقی خوبی که در این زمینه افتاده این است که پژوهشگاه قوه قضاییه به عنوان یکی از اعضای کمیتههای علمی ستاد معرفی شده که امیدواریم حضور مستمر پژوهشگاه در ستاد حقوق بشر بتواند این تعاملات را بهتر و بیشتر کند.
بخش دوم این گفت‌وگو به زودی منتشر می‌شود.
گفت‌وگو از سید هادی مظلوم