نقض فاحش برجام چیست؟

به گزارش خبرنگار گروه سیاسی ، در روزها و هفته‌های اخیر، اقدامات خصمانه و ضدبرجامی آمریکا به حدی افزایش یافته است که در محافل سیاسی و رسانه‌ای به کرات بحث نقض برجام مطرح می‌شود.

در ابتدای امر دست‌اندرکاران داخلی برجام صرفا از مخدوش شدن روح برجام بواسطه اقدامات ایذایی آمریکا سخن می‌گفتند اما شدت و حدت این اقدامات به حدی افزایش یافت که آنها نیز به نقض متن یا نص یا جسم برجام اذعان کردند. البته ظاهرا مطابق با مفاد برجام این نقض دارای مراتب و درجاتی است.

نقض توامان روح و جسم برجام
25 تیرماه 96 ظریف وزیر امور خارجه کشورمان در مصاحبه با شبکه «سی ان ان» از آمریکا به سبب نقض برجام انتقاد کرد و گفت: وقتی ما درباره توافقنامه مذاکره کردیم تصمیم گرفتیم که آژانس را تنها مرجع پذیرفته شده برای نظارت بر اجرای بخش هسته‌ای توافقنامه قرار دهیم و آژانس نیز از روز اجرای توافقنامه هفت بار تایید کرده است که ایران توافقنامه را صادقانه، کامل و بدون نقص اجرا کرده است. اما آمریکا به بخش مربوط به خود در توافقنامه(برجام) عمل نکرده است. وقتی کاخ سفید چند روز پیش اعلام کرد که رئیس جمهور ترامپ از حضور خود در هامبورگ در جریان اجلاس گروه بیست برای منصرف کردن رهبران کشورهای دیگر برای تعامل تجاری و اقتصادی با ایران استفاده کرد، این کار او نقض نه فقط روح برجام بلکه متن برجام است.

مراتب نقض برجام
«نقض جزئی»، «نقض عمده»، «عدم پایبندی عمده» و «عدم انطباق عمده»، چهار مرتبه‌ای که در برجام برای حالت نقض پیش بینی شده است؛ ظاهرا پیرامون رسیدگی به هر مرتبه نیز مراحل و مکانیزمی وجود دارد.

خروج از برجام
«خروج از برجام»، گزینه‌ای است که پیش روی هر طرفی قرار دارد که احساس کند برجام کارایی‌اش را از دست داده است و یا به تعبیر عراقچی، احساس کند هزینه‌های پایبندی به این توافق بیش از منافعش است.

ظریف 24 تیر در جمع خبرنگاران آمریکایی در نیویورک با بیان اینکه برجام بر اساس عدم اعتماد دوجانبه مذاکره و تدوین شده، تاکید کرد که چنانچه «عدم انطباق عمده» رخ دهد آن‌ وقت ما گزینه خروج را داریم.

در مرحله عدم انطباق عمده نیستیم
وزیر امور خارجه کشورمان البته در همان مصاحبه این را هم گفت که فکر نمی‌کنم فعلا در مرحله «عدم انطباق عمده» باشیم. عراقچی معاون ظریف نیز شنبه ( 7 مرداد) پس از نشست فوق العاده کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس، در این رابطه اظهار داشت که«نقض برجام صورت گرفته، اما هنوز تا نقض فاحش و اساسی برجام فاصله داریم و موارد را به هیات نظارت گزارش می‌دهیم و درباره نحوه عکس‌العمل هم پاسخ مقتضی را هیئت نظارت اتخاذ خواهد کرد».

نقض بندهای ۲۶ ،۲۸ و۲۹
عراقچی در پایان آن نشست در جمع خبرنگاران گفت که«نقض بندهای ۲۶ ،۲۸ و۲۹ برجام را از سوی آمریکایی‌ها شاهد هستیم و نیاز به عکس‌العمل مناسب دارد و خوشحالیم که یک اتفاق‌نظر کامل در کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی در این‌باره وجود داشت و ان‌شاءلله قانون مراحل خود را طی خواهد کرد و پاسخ محکم جمهوری اسلامی ایران به این اقدام آمریکا نشان داده خواهد شد».

در بند 26 برجام تصریح شده است که «ایالات متحده، با حسن نیت، نهایت تلاش خود را برای دوام این برجام و پیشگیری از ایجاد تداخل در تحقق متمتع شدن ایران از لغو تحریم‌های مشخص‌شده در پیوست دو به عمل خواهد آورد. دولت ایالات متحده، در چارچوب اختیارات قانونی رئیس جمهور و کنگره، از بازگرداندن یا تحمیل مجدد تحریم‌های مشخص‌شده در پیوست 2 که اعمال آنها را وفق این برجام متوقف کرده است، خودداری می‌نماید، فارغ از فرآیند حل و فصل اختلافات پیش‌بینی شده در این برجام». همچنین در بند 29 برجام آمده است: «اتحادیه اروپایی و دولت های عضو و همچنین ایالات متحده، منطبق با قوانین خود، از هرگونه سیاست با هدف خاص تأثیرگذاری خصمانه و مستقیم بر عادی‌سازی تجارت و روابط اقتصادی با ایران، در تعارض با تعهداتشان مبنی بر عدم اخلال در اجرای موفقیت آمیز این برجام خودداری خواهند کرد».

عراقچی شنبه شب(7 مرداد) نیز در برنامه نگاه یک سیما بار دیگر به نقض بندهای یادشده از جانب آمریکا اشاره کرد و گفت که«بنا بر بند ۲۶، ۲۷ و ۲۹ برجام، با مصوبه اخیر کنگره آمریکا، برجام نقض شده است چون در این بندها تصریح شده که برجام با حسن‌نیت اجرا شود و هیچ کاری مانع‌تراشی برای آن نباشد. با این سه پاراگراف نقض برجام صورت گرفته است».

"عدم اجرا" و "عدم اجرای اساسی"
عراقچی در همان برنامه به مراتب نقض برجام اشاره کرد و افزود که «ما در برجام یک "عدم اجرا" داریم و یک "عدم اجرای اساسی" که می‌توان نامش را "نقض برجام" و "نقض فاحش برجام" گذاشت. ممکن است گاهی نقضی صورت بگیرد اما چیزی نباشد که کشورها از برجام خارج شوند مانند تاخیر چند روزه در وظایف. اگر آن‌قدر شخصیت‌های حقیقی و حقوقی تحریم‌شده را زیاد کنند که منافع ما تامین نشود ما از برجام خارج می‌شویم اما تا آن نقطه خیلی فاصله داریم؛ چراکه در همین فضا توتال با ایران قرارداد می‌بندد».

"نقض فاحش" برجام به چه معناست؟
عراقچی در ادامه، "نقض فاحش" برجام را چنین معنا کرد و گفت «در برجام رئیس‌جمهور آمریکا متعهد شده که تحریم‌ها را هر ۴ ماه یک‌بار ساقط کند، که اگر نکند این تحریم‌ها بازمی‌گردد و "نقض فاحش" برجام است. ترامپ دوبار با این مساله مواجه شده و آن را ساقط کرده؛ لذا تحریمی بازنگشته است که نقض فاحش برجام محسوب شود».

مکانیزم حل اختلاف
مکانیزم بررسی نقض برجام نیز مشخص است؛ در مواد ۳۶ و ۳۷ برجام مکانیزم حل و فصل اختلاف و آثار و نتایج عدم حل و فصل اختلافات در این چارچوب و نقش شورای امنیت سازمان ملل متحد در این خصوص پیش بینی شده است.

مرحله نخست، حل و فصل اختلاف توسط کمیسیون مشترکی مرکب از نمایندگان ۵+۱، اتحادیه اروپا و ایران است که در خصوص تقاضای هریک از مشارکت کنندگان در برجام به عدم ایفای تعهدات مذکور در این توافق توسط هر یک از مشارکت کنندگان دیگر، ظرف مدت ۱۵ روز رسیدگی می کند.

مرحله دوم، ارجاع اختلاف به سطح وزاری خارجه هشت عضو مذکور و یا بطور جایگزین و یا هم زمان ارجاع اختلاف به شورای مشورتی سه نفره برای دریافت نظریه مشورتی است که در صورت عدم فیصله موضوع، ظرف ۱۵ روز، کیمسیون مشترک پنج روز دیگر مهلت خواهد داشت تا موضوع را با توجه به نظریه شورای مشورتی حل و فصل کند.

در صورت عدم رضایت شاکی از نتایج این تلاش ۳۵ روزه و چنانچه عدم رعایت برجام «عدم اجرای عمده» تلقی شود، شاکی می‌تواند به ایفای تعهدات خود بر اساس برجام خاتمه داده و موضوع را به اطلاع شورای امنیت برساند.

در این صورت، شورای امنیت ظرف مدت ۳۰ روز، قطعنامه‌ای دال بر استمرار لغو تحریم‌ها را بر اساس ماده ۴۱ منشور ملل متحد به رای خواهد گذاشت. عدم تصویب این قطعنامه در مدت مقرر موجب از سرگیری تحریم‌ها بدون اثر قهقرایی شده و ایران در این صورت می‌تواند به ایفای تعهداتش بر اساس برجام خاتمه دهد.

به کجا شکایت کنیم
عراقچی در مصاحبه تلویزیونی اخیر خود به مکانیزم حل اختلاف در برجام وفق پاراگراف‌های ۳۶ و ۳۷ این سند اشاره کرد و گفت که «ما برای شکایت درکجا باید رسیدگی کنیم؟ شورای امنیت که خودشان هستند، دادگاه لاهه هم که دو سال طول می‌کشد تا تصمیم بگیرد اصلا در صلاحیت بررسی شکایت هست یا نه؛ می‌ماند اینکه نزد خودمان شکایت کنیم به این صورت که در کمیسیون‌های مشترک مساله مطرح می‌شود و اگر نتجیه‌ای نگیریم این را مبنای "نقض فاحش" قرار می‌دهیم و تصمیم خروج از برجام و بازگشت به وضعیت پیش می‌گیریم. در داخل کمیسیون مشترک اتفاق نظر وجود ندارد که اعمال آمریکا نقض برجام است».

هیئت نظارت
هیئت نظارت بر اجرای برجام " عصر دوشنبه با حضور تمامی اعضا به ریاست حجت الاسلام و المسلمین حسن روحانی تشکیل جلسه داد. در این جلسه پس از استماع گزارش های وزارت امور خارجه و سازمان انرژی اتمی، آخرین وضعیت قانون تحریمی جدید آمریکا و تبعات آن مورد بحث و بررسی اعضا قرار گرفت.

اعضای هیات نظارت ، بر نقض تعهدات آمریکا در برجام بخصوص مفاد بندهای 26 و 28 و 29 تأکید داشته و بر ضرورت پاسخ مقتدرانه، متناسب و هوشمندانه جمهوری اسلامی ایران به موضع گیری های دولت آمریکا تاکید کردند.

هیات نظارت، ضمن استقبال و حمایت از پیش نویس طرح قانون "مقابله با اقدامات ماجراجویانه و تروریستی آمریکا در منطقه " که در مجلس محترم شورای اسلامی در دست بررسی است، تصمیماتی را در 16 بند برای واکنش متناسب به تحریکات آمریکا اتخاذ نمود که متعاقبا توسط رئیس جمهور به دستگاه های ذیربط از جمله وزارت امور خارجه و سازمان انرژی اتمی ابلاغ خواهد گردید.

در این جلسه اعضای هیات نظارت ، همچنین از بیانیه اخیر کمیسیون مشترک برجام که توسط مسئول سیاست خارجی اروپا و رئیس کمیسیون مبنی بر " ضرورت پایبندی همه اعضا به همه مفاد برجام همراه با حسن نیت و در فضایی سازنده " منتشر شد ، استقبال کرده و در عین حال بر ضرورت پیگیری جدی مطالبات کشورمان از این کمیسیون در جلسه بعدی آن تاکید کردند.

تا نقض فاحش
آنچه مشخص است اینکه دست اندرکاران داخلی برجام اگر چه اذعان دارند برجام نقض شده است اما معتقدند تا نقض فاحش برجام فاصله وجود دارد؛ همچنین عراقچی تصریح کرده که عدم تمدید تعلیق تحریم‌ها از جانب رئیس جمهور آمریکا در بازه زمانی 120 روزه که موعد آن اواخر تابستان است، مصداق "نقض فاحش" برجام است؛ از برآیند مواضع ترامپ و نزدیکانش چنین برمی‌آید که آنها چندان تمایلی برای امضای مجدد تعلیق تحریم ها ندارند؛ اگر چنین شود یعنی نقض "فاحش برجام"؛ که در اینصورت باید منتظر واکنش ایران باشیم؛ "ارجاع به مکانیسم حل اختلاف" یا "خروج از برجام".