سخنان امام علی پیرامون مشاهده حق و شک و تردید در آن

به گزارش خبرنگار گروه فضای مجازی ، امام علی(عليه السلام) فرمودند: مَا شَكَكْتُ فِي الْحَقِّ مُذْ أُرِيتُهُ.

از آن زمان كه حق به من نشان داده شده هرگز در آن شك و ترديد نكردم.

شرح و تفسير حکمت 184 نهج البلاغه

امام علی(عليه السلام) در اين گفتار نورانى خود به حقيقت مهمى اشاره مى كند و مى فرمايد: «از آن زمان كه حق به من نشان داده شده هرگز در آن شك و ترديد نكردم»، (مَا شَكَكْتُ فِي الْحَقِّ مُذْ أُرِيتُهُ). آگاهى بر چيزى درجات دارد كه وابسته به طرق دريافت آن است، گاه انسان چيزى را با ادله نظرى درك مى كند و گاه با مقدمات ضرورى، زمانى با حس و تجربه و هنگامى با شهود باطنى. يا ادله بسيار محكمى همچون شهود است، شهودى كه از همه اينها برتر است يا علم و اطلاعى كه از ادله نظرى حاصل مى گردد.

گاه نيز ممكن است در ادامه راه بر اثر دليل معارضى با شك مواجه شود. از اين گذشته افرادى كه چيزى را درك مى كنند با هم متفاوتند، گاه افراد ضعيفى هستند كه با كم ترين شبهه اى متزلزل مى شوند و گاه افراد قوى و نيرومندى كه هيچ شبهه اى آنها را تكان نمى دهد. از سوى سوم معلمانى كه چيزى به انسان مى آموزند نيز مختلف اند، گاه معلّم فرد عادى است و گاه امام معصوم يا پيغمبر خدا، در آموخته هايى از فردى عادى ممكن است شك و ترديد نفوذ كند، ولى آنچه را انسان از استاد معصومى آموخته از شك و ترديد مصون خواهد بود.

تمام اين جهات در حد اعلا در روح و جان على(عليه السلام) وجود داشت، هم مشاهده او نسبت به حق از طريق شهود بود و هم قدرت روح او اجازه شك و شبهه به وى نمى داد و هم استاد و معلم او شخصى همچون پيامبر اسلام بود كه مستقيما مطالب را از منبع وحى دريافت مى كرد. به همين دليل امام(عليه السلام) مى گويد: از آن روزى كه حق به من نشان داده شد هرگز در آن ترديد نكردم.

افزون بر اينها بسيار مى شود كه تزلزل ايمان انسان از هواپرستى نشأت مى گيرد، مثلاً در داستان معروف «عمر بن سعد» آمده است كه وقتى در برابر شهيد كردن سالار شهيدان، امام حسين وعده فرماندارى رى به او داده شده به قدرى براى او جالب بود كه حتى در معاد شك كرد و گفت: مى گويند خداوند بهشت و دوزخى آفريده اگر راست گفته باشند اين عمل را انجام مى دهم و توبه مى كنم و اگر دروغ گفته باشند به مقام بلندى در دنيا مى رسم و از آنجا كه امام(عليه السلام)از اين امور پاك و منزه بود هرگز شبهه اى در وجود مباركش راه نيافت و چه بسيار افرادى در صدر اسلام و بعد از رحلت پيامبر اكرم(صلى الله عليه وآله) براى جاذبه هاى مال و ثروت و مقام ايمان خود را از دست دادند و گرفتار شبهات شدند.

در حديثى از امام صادق(عليه السلام) مى خوانيم كه از آن حضرت سؤال كردند چه چيزى ايمان را در انسان ثابت نگه مى دارد. امام(عليه السلام) فرمود: «الّذي يُثْبِتُهُ فيهِ الْوَرَعُ وَالَّذي يُخْرِجُهُ مِنْهُ الطَّمَعُ، آن چيزى كه ايمان را در انسان ثابت مى دارد ورع و پرهيزگارى است و آن چيزى كه ايمان را از او خارج مى كند طمع است». از اينجا نتيجه مى گيريم كه اگر بخواهيم در عقايد خود راسخ باشيم بايد علاوه بر اين كه آنها را از منبع مطمئنى دريافت داريم خودسازى را نيز فراموش نكنيم مبادا طوفان وسوسه هاى شيطان و هواى نفس كاخ ايمان ما را متزلزل و ويران سازد. مطالعه خطبه هاى نهج البلاغه نيز شاهد صادق اين گفتار است، زيرا مى بينيم همه جا امام(عليه السلام) با قاطعيت تمام در مورد مسائل مختلف از اعتقادات گرفته تا اخلاق و اعمال و احكام سخن مى گويد و اين قاطعيت نشانه اعتقاد قطعى و تزلزل ناپذير امام(عليه السلام) در تمام اين مسائل است.

اين سخن را با كلام ديگرى از امام اميرمؤمنان(عليه السلام) در خطبه 189 نهج البلاغه كه برگرفته از قرآن مجيد است پايان مى دهيم. امام(عليه السلام) در آن خطبه مى فرمايد: «بعضى از ايمان ها ثابت و مستقر در دل هاست و بعضى ديگر ناپايدار و عاريتى است كه در ميان قلب و سينه تا سرآمدى معلوم قرار دارد» گويى اين سخن اشاره به آيه 98 سوره انعام است كه مى فرمايد: «(وَهُوَ الَّذِى أَنشَأَكُمْ مِّنْ نَّفْس وَاحِدَة فَمُسْتَقَرٌّ وَمُسْتَوْدَعٌ)، و كسى است كه شما را از يك انسان آفريد (و شما از نظر ايمان يا آفرينش دو گروه مختلف هستيد:) پايدار و ناپايدار» يكى از تفسيرهاى اين آيه شريفه همان است كه در كلام امام صادق(عليه السلام) آمده كه مى فرمايد: «فَالْمُسْتَقَرُّ الإيمانُ الثّابِتُ وَالْمُسْتَوْدَعُ الْمُعارُ، مستقر به معناى ايمان ثابت است و مستودع ايمان عاريتى است». ما در شرح آن خطبه عوامل پايدارى ايمان و تزلزل آن را مشروحاً آورده ايم.

منبع: باشگاه خبرنگاران