سیاست‌های کلی سلامت ابلاغی مقام معظم رهبری بر موضوع اخلاق در حوزه سلامت تاکید دارند/مباحث اخلاق پزشکی باید از دوران دانشجویی نهادینه شود

*آقای باقر لاریجانی به عنوان اولین سوال بفرمایید که سابقه اخلاق پزشکی در وزارت بهداشت به کجا بر می گردد؟

اخلاق پزشکی در ایران سابقه‌ای طولانی دارد و علی‌رغم فراز و نشیب‌های تاریخی در اخلاق پزشکی خصوصاً پس از ورود طب نوین به ایران، حدوداً از سی سال پیش اخلاق پزشکی به‌عنوان زمینه‌ای دانشگاهی در کشور ما موردتوجه قرار گرفت و کم کم تحولات چشمگیری در حوزه اخلاق پزشکی ایجادشده و فعالیت‌های ارزشمندی در عرصه‌های مختلف اخلاق پزشكي شکل‌گرفته است. اخلاق پزشکی سنّتی متحول شده تا اخلاق پزشکی معاصر بتواند  پاسخگوی مسائل اخلاقی جدید در حوزه‌های مختلف پزشکی و فناوریهای زیستی باشد.

در سال ۱۳۷۲ تشکیل «مرکز مطالعات و تحقیقات اخلاق پزشكي» در حوزه معاونت دانشجویی، فرهنگی، حقوقي و مجلس وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي را می‌توان نقطه عطفی در تاریخ اخلاق پزشکی کشور دانست. این مرکز زمینه‌ساز فعالیت‌های انتشاراتی در حوزه اخلاق پزشکی، برگزاری همایش‌های ملی و بین‌المللی، تدوین راهکارها و دستورالعمل‌های اخلاقی کاربردی متعدد با رعایت استانداردهای جهانی و ملّی در کشور گردید و بستر لازم را برای توسعه آموزشی، پژوهشی و بالینی اخلاق پزشکی در کشور فراهم آورد.


از دیگر وقایع مهم در زمینه اخلاق پزشکی تشکیل شورای عالی اخلاق پزشکی در سال 1389بود، که در سال 1394 این شورا با اعضای جدید تشکیل شد. شورای عالی اخلاق پزشکی به عنوان بالاترین مرجع در این حوزه میتواند نقش پراهمیتی در انسجام و شتاب فعالیت های اخلاق پزشکی در کشور داشته باشد. دبیرخانه این شورا در مرکز تحقیقات اخلاق و تاریخ پزشکی دانشگاه علوم پزشکی تهران قرار دارد و شوراهای اخلاق پزشکی در دانشگاههای علوم پزشکی کشور نیز در همین راستا ایجاد شده است.

*به شورای عالی اخلاق پزشکی اشاره فرمودید؛ لطفا در این مورد و مسئولیت این شورا توضیح بدهید که اصولا چه وظایفی را برعهده دارد.

شورای عالی اخلاق پزشکی به عنوان بالاترین مرجع اخلاق پزشکی در وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی جهت استقرار نظام سلامت پاسخگو با محوریت عدالت و احترام همه‌جانبه به کرامت انسانی و تلاش براي دستیابی به معرفت و مدیریت فراگیر اخلاق پزشکی در زمینه‌های آموزشی، پژوهشی و ارائه خدمات سلامت تشكيل شده.

این شورا مسؤولیت هماهنگی و راهبری کلیه فعالیت‌های مرتبط با اخلاق پزشکی در وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی اعم از سیاست گذاری و هدایت، اجرا در حوزه­های ذیربط و نهادهای خارج از وزارت متبوع در موارد مرتبط را بر عهده دارد و مرجع اصلی تصمیم گیری وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در امور مربوط به اخلاق پزشکی است. قوانین کشور ، نقشه جامع علمی کشور، نقشه جامع سلامت کشور، سیاست‌های کلی سلامت و سیاست‌های کلی علم و فناوری ابلاغی مقام معظم رهبری همگی بر موضوع اخلاق و اختصاصاً اخلاق در حوزه سلامت اشاره و تاکید دارند.

بعد از تشکیل شورای عالی اخلاق پزشکی ضمن ارسال دستورالعمل تشکیل شورای عالی اخلاق پزشکی برای دانشگاهها از آنها درخواست شد کلیه دانشگاه­های علوم پزشکی کشور باتوجه به ظرفیت­های محیطی موجود در منطقه و مطابق با مفاد این دستورالعمل نسبت به تشکیل شورای اخلاق پزشکی در دانشگاه اقدام نمایند.

شوراهای اخلاق پزشکی در دانشگاه های علوم پزشکی کشور به عنوان نهادهای متناظر شورای عالی اخلاق پزشکی، در دانشگاهها عمل خواهند نمود. از جمله وظایف آن ها باید به تدوین سیاستهای کلان، ‌اهداف و راهبردهای مرتبط با اخلاق پزشکی در سطح دانشگاه در چارچوب سیاستهای مصوب شورای عالی، نهادینه کردن اخلاق پزشکی در همه سطوح دانشگاه، ارائه راهبرد جهت توسعه اخلاق پزشکی در حوزه های آموزش، پژوهش و ارائه خدمات سلامت تعیین چارچوب کلی و نظارت بر فعالیت های کمیته های اخلاق در پژوهش، کمیته اخلاق بیمارستانی مراکز تابعه و .... اشاره کنم.

در حال حاضر چه نهادهایی در حوزه اخلاق پزشکی در نظام سلامت فعال هستند؟

همانطور که قبلا عرض کردم شورای عالی اخلاق پزشکی کشور به عنوان مرجع این امر کلیه امور مربوطه را در کشور رصد می کند و شوراهای اخلاق پزشکی دانشگاه ها نیز به عنوان نهادهای زیرمجموعه این شورا در دانشگاههای علوم پزشکی تشکیل شده و امور مربوطه را در حوزه تحت پوشش دانشگاها پیگیری می کنند. همین طور به فراخور موضوع، کمیته ها و گروه هایی نیز در سطوح مختلف نظام سلامت وجود دارد که به بررسی مسائل اخلاقی در حیطه های مربوطه می پردازند. از آن جمله می توان به کمیته ملی اخلاق در پژوهش اشاره کرد که در معاونت تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت مستقر است و با همکاری کمیته های اخلاق در پژوهش دانشگاهها امور مربوط به طرح های پژوهشی، پایان نامه ها و ... را در نظام سلامت بررسی می کند. از دیگر موارد می توان به کمیته های سازمانی اخلاق در پژوهش، کمیته های اخلاق بیمارستانی و گروه های اخلاق پزشکی اشاره کرد.

فرمودید از شورای عالی اخلاق پزشکی از سال 1394 فعالیت مجدد خود را آغاز نموده، چه اقداماتی در این زمینه زیر نظر این شورا صورت گرفته است؟

البته قبل از سال 94 هم شواری عالی اخلاق مصوباتی داشته است که  تصویب راهنمای اخلاق پرستاری و سند جامع اخلاق داروسازی کشور از آن جمله است. از سایر  فعالیت‌های صورت گرفته طی سال‌های گذشته می توان به برگزاری کنگره‌های سالیانه اخلاق پزشکی و اخلاق پرستاری اشاره کرد که بر اساس تفاهم‌نامه صورت گرفته میان دانشگاه علوم پزشکی تهران و معاونت‌های آموزشی و تحقیقات و فن‌آوری وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی شکل گرفت و تاکنون 4 کنگره برگزار شده و چهارمین کنگره سالیانه اخلاق پزشکی کشور در بهمن ماه سال 1394 با مشارکت نهادهای مرتبط ازجمله وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی، سازمان نظام پزشکی، فرهنگستان علوم پزشکی و سازمان پزشکی قانونی برگزار شد.

باتوجه به اهمیت اخلاق حرفه ای در آموزش، ما یکی از بسته های تحول و نوآوری در آموزش پزشکی به موضوع توسعه اخلاق حرفه ای اختصاص دادیم و این بسته در دانشگاههای علوم پزشکی کشور در دست اجرا است.

از جمله مهمترین اقداماتی که از سوی دبیرخانه شورای عالی اخلاق پیگیری شد تدوین دومین برنامه راهبردی اخلاق پزشکی به عنوان برنامه بلندمدت وزارت بهداشت برای توسعه اخلاق پزشکی است. اولین برنامه راهبردی اخلاق پزشکی که حوزه‌های مختلف مدیریتی، درمانی، آموزشی، پژوهشی، ارزشیابی و اطلاع رسانی عمومی در خصوص اخلاق پزشکی را شامل می‌شد در سال 1381 تدوین و پس از گذشت بیش از یک دهه از تدوین این برنامه، تدوین دومین برنامه راهبردی با همکاری کارگروه مشترک آموزش و اخلاق پزشکی فرهنگستان علوم پزشکی کشور انجام گرفت. در راستای تدوین پیش نویس دومین برنامه راهبردی اخلاق پزشکی، پس از برگزاری کارگاه‌های متعدد و بحث‌های گروهی، نقاط ضعف و قوت، فرصت‌ها و تهدیدها، چشم‌انداز، مأموریت تدوین و در جلسه شورای عالی اخلاق پزشکی که در تیرماه 1394 برگزار شد ارائه و به تصویب رسید. برای تدوین فعالیت‌های متناظر هر هدف، کارگروهی تشکیل و این موضوع، طی جلسات متعدد گروهی بررسی و سرانجام این برنامه با 8 هدف و بیش از یکصد فعالیت و توصیه به نظام سلامت در اسفندماه سال 1394 نهایی و برای دانشگاههای علوم پزشکی کشور جهت نظرخواهی ارسال شد. در این برنامه از دانشگاه ها درخواست کردیم چنانچه می توانند در زمینه پیشبرد فعالیتها، اقدامی انجام دهند اعلام آمادگی نمایند. دانشگاهها نیز نظراتشان را ارسال و مجدداً برنامه مورد بازنگری قرار گرفت و نهایی گردید.

از جمله اهداف کلان این برنامه می توان به دستیابی به چارچوب مبنایی بومی  مبتنی بر میراث اخلاق پزشکی ایرانی-اسلامی با توجه به دانش روز اخلاق پزشکی، دستیابی به مجموعه اسناد مصوب ملی بیان کننده استانداردهای اخلاق پزشکی، دستیابی به سیاست‌ها، ساختارها و منابع  مشخص در حوزه اخلاق پزشکی، برخورداری از حمایت و مشاركت ذینفعان اصلی اخلاق پزشکی، توسعه‌یافتگی پژوهش در حوزه اخلاق پزشکی، توسعه‌یافتگی آموزش اخلاق پزشكي، برخورداری از ارتباطات داخلی و بین المللی توسعه یافته در زمینه اخلاق پزشکی و استقرار نظام جامع برنامه ریزی عملیاتی در حوزه اخلاق پزشکی اشاره کرد.

از سوی دیگر، تقویت آموزشهای اخلاق پزشکی در سطوح مختلف و بصورت دوره‌های کوتاه و بلند مدت و نیز در قالب تحصیلات تکمیلی دانشگاهی (MPH، و PhD اخلاق پزشکی) بطور مداوم پیگیری شده است. همچنین، تقویت اخلاق بالینی نیز طی سالها مدنظر سیاستگزاران عرصه سلامت کشور بوده است. تدوین منشور حقوق بیمار، در جهت حفظ حقوق گیرندگان خدمات سلامت، در سال 1388 صورت پذیرفت. آئین اخلاق پرستاری ایران نیز در سال 1389 به تصویب نهایی رسید و ابلاغ گردید.

آیا ساز و کار اجرایی برای دومین برنامه راهبردی اخلاق پزشکی در نظر گرفته شده است؟

ببینید، سند آمایش سرزمینی در آموزش عالی سلامت در سال 94 به تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی رسید و با تشکیل مناطق آمایشی کشور برنامه های کلیه حوزه های وزارت بهداشت در قالب این مناطق آمایشی ده گانه اجرا می شود. از سال 94 ماموریت های ویژه ای در راستای بسته های تحول و نوآوری در آموزش علوم پزشکی به مناطق آمایشی کشور واسپاری شد که می توان از این برنامه به عنوان یک تجربه موفق در ماموریت گرایی در دانشگاهها و مناطق آمایشی کشور نام برد. میخواهیم اجرای فعالیت های در نظر گرفته شده در برنامه راهبردی اخلاق پزشکی طی تفاهم نامه هایی با دانشگاههای علوم پزشکی و مناطق آمایشی به فراخور ظرفیت ها، نیازها و علاقمندی های موجود در هر دانشگاه و نیز ماموریت های ویژه در نظر گرفته شده برای هر منطقه آمایشی به دانشگاههای علوم پزشکی کشور بسپاریم.

ایجاد مراکز تحقيقات اخلاق پزشکی در دانشگاه‌های علوم پزشکی، فراهم آوری کتابخانه تخصصی اخلاق و تاريخ پزشکی در دانشگاه علوم پزشکی تهران، تدوین درسنامه ها و کتب متعدد در این حوزه ازجمله کتاب پزشک و ملاحظات اخلاقی اقدامات ارزنده‌ای است که با تلاش اساتید، محققین و صاحب‌نظران این حوزه صورت پذیرفته است.

در راستای کاربردی نمودن اصول اخلاقی و بومی نمودن راهنماهای اخلاقی بین‌المللی، راهنماهای اخلاق در برخی زمینه‌ها آماده گردید که می‌توان به تدوين كدهاي عمومي اخلاق در پژوهش كشور، تدوين كدهاي اختصاصي اخلاق در پژوهش كشور (شش عنوان)، تدوین و ابلاغ منشور روزآمد حقوق بیمار، تدوین آيين اخلاق پرستاري ايران، تهیه راهنمای کشوری اخلاق در انتشار آثار پژوهشی و تدوین سند جامع اخلاق داروسازی اشاره کرد.

از طرفی، مجلات تخصصی در این حوزه مثل مجله ایرانی اخلاق و تاریخ پزشکی که به دو زبان فارسی و انگلیسی منتشر می شود در کشور رو به افزایش بوده اند.

چرا اخلاق پزشکی را به عنوان یکی از بسته های تحول و نوآوری در آموزش علوم پزشکی مطرح نمودید؟ چه اقداماتی برای اجرای این بسته انجام شده است؟

در حیطه آموزش اخلاق پزشکی علاوه بر راه‌اندازی بورد رشته اخلاق پزشکی و تشکیل گروه اخلاق پزشکی در بسیاری از دانشگاه‌ها، برنامه‌های آموزشی کارگاهی برای گروه‌های هدف، دوره‌های تحصیلات تکمیلی در قالب PhD اخلاق پزشکی و نیز فرصت‌های مطالعاتی برای علاقه‌مندان فراهم شده. همچنین، بازنگری و اصلاح برنامه آموزشی درس اخلاق پزشکی در دانشکده‌های علوم پزشکی، طراحي تم طولی اخلاق در دانشکده پزشکی و طراحي برنامه آموزش اخلاق پزشكي در مقاطع دستياري علوم پزشكي متناسب با نيازهاي هر رشته، باهدف ارتقای اخلاق در بین دانش‌آموختگان علوم پزشکی، باهمت و دلسوزی اساتید و محققین دنبال گردید. به نظر می رسد با پیگیری اجرای اقدامات در نظر گرفته شده در دومین برنامه راهبردی اخلاق پزشکی کشور در مناطق ده گانه شاهد حرکتی جدی در جهت تثبیت اخلاق پزشکی در حوزه های مختلف علوم پزشکی باشیم.

/

: انتشار مطالب و اخبار تحلیلی سایر رسانه های داخلی و خارجی لزوماً به معنای تایید محتوای آن نیست و صرفاً جهت اطلاع کاربران از فضای رسانه ای منتشر می شود.