مکانیزاسیون و اهمیت آن در خودکفایی کشاورزی

به گزارش گروه اقتصاد ، توجه به مکانیزه کردن امور کشاورزی برای دستیابی به تولید محصول بیشتر بر کسی پوشیده نیست. یکی از متداول ترین ادواتی که در کشاورزی استفاده می شود تراکتور است. وسیله ای که کم و بیش در اکثر نقاط جهان بکار گرفته می شود. تراکتور Tractor به معنی کِشنده است و ساخت این ماشین سابقه ای ۱۵۰ ساله دارد.

البته استفاده از تراکتور از اوایل قرن بیستم مرسوم شد. نمونه های اولیه تراکتور نیروی محرکه خود را از موتور بخار می گرفتند و با سوخت زغال سنگ کار می کردند. نسل های بعدی تراکتور از سوخت های بنزین و دیزل استفاده می کردند.

تنوع گسترده فعالیت­های کشاورزی، نیاز روزافزون و تنوع اقداماتی که به وسیله ی تراکتور انجام می شود موجب شده تا رفته رفته تراکتورهای متنوعی طراحی و تولید شوند. تراکتورها دارای اندازه های گوناگون و قدرت های مختلفی هستند. این گوناگونی، تراکتورهای دوچرخ باقدرت ۱۰ اسب بخار تا تراکتورهای بزرگ کمرشکن ۸ چرخ باقدرت بیش از ۵۰۰ اسب بخار را شامل می شود.

تراکتورها بر اساس نحوه کاربرد، تأمین خاصيت کششي و خودرو بودن، نوع شاسي يا قاب، میزان قدرت و… دسته بندی می شوند. دسته بندی ذیل بر اساس نحوه کاربرد تراکتورها ارائه شده است.

تراکتورهای همه کاره (معمولی)
تراکتورهای چرخ زنجیری
تراکتور شاسی بلند
تراکتور باغبانی
تراکتور چمن زنی
تراکتورهای حمل تنه درخت
تراکتورهای بارکن یا بیل مکانیکی
تراکتور دستی، تیلر
تراکتورهای چهارچرخ محرک

از دیگر ادوات کشاورزی متداول کمباین ها می باشند. کمباین Combine به ماشین برداشت محصولات دانه دار کشاورزی گفته می شود که ترکیبی از فعالیت های درو کردن، خرمن کوبیدن و درنهایت جداسازی دانه ها از ساقه را انجام می دهد. اختراع کمباین ها به نیمه اول قرن نوزدهم باز می گردد و به این لحاظ کمباین ها زودتر از تراکتورها اختراع و تولید شده اند.

مکانیزاسیون و کشاورزی ایران

ورود اولین تراکتور به ایران در سال ۱۳۰۸ اتفاق افتاد. در این سال یک دستگاه تراکتور نفت سوز جهت استفاده در مدرسه عالی فلاحتی کرج که بعدها به دانشکده کشاورزی دانشگاه تهران تغییر نام یافت وارد کشور شد تا ضمن بکارگیری این ماشین در مزارع آموزشی، دانش آموزان این مدرسه با نحوه کارکرد تراکتور آشنا گردند.

تدوين و اجراي طرح مكانيزاسيون كشاورزی در بعد از ۱۳۱۱، تشكيل شركت هاي مكانيزاسيون شيار که اقدام به واردات تراکتور و ماشین های کشاورزی می نمودند و با بستن قرارداد پیمانکاری برای مالکان زمین های کشاورزی کار می کردند، تشكيل بنگاه توسعه ماشين هاي كشاورزي در ۱۳۳۰ که وظیفه واردات و فروش اقساطی و یا دادن وام جهت خرید تراکتور و ادوات کشاورزی را به عهده داشت را باید سرآغاز مکانیزه کردن کشاورزی ایران دانست.

تولید ماشین آلات مکانیزه در ایران

شرکت تراکتورسازی ایران در سال ۱۳۴۶ در تبریز تأسیس گردید. خط تولید این شرکت در اواخر سال ۱۳۴۸ کار خود را با مونتاژ تراکتور یونیورسال رومانی با قدرت ۶۵ اسب بخار آغاز کرد (تراکتورهای یونیورسال تراکتورهایی هستند که قابلیت حمل و تولید توان برای بکار انداختن انواع مختلفی از ماشین های سوار مثل ماشین های برداشت علوفه، ذرت چین، کودپاش، بذرپاش و… را دارند). در سال ۱۳۵۴ تولید تراکتورهای MF (مسی فرگوسن) در تراکتورسازی تبریز آغاز گردید.

گروه صنعتي تراکتورسازي ايران به عنوان بزرگ‌ترين تولیدکننده ادوات کشاورزي دارای ۹ شرکت اقماري (هفت شرکت در تبريز و دو شرکت در سنندج و اروميه) و دو خط توليد در ونزوئلا و تاجيکستان است. این شرکت اکنون انواع مختلفی از تراکتور و موتورهای متنوع در بخش صنعتی، کشاورزی و خودرو را تولید می کند و ظرفیت تولید ۲۰ هزار دستگاه تراکتور، ۳۰ هزار دستگاه موتور، ۳۳ هزار تن انواع قطعات آهنگری و ۵۴ هزار تن قطعات ریخته گری را داراست.

آمار ماشین ها و ادوات کشاورزی کشور

در ذیل آمار ماشین آلات کشاورزی کشور در سال های ۱۳۹۲ و ۱۳۹۳ به تفکیک شرکت سازنده آمده است.

موجودی ماشین ها و ادوات کشاورزی کشور در سال های ۱۳۹۲ و ۱۳۹۳

میزان موجودی تراکتور در سال ۱۳۹۲ معادل ۴۱۵۰۳۳ دستگاه بوده است و این تعداد در سال ۱۳۹۳ به ۴۲۲۹۹۸ دستگاه افزایش یافته است. تعداد کمباین غلات نیز از ۱۴۸۴۲ در سال ۱۳۹۲ به ۱۵۰۵۰ دستگاه در سال ۱۳۹۳ رسیده است. میزان موجودی تیلر از ۱۵۵۶۳۲ دستگاه در سال ۱۳۹۲ به ۱۵۰۰۶۴ دستگاه در سال ۱۳۹۳ کاهش یافته است.

چشم انداز تولید ماشین ها و ادوات کشاورزی در کشور

شرکت تراکتورسازی ایران اکنون ۲۴ نوع تراکتور تک و دو دیفرانسیله زراعی و باغی با توان های مختلف ۳۵ الی ۱۵۰ اسب بخار تولید می کند. خطوط تولید جدید این شرکت که در دهه فجر امسال افتتاح گردید به ساخت تراکتورهای سنگین باقدرت ۱۵۰ اسب بخار و همچنین ساخت تراکتورهای برنجی جهت استفاده در شالیزارها می پردازد. این تولیدات جدید نویدبخش خودکفایی هرچه بیشتر کشور در تولید ادوات کِشنده کشاورزی است.

شرکت کمباین سازی ایران نیز علاوه بر تولید انواع کمباین ها، با برنامه ریزی جهت تأمین کمباین سنگین، راه‌اندازی واحد مکانیزاسیون برنج، تأمین و طراحی سیستم آبیاری بارانی، طراحی و ساخت سیستم ضدتگرگ (این سیستم، ابرهایی که حاوی تگرگ هستند را شناسایی و از طریق شلیک امواج صوتی به داخل توده ابرها از بارش تگرگ جلوگیری و آن را تبدیل به باران می کند) و… به دنبال گسترش مکانیزاسیون کشاورزی در کشور و خودکفایی در این زمینه است.

علیرضا رحیمی
کارشناس کشاورزی