اعتماد گورباچفی
شاید گورباچف در نامه حضرت امام(ره) درخواست کمک یا حمایت از اتحاد جماهیر شوروی نهفته بودو تصور نمی کرد یک نامه با محتوای معنوی و هشدار جدی نسبت به آینده کمونیزم است.
خبرگزاری میزان -
به گزارش گروه سیاسی ، 14 دی ماه سالروز ابلاغ نامه حضرت امام(ره) به میخائیل گورباچف آخرین رهبر اتحاد جماهیر شوروی است.
حضرت امام خمینی (ره)پس از پایان جنگ تحمیلی، در دی ماه سال 1367 نامه ای را برای رهبر یکی از ابرقدرت های آن زمان نوشتند که مو به موی آن درست از آب در آمد.
شوروی کمونیستی از لنین تا گورباچف 7 رهبر را به خود دید، لنین شوروی کمونیستی را شکل داد و گورباچف شوروی کمونیستی را از دست داد.
سرانجامی به جز فروپاشی تفکر کمونیستی متصور نبود، این پیش بینی دقیق در نامه حضرت امام(ره) هم به صراحت گفته شده بود، اما به چه شرایط و وضعیتی پس از فروپاشی دچار شود مهم است. گرایش به آمریکا و پذیرش اقتصادی سرمایه داری شوروی را از هم پاشید.
میخائیل گورباچف آخرین رهبر اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی پس از گذشت 25 سال از زمان دریافت نامه رهبر کبیر انقلاب اسلامی، همچنان در این اندیشه است که چرا رهنمودها و توصیه های روشن و آگاه کننده حضرت امام(ره) را نپذیرفت و عمیق تر به آنها نگاه نکرد تا از یک فروپاشی که می توانست با گرایش به مذهب و معنویت سرنوشت بسیار بهتری را برای خود رقم بزند جلوگیری کند.
اما غرور و تکبر باعث شد تا پیام اصلی حضرت امام به دل سران شوروی نرسد و فروپاشی آنها به دست رقیب دیرینه یعنی آمریکا رقم بخورد و بسیاری از جمهوری های شوروی سابق به دامن آمریکا و غرب پناه ببرند.
میخائیل گورباچف پس از گذشت 12-10 سال از ابلاغ نامه رهبری کبیر انقلاب اسلامی، خطاب به خبرنگاری که به دیدارش رفته بود، گفت« افسوس می خورم و ای کاش آن روز از نامه امام(ره) درک بهتری داشتم تا شوروی به این روز نمی افتاد.
بخش هایی از نامه حضرت امام (ره) که هیأت اعزامی متشکل از آیت الله جوادی آملی، محمد جواد لاریجانی و خانم مرضیه حدیدچی دباغ به گورباچف ابلاغ کردند، می تواند محتوای آن را برای مخاطب امروز روشن کند.
جناب آقای گورباچف!
باید به حقیقت روآورد، مشکل اصلی کشور شما، مسأله مالکیت، اقتصاد و آزادی نیست. مشکل شما عدم اعتقاد واقعی به خداست، همان مشکلی که غرب را هم به ابتذال و بن بست کشیده، یا خواهد کشید. مشکل اصلی شما مبارزه طولانی و بیهوده با خدا و مبدأ هستی و آفرینش است.»
جناب آقای گورباچف!
«برای همه روشن است، از این پس کمونیسم را باید در موزه های تاریخ سیاسی جهان جستجو کرد، چرا که مارکسیسم جوابگوی هیچ نیازی از نیازهای واقعی انسان نیست، مکتبی است مادی و با مادیات نمی توان بشریت را از بحران عدم اعتقاد به معنویت که اساسی ترین درد جامعه بشری درغرب و شرق است، به درآورد.»
جناب آقای گورباچف!
«با آزادی نسبی مراسم مذهبی در بعضی از جمهوری های شوروی، نشان دادید که دیگر این گونه فکر نمی کنید که مذهب مخدر جامعه است. راستی مذهبی که ایران را در مقابل ابرقدرتها چون کوه، استوار کرده است، مخدر جامعه است؟!آیا مذهبی که طالب اجرای عدالت در جهان و خواهان آزادی انسان از قیود مادی و معنوی است، مخدر جامعه است؟»!
حضرت امام(ره) در بخش پایانی نامه نوشته اند؛
«صریحاًاعلام می کنم، جمهوری اسلامی ایران، به عنوان بزرگ ترین و قدرتمند ترین پایگاه جهان اسلام، به راحتی می تواند خلأ اعتقادی نظام شما را پرنماید و درهر صورت، کشور ما همچون گذشته به حسن همجواری و روابط متقابل معتقد است وآن را محترم می شمارد.»
رهبر شوروی بعد از شنیدن متن امام خمینی، شروع به جواب دادن کرد. چکیده پاسخ های گورباچف به نامه امام اینگونه است؛
از فرستادن نامه امام خمینی تشکر می کنم.
در فرصت مناسب جواب آن را خواهم داد.
مضمون آن را به علمای شوروی اعلام می داریم.
ما قانون آزادی ایمان را در دست تصویب داریم.
من قبلاً گفتم با داشتن ایدئولوژی های مختلف می توان با حسن همجواری در کنارهم زندگی کرد.
تنها پس از چند ماه از ابلاغ نامه حضرت امام(ره) به گورباچف رهبر اتحاد جماهیر شوروی، این ابرقدرت ار هم فروپاشید. البته پیش از آن ادوارد شوارد نادزه وزیر خارجه شوروی پاسخ گورباچف را برای رهبر کبیرانقلاب آورد.
مرحوم خانم دباغ در خاطرات خود درباره واکنش رهبر شوروی به نامه امام گفته است؛« گورباچف هنگام شنیدن برخی فرازهای نامه امام(ره) به شدت برافروخته می‌شد.
حضرت آیت الله خامنه ای رهبر معظم انقلاب اسلامی
تحلیلی روزآمد از بیانات رهبر معظم انقلاب درباره فروپاشی شوروی
پایگاه اطلاع رسانی دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت الله خامنه ای، تحلیل رهبر انقلاب درباره فروپاشی شوروی با توجه به نامه حضرت امام به گورباچف را منتشر کرده است.
رهبر معظم انقلاب، در همان ایام (سال 79)، شرح نسبتاً مبسوطی از «الگوی فروپاشی شوروی» در دیدار با کارگزاران نظام ارائه دادند. شرحی پس از گذشت 7 سال از فروپاشی، که مبتنی بود بر منابع مفصل روسی و غیرروسی و البته یادداشت های شخصی حضرت آیت الله خامنه ای از وقایع روزهای بحران. محتوای این تحلیل جالب توجه، افزون بر آنکه در آن برهه از تاریخ جمهوری اسلامی بسیاری از گره های ذهنی را گشود، برای امروز کشورمان نیز به شدت «راهگشا» و «انذار دهنده» است.
تجربه ی تاریخی فروپاشی یکی از دو ابرقدرت سده ی بیستم، بارها و از زوایای گوناگون تحلیل و بررسی شده است. نهال دیکتاتوری پرولتاریا که ریشه در نظریات مارکس و انگلس داشت و با تفاسیر روس های انقلابی آبیاری شده بود و دهه هایی از تاریخ سیاسی و فکری مردم جهان را متاثر از خود کرده بود، به ناگاه، با وزیدن اندک نسیمی، به گیاهی هرزه بدل شد. هنوز چند سالی از رحلت امام خمینی رحمه الله، نگذشته بود که مؤیدات عینی پیام امام به گورباچف یکی پس از دیگری از راه رسیدند. صحبت از کهانت و جادوگری نبود؛ بلکه مردی الهی و سیاستمداری جهان دیده و تاریخ شناس، رازی را با عالمیان در میان گذاشته بود و حالا، تاریخ داشت بند از دهان آن راز مهمور می گرفت. فروپاشی شوروی، برای ایرانیان، شاهدی بود برای اثبات راستی و درستی راهی که در پیش گرفته بودند.
اما با گذشت چند سال از رحلت امام و فراهم آمدن فضایی نسبی برای جریان های تجدید نظرطلب در نیمه دوم دهه هفتاد، تحلیل «الگوی فروپاشی شوروی»، دوباره وارد ادبیات سیاسی جهان و رسانه های داخلی شد. تحلیل هایی که سعی داشت روند حرکت نظام جمهوری اسلامی را به سوی سرنوشتی مشابه با عاقبت شوم اتحاد جماهیر شوروی تطبیق دهد. تطابقی که بیشتر به «نسخه هایی تجویزی» برای «عملِ سیاسی» می ماند تا تحلیل واقعیت عینیِ خارجی. اینجا بود که «اصلاحات» در معنای «پروسترویکا و گلاسنوست» قرائت شد و برخی سیاسیون وقت کشور، با «گورباچف» و «یلتسین» یکسان سازی شدند.
مطبوعات و حلقه های روشنفکری هم خیلی زود، فهرست خواسته های بلندبالای خود را منتشر کردند و دفترها و ستادهای گوناگون، به کار فکری و تولید محتوای مورد نیاز برای اثبات این تفاسیر تحمیلی بر شرایط واقعی کشور پرداختند.
متن کامل تحلیل حضرت آیت الله خامنه ای درباره فروپاشی شوروی با عنوان «گورباچف به غربی ها و آمریکایی ها اعتماد کرد» به این شرح است؛
* فرجام اعتماد ابرقدرت به ابرقدرت
فروپاشی شوروی با یک نام گره خورده است: «میخائیل گورباچف» [1] آخرین دبیرکل حزب کمونیست که با کناره گیری او در 25 دسامبر 1991، عملاً واقعیت تاریخی کشور شوراها به صفحه ای از صفحات تاریخ تبدیل شد.
حضرت آیت الله خامنه ای، در تحلیل خود از ماجرای فروپاشی، نقش قابل توجهی برای گورباچف قائل اند: «گورباچف وقتی در سال 1985 - حدود سالهای 64 و 65 - سرِ کار آمد، یک عنصر جوان در قبال دبیرکلهای پیر قدیمی بود. روشنفکر و خوش برخورد بود.»[2] او، با دو شعار معروف پروسترویکا و گلاسنوست [3] سر کار آمد و ادعا کرد که قرار است اصلاحات گسترده ای در شوروی انجام شود. این ادعاها، خیلی زود نظر آمریکایی ها، رقیب اصلی شوروی را به خود جلب کرد.
در یکی دو سال اوّل، به وسیله رسانه ها، آواری از حرف و تحلیل و تفسیر و تشویق و جهت دهی و پیشنهاد بر سر گورباچف فرو ریخت و کار به جایی رسید که توسط مراکز آمریکایی، گورباچف به عنوان مرد سال معرفی شد! این در همان دوران جنگ سرد هم بود؛ یعنی در دورانی که آمریکایی ها شبح هر موفّقیتی را در شوروی با تیر می زدند! قبل از گورباچف، اگر واقعیت های خوبی هم در شوروی وجود داشت، به شدّت آن را انکار می کردند و علیه آن تهاجم تبلیغاتی راه می انداختند. اما ناگهان نسبت به گورباچف چنین وضعی را پیش گرفتند!...»[4] تشویق ها و تمجیدها کار خود را کرد. غرب، فرصتی واقعی پیدا کرده بود: «این آغوش باز غرب، به عنوان یک مشوّق بزرگ، گورباچف را فریب داد!... آغوش باز، چهره باز، چهره خندان، تجلیل و تبجیل و تشویق و احترام غربیها، گورباچف را فریب داد. او به غربیها و آمریکاییها اعتماد کرد؛ اما فریب خورد.»(5)
گورباچف احساس کرد که می تواند با این حسن ظنِ به وجود آمده قدری از فشارهای رقیب را بکاهد و اعتراض های داخلی را هم خاموش کند. غافل از آنکه این «اعتماد»، سرابی بیش نبود و بلوک غرب، از ملزومات این اعتماد، مطامع بزرگتری را جستجو می کرد؛ «مدتی گذشت، سیل تبلیغات غربی و فرهنگ غربی و نمادهای غربی - سمبلهای لباس و «مک دونالد» و از این چیزهایی که در واقع جزو سمبلهای آمریکایی است - در شوروی راه پیدا کرد. این که من می گویم، تفکّر یک طلبه گوشه نشین نیست؛ در همان روزها بنده در خود مجلات آمریکایی - تایم و نیوزویک - خواندم که از این که «مک دونالد» در مسکو رواج پیدا کرده، اینها به عنوان یک خبر مهم و به عنوان پیشاهنگ فرهنگ غربی و فرهنگ آمریکایی در کشور شوروی یاد کرده بودند!»(6)
* نیروهای «یلتسینی»
اما همه این ها، تنها بخشی از ماجرا بود. افزون بر نقش غرب و آمریکایی ها، پدیده ای که نقش اساسی در این فروپاشی بازی کرد، حضور نیروهایی بابرنامه و هدف دار مانند «بوریس یلتسین» [7] در شوروی بود. «نقش او این است که مرتب پا به زمین بکوبد و بگوید که این شعارها فایده ای ندارد؛ این شتاب کم است؛ دیر شد؛ اصلاحات عقب افتاد!... کار به جایی رسید که گورباچف معاون خود - یلتسین - را عزل کرد؛ اما رسانه های آمریکایی و غربی نه فقط عزلش نکردند، بلکه تقویتش کردند!»[8]
یلتسین از پای ننشست و با تبلیغات فراوانی که برای او می شد، «حدود یک سال یا بیشتر، به عنوان یک چهره برجسته روشن بین اصلاح طلب مغضوب و مظلوم در تبلیغات غربیها و آمریکاییها مطرح شد. بعداً انتخابات ریاست جمهوری روسیه پیش آمد... بعد از گذشت هفتاد و سه سال، بناست اولین انتخابات در جمهوری روسیه - نه همه شوروی - انجام گیرد. کاندیدا کیست؟ آقای یلتسین! با رأی بالایی یلتسین - یعنی همان عنصر تندرو رئیس جمهور شد.»(9)
با روی کار آمدن یلتسین، اتحاد شوروی در سراشیبی سقوط قرار گرفت. این سقوط همراه شد با شدیدترین مراتب اعتماد شوروی به اصلی ترین دشمن و رقیب خود یعنی آمریکا؛ «به مجرّد این که یلتسین به قدرت رسید و رئیس جمهور روسیه و نفر دوم شوروی شد، ابتکار عمل به دست او افتاد. در روز 1370/3/24 یلتسین رئیس جمهور شد و در روز 1370/3/26 - یعنی سه روز بعد - جورج بوش [پدر] رئیس جمهور آمریکا اعلام کرد که سه جمهوری بالتیک - لتونی، استونی و لیتوانی - متعلق به شوروی نیست و شوروی بایستی این سه جمهوری را رها کند و استقلال آنها را به رسمیت بشناسد؛ اگر به رسمیت نشناسد، کمکهایی را که آمریکا قول داده است، قطع خواهد شد. البته من الان درست یادم نیست که آیا کمکهایی بود که در زمان رونالد ریگان قول داده شده بود، یا در زمان بوش؛ به هرحال به آقای گورباچف قولِ کمک داده بودند. چندی بعد یلتسین اعلام کرد که ما استقلال جمهوریهای سه گانه را به رسمیت می شناسیم!» (10)
روند شتابناک اضمحلال همه را حیرت زده کرده بود. حکومتی که با دعاوی بزرگ برای دنیا نزدیک 80سال تبلیغات کرده بود، از درون تا مرز فروپاشی پیش می رفت. کودتای اوت (مرداد) 1991 که قرار بود قدرت را نزد حزب کمونیست نگه دارد، با فضاسازی «رسانه» مقهور شد. (11)
دو ماه بعد برای این که یلتسین چهره اش برجسته تر شود، کودتای معروف مردادماه شوروی اتفاق افتاد؛ کودتایی که در همان اوان کاملاً مشکوک به نظر می آمد. دوربین تلویزیونهای آمریکایی - سی. ان. ان و غیره - در مسکو فعّال شدند و روی یلتسین متمرکز گردیدند. در این جا تلویزیون خودمان تصویر سی. ان. ان را که پخش می کرد، ما دیدیم که یلتسین روی تانک رفته و در میان مردم شعار می دهد و می گوید که نخیر، ما تسلیم کودتاچیها نمی شویم! بعد هم به مجلس رفت، اما کودتاچیها با یلتسین که دم دستشان در مجلس ملی - دوما - متحصّن شده بود، هیچ کاری نداشتند و به سراغ او نرفتند؛ ولی به سراغ گورباچف که در شبه جزیره کریمه مشغول گذراندن روزهای تعطیلاتش بود، رفتند و او را دستگیر کردند!»(12) با دستگیری گورباچف، اتحاد شوروی، به پایان خود رسیده بود.(13)
* گورباچف در ایران؟
حضرت آیت الله خامنه ای، نزدیک 7سال پس از پایان عمر کشور شوراها، تحلیلی مفصل از ماجرای فروپاشی ارائه می دهند. فضاسازی تبلیغاتی غربی ها در یکسان انگاری شرایط کشور با دوران بحران شوروی، علت این تحلیل است. فضاسازی مرموزانه ای که خبر از اهداف آشکاری می دهد. پروژه شوروی برای مقابله با جمهوری اسلامی پیشنهاد شد. «طرّاحان این قضایا که نشستند خودشان بریدند و خودشان دوختند، برای جمهوری اسلامی نیز چنین خوابی دیده اند.» (14)
برای نمونه، هفته نامه ی هفتگی تبلت چاپ لندن، در شماره 28 ژوئن 1997 (7 تیر 1376)، مقاله ای منتشر کرد که تلاش داشت، رئیس جمهور منتخب وقت را با گورباچف مقایسه کند. این مقاله مدعی بود که «ایران از گورباچف خود استقبال کرد.» این قبیل تحلیل ها، از یک سو قصد داشت در فضای جدید سیاسی ایران، شرایط لازم برای خواسته ها و آرزوهای خود را ولو با تفاسیر تحمیلی فراهم کند و از سویی دیگر هم برخی نیروهای داخلی متمایل به خود را راهنمایی و تقویت کند. قرار بود «اصلاحات» به معنایی تأویل شود که پروسترویکای گورباچفی را یادآوری کند. نشریات روشنفکرانه ایرانی از همان بحبوحه فروپاشی به دنبال این تأویلات بودند. در مقابل هم برخی نشریات انقلابی به مطالعه ی انتقادیِ این تأویلات پرداختند. (15)
رهبر انقلاب همان موقع این گمانه زنی ها را برای تجربه «الگوی فروپاشی شوروی» در ایران منتفی دانستند. ایشان وضعیت جمهوری اسلامی با شوروی سابق را از پنج جهت، «متفاوت» ارزیابی کردند: 1) رئیس جمهور ایران، مانند دبیرکل حزب کمونیست نیست. 2) اسلام، کمونیسم نیست. 3) جمهوری اسلامی، دیکتاتوری پرولتاریا نیست، 4) ایران یکپارچه، تشکل سنجاق شده ی سرزمین ها نیست، 5) رهبری دینی و معنوی ایران، رهبری حزبی کمونیستی نیست.
اما این وضعیت متفاوت به معنای آن نبود که حضرت آیت الله خامنه ای، هرگونه تلاش و امیدواری در میان دشمن برای تحقق و تحمیل تفسیر گورباچفی از ایران را منتفی بنگارند. به ویژه در فضایی که قرار بود «جنگ سرد»ی جدید برای مردم جهان جاانداخته شود؛ جنگ سردی که رقیب آن دیگر شوروی نبود، بلکه «اسلام» در کانون آماج آن گنجانده شده بود.
«وزیر خارجه ی یکی از همین کشورهایی که من نمیخواهم اسم بیاورم، مصاحبه کرده بود و البته در مطبوعات ما منتشر نشد و آن مصاحبه را از جایی دیگر برای من آوردند. وی گفته بود: امروز مسأله، دیگر مسأله ی شرق و غرب نیست؛ امروز اقتصاد غربی، تنها با یک نقطه مواجه و روبه روست و آن، دنیای اسلام است. آیا دنیای اسلام، یعنی عربستان سعودی!؟ کشوری که زایده یی از همان اقتصادهاست و کاریکاتور اقتصاد غرب را پیاده کرده است. مراد از عالم اسلام، چنین کشوری نیست. معلوم است که عالم اسلام، یعنی چه و در کجا قرار دارد. این طور دنیا روی ما که اسلامیم، فکر میکند. ما باید ببینیم در کجا قرار داریم.» (16)
* غرض و غفلت در کمین واقعیت
بنابراین افزون بر رد اغراض و تمایلات بلوک غرب ضروری بود که هوشیاری نخبگان کشور هم در جای خود محفوظ باشد.
حضرت آیت الله خامنه ای در ادامه تحلیل خود از فروپاشی شوروی، اشاره می کنند که «اصلاحات» گورباچف و شرایط حاکم در شوروی به گونه ای بود که دستاویزهای لازم به دشمن را در اختیار قرار داد.
«اشکال کار آقای گورباچف این بود که عیوب و اشکالات را می دانست؛ اما تصویر روشنی از آنچه که باید انجام گیرد، نداشت؛ اگر هم داشت، مردمش آن تصویر را نمی دانستند. بنابراین اگر تعریف مشخصّی از اصلاحات نشود، الگوهای تحمیلی غلبه خواهد کرد؛ همان اتفاقی که در شوروی افتاد؛ چون نمی دانستند چه کار می خواهند بکنند؛ لذا به سراغ تقلید ناشیانه اصلاحات در الگوها و مدلهای غربی رفتند و به آنها پناه بردند. امام بزرگوار ما هوشمندانه این ضعف را در آنها تشخیص دادند؛ لذا در نامه ای که ایشان به گورباچف نوشتند، این نکته را متذکّر شدند. ایشان نوشتند شما اگر بخواهید گره های کور اقتصاد سوسیالیسم و کمونیسم را با پناه بردن به کانون سرمایه داری غرب حل کنید، نه تنها دردی از جامعه خود را دوا نخواهید کرد، بلکه دیگران باید بیایند و اشتباهات شما را جبران کنند.» (17)
دومین رخنه گاهی که می توانست به کمک برنامه ریزان «الگوی فروپاشی شوروی در ایران» بیاید برخی نیروهای داخلی ای بودند که نیاتی برابر با نیات این برنامه ریزان را دنبال می کردند. جمع مغرضان و فریب خوردگان داخلی، بهترین بهانه برای دشمن است. برای همین هم، همان موقع، رهبر انقلاب به ارائه راهکارهایی پرداختند که اعتمادآفرینی های مبتنی بر محاسبات غلط این افراد، مسئولان و مردم را دچار تردید نکند.
ایشان یکی از راه های مقابله با طمع دشمن را «مقابله جدّی با هرگونه تندروی و تندروانی» دانستند «که جاده صاف کن دشمنند؛ یعنی مدلِ یلتسینی! همه دستگاه ها باید با مدل یلتسینی به شدّت مقابله کنند و نگذارند یک جاه طلب، یک فریب خورده، یک مغرض و یک غافل بیاید و حرکت [اصلاحی] را از حالت صحیحِ خودش خارج کند و حالت مسابقه و حالت تعارض به وجود بیاورد.»(18)
راه حل دیگر، «مقابله جدّی با دخالت خارجی ها و غربی ها و بی اعتنایی به انگشت اشاره غربی ها و سوءظن به آنهاست. البته بحث دیپلماسی و بحث ارتباطات خارجی، بحث دیگری است. انسان در مقام دیپلماسی، می دهد، می گیرد، قرارداد می بندد و همه کار می کند؛ اما در مسائل اساسی نظام، بایستی انگشت اشاره آنها را با سوءظن مورد ملاحظه قرار داد؛ بعکسِ آنچه که آدم در وضعیت گورباچف مشاهده می کند. آنها به هیچ وجه حسن نیّت ندارند.» (19)
بر این اساس، سیاست اعتمادجویانه در دیپلماسی خارجی تحت هر عنوانی به عاقبتی می انجامد که اعتماد گورباچفی به سرنوشت شوم آن گرفتار شد. حضرت آیت الله خامنه ای در همان اواخر دهه 70 سعی کردند که تفاسیر گورباچفی از سیاست «تشنج زدایی» دولت وقت را تصحیح کنند.
«همین تشنّج زدایی ای که امروز در بحث سیاست خارجی ما مطرح می شود، مورد تأیید ماست. باید تشنّج زدایی شود؛ اما تشنّج زدایی غیر از این است که کسی به آنها اعتماد پیدا کند؛ نه، او هم به ما اعتماد ندارد؛ ما هم به او اعتماد نداریم. کسانی که در زمینه مسائل دیپلماسی فعّالند، کاملاً می فهمندکه بنده چه عرض می کنم. اصلاً میدان دیپلماسی، میدان یک نبرد واقعی است؛ منتها نبردی که پشت میز و با لبخند و با گفتن صبح بخیر و شب بخیر انجام می گیرد! وجود ارتباطات دیپلماتیک، هرگز نباید به معنای اعتماد به دشمن تلقّی شود؛ نباید اعتماد کرد.»(20)
تاریخ سرشار از مصادیق شوم و تلخ «اعتماد» به قدرت های بی منطق و زورگو است. برای همین هم نهضت امام خمینی رحمه الله و انقلابی که آرمان اش ایستادگی در برابر قدرت های مستکبر است، هیچگاه اعتماد و اتکایی به غیر خدا ندارد.
«یکی از اصول امام اتّکال به کمک الهی، اعتماد به صدق وعده الهی، و نقطه مقابل، بی اعتمادی به قدرتهای مستکبر و زورگوی جهانی است؛ این یکی از اجزاء مکتب امام است. اتّکال به قدرت الهی؛ خدای متعال وعده داده است به مؤمنین؛ و کسانی که این وعده را باور ندارند در کلام خودِ خداوند لعن شده اند: وَ لَعنَهُمُ اللَّه، [21] وَ غَضِبَ اللَّهُ عَلَیهِم [22]، آن کسانی که «اَلظّآنّینَ بِاللَّهِ ظَنَّ السَّوءِ عَلَیهِم دائِرَةُ السَّوءِ وَ غَضِبَ اللَّهُ عَلَیهِم وَ لَعَنَهُم وَ اَعَدَّ لَهُم جَهَنَّمَ وَ سآءَت مَصیرًا».[23] اعتقاد به وعده ی الهی، به صدق وعده ی الهی - که فرموده است «اِن تَنصُروا االلهَ یَنصُرکُم» [24] - یکی از ارکان تفکّر امام بزرگوار ما است؛ باید به این وعده اعتماد و اتّکال کرد. نقطه مقابل، به دل خوش کُنَک های دشمنان، مستکبران، قدرتهای جهانی، مطلقاً نباید اعتماد کرد؛ این هم در عمل امام، در رفتار امام، در بیانات امام به طور کامل مشهود است.» (25)
پی نوشت ها:
1-میخائیل گورباچف (1931-...) از 21 سالگی به عضویت حزب کمونیست شوروی درآمد. طی سال های 1985 تا 1991 رهبری اتحاد شوروی را به عهده داشت. گورباچف در سال 1990 جایزه صلح نوبل را دریافت کرده است.
2-بیانات در دیدار مسئولان و کارگزاران نظام جمهوری اسلامی ایران، 1379/04/19
3-پروسترویکا به اصلاحات اقتصادی و گلاسنوست به فضای باز سیاسی، معادل سازی شده است.
4-بیانات در دیدار مسئولان و کارگزاران نظام جمهوری اسلامی ایران، 1379/04/19
5-بخشی از خاطرات گورباچف بیانگر همین روحیه
تأثیرپذیری در اوست که باعث شد نظرات آمریکایی ها –چه سران و چه رسانه های آن ها- برای رهبر یکی از قدرت های داعیه دار جهان اهمیتی دوچندان بیابد. «وقتی جیمی کارتر در جریان مذاکره از من پرسید اطمینان دارید که کوشش های شما برای رفورم اقتصادی و سیاسی در اتحاد جماهیر شوروی موفق خواهد بود؟ به او پاسخ دادم: اقدامی مهم و مشکل را شروع کرده ایم که هم مسائل سیاسی و اقتصادی و اجتماعی و هم بخش های معنوی را شامل می شود. این وظیفه ای سهل نیست. در غرب فورا در واکنش به سخن من گفته شد که حرکت در اتحاد جماهیر شوروی با نوعی مقاومت مواجه شده است. اما نباید این سخن را جدی گرفت.
6-بیانات در دیدار مسئولان و کارگزاران نظام جمهوری اسلامی ایران، 1379/04/19
7-بوریس یلتسین (1931-2007) نخستین رئیس جمهور روسیه جدید و از فعالان جنبش فروپاشی اتحاد شوروی بود.
8-بیانات در دیدار مسئولان و کارگزاران نظام جمهوری اسلامی ایران، 1379/04/19
[9] . همان
[10] . همان
11-«الان شما فروپاشی این امپراتوری شوروی را ببینید. آن چیزی که عامل درجه یک و عامل مباشر در این فروپاشی است، انقطاع از مردم است؛ با مردم کاری ندارند. هیچ رابطه یی بین این رهبری و مردم وجود ندارد؛ یعنی رهبری، هیچ نمیتواند روی مردم حساب کند؛ والّا اگر میتوانستند روی مردم حساب کنند، آیا تبلیغات آمریکاییها و سیاست بازی آنها در این یکسال ونیم اخیر میتوانست این قدر در وضع شوروی تعیین کننده باشد؟ هیچ چیز به قدر تبلیغات آمریکاییها و بازی سیاسی آنها، در وضع فعلی شوروی مؤثر و تعیین کننده نبوده است. قدم به قدم قضایا را پیش بردند، تا به این جا رساندند.» بیانات در دیدار اعضای ستاد پیگیری قطعنامه 598، 1370/09/30
12-علت دستگیری گورباچف، خیانت به حزب کمونیست بود.
13-البته رهبر انقلاب در جایی دیگر گفته اند که آمریکایی ها با وجود موفقیت در فروپاشیدن شوروی نتوانستند روسیه را به کشوری «دست سوم» در دنیا تبدیل کنند. چرا که «روسیه ملت خوب و قوی ای دارد؛ از لحاظ نژادی مردم مستحکمی هستند؛ بعد هم پیشرفت صنعتشان، اتمشان، دانشمندانشان، تحقیقاتشان و سایر امکاناتشان قابل توجّه است.» بیانات در دیدار مسئولان و کارگزاران نظام جمهوری اسلامی ایران، 1379/04/19
14-بیانات در دیدار مسئولان و کارگزاران نظام جمهوری اسلامی ایران، 1379/04/19
15-برای نمونه شهید سیدمرتضی آوینی در مقاله «پروسترویکای اسلامی وجود ندارد» که پاسخی به یکی از همان مقالات روشنفکرانه بود، به تحلیل ابعاد این پروژه سیاسی پرداخت. پروژه ای که می خواست پس از ناامیدی از اقبال مردم به جریان های ضدملی-دینی، از درون نظام اسلامی، تجدیدنظرطلبانی را مدیریت و جهت دهی کند تا همان درون پاشی شوروی در ایران هم تکرار و پیاده سازی شود. [هرچند آوینی چنین دیدگاهی را کامروا نمی دانست: «... اگر آنها [نشریات روشنفکری] بتوانند شاخص های تفکر مستقل انقلاب را با تفکر غربی جمع بزنند، دیگر امکان ادامه حیات مستقل و بدون وابستگی از ما سلب خواهد شد آنگاه تن به پروسترویکایی دیگر _از نوع اسلامی آن_ خواهیم سپرد. این امکان وجود ندارد. پروسترویکای گورباچف نوعی باز گشت به اصل است، چرا که سوسیالیسم خود از صورت های تحقق اومانیسم است. و به این ترتیب، از آغاز هم کمونیسم و دموکراسی دو صورت از تحقق یک امر واحد بوده اند و جنگشان با یکدیگر در عوارض است، نه در جوهر. اما جمع شدن با غرب برای حکومت اسلامی جز با عدول از اصول امکان پذیر نیست.»
16-این مطالب که جنگ سرد جدید، جنگ با اسلام است حتی پیش از فروپاشی شوروی، به تدریج به تحلیل های سیاسی وارد شده بود؛ در این باره نگاه کنید به مقاله 'The New Cold War With Islam' در نشریه ی 'The Christian Science Monitor' به تاریخ 30 جولای 1990
17-بیانات در دیدار مسئولان و کارگزاران نظام جمهوری اسلامی ایران، 1379/04/19
18-همان
19-همان
20-همان
21-سوره مبارکه التوبة، آیه 68
22-سوره مبارکه المجادلة، آیه 14
23-سوره مبارکه الفتح، آیه 6
24-سوره مبارکه محمد، آیه 7
25-بیانات در مراسم بیست و ششمین سالروز رحلت حضرت امام خمینی رحمه الله، 1394/03/14
انتهای پیام/
حضرت امام خمینی (ره)پس از پایان جنگ تحمیلی، در دی ماه سال 1367 نامه ای را برای رهبر یکی از ابرقدرت های آن زمان نوشتند که مو به موی آن درست از آب در آمد.
شوروی کمونیستی از لنین تا گورباچف 7 رهبر را به خود دید، لنین شوروی کمونیستی را شکل داد و گورباچف شوروی کمونیستی را از دست داد.
سرانجامی به جز فروپاشی تفکر کمونیستی متصور نبود، این پیش بینی دقیق در نامه حضرت امام(ره) هم به صراحت گفته شده بود، اما به چه شرایط و وضعیتی پس از فروپاشی دچار شود مهم است. گرایش به آمریکا و پذیرش اقتصادی سرمایه داری شوروی را از هم پاشید.
میخائیل گورباچف آخرین رهبر اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی پس از گذشت 25 سال از زمان دریافت نامه رهبر کبیر انقلاب اسلامی، همچنان در این اندیشه است که چرا رهنمودها و توصیه های روشن و آگاه کننده حضرت امام(ره) را نپذیرفت و عمیق تر به آنها نگاه نکرد تا از یک فروپاشی که می توانست با گرایش به مذهب و معنویت سرنوشت بسیار بهتری را برای خود رقم بزند جلوگیری کند.
اما غرور و تکبر باعث شد تا پیام اصلی حضرت امام به دل سران شوروی نرسد و فروپاشی آنها به دست رقیب دیرینه یعنی آمریکا رقم بخورد و بسیاری از جمهوری های شوروی سابق به دامن آمریکا و غرب پناه ببرند.
میخائیل گورباچف پس از گذشت 12-10 سال از ابلاغ نامه رهبری کبیر انقلاب اسلامی، خطاب به خبرنگاری که به دیدارش رفته بود، گفت« افسوس می خورم و ای کاش آن روز از نامه امام(ره) درک بهتری داشتم تا شوروی به این روز نمی افتاد.
بخش هایی از نامه حضرت امام (ره) که هیأت اعزامی متشکل از آیت الله جوادی آملی، محمد جواد لاریجانی و خانم مرضیه حدیدچی دباغ به گورباچف ابلاغ کردند، می تواند محتوای آن را برای مخاطب امروز روشن کند.
جناب آقای گورباچف!
باید به حقیقت روآورد، مشکل اصلی کشور شما، مسأله مالکیت، اقتصاد و آزادی نیست. مشکل شما عدم اعتقاد واقعی به خداست، همان مشکلی که غرب را هم به ابتذال و بن بست کشیده، یا خواهد کشید. مشکل اصلی شما مبارزه طولانی و بیهوده با خدا و مبدأ هستی و آفرینش است.»
جناب آقای گورباچف!
«برای همه روشن است، از این پس کمونیسم را باید در موزه های تاریخ سیاسی جهان جستجو کرد، چرا که مارکسیسم جوابگوی هیچ نیازی از نیازهای واقعی انسان نیست، مکتبی است مادی و با مادیات نمی توان بشریت را از بحران عدم اعتقاد به معنویت که اساسی ترین درد جامعه بشری درغرب و شرق است، به درآورد.»
جناب آقای گورباچف!
«با آزادی نسبی مراسم مذهبی در بعضی از جمهوری های شوروی، نشان دادید که دیگر این گونه فکر نمی کنید که مذهب مخدر جامعه است. راستی مذهبی که ایران را در مقابل ابرقدرتها چون کوه، استوار کرده است، مخدر جامعه است؟!آیا مذهبی که طالب اجرای عدالت در جهان و خواهان آزادی انسان از قیود مادی و معنوی است، مخدر جامعه است؟»!
حضرت امام(ره) در بخش پایانی نامه نوشته اند؛
«صریحاًاعلام می کنم، جمهوری اسلامی ایران، به عنوان بزرگ ترین و قدرتمند ترین پایگاه جهان اسلام، به راحتی می تواند خلأ اعتقادی نظام شما را پرنماید و درهر صورت، کشور ما همچون گذشته به حسن همجواری و روابط متقابل معتقد است وآن را محترم می شمارد.»
رهبر شوروی بعد از شنیدن متن امام خمینی، شروع به جواب دادن کرد. چکیده پاسخ های گورباچف به نامه امام اینگونه است؛
از فرستادن نامه امام خمینی تشکر می کنم.
در فرصت مناسب جواب آن را خواهم داد.
مضمون آن را به علمای شوروی اعلام می داریم.
ما قانون آزادی ایمان را در دست تصویب داریم.
من قبلاً گفتم با داشتن ایدئولوژی های مختلف می توان با حسن همجواری در کنارهم زندگی کرد.
تنها پس از چند ماه از ابلاغ نامه حضرت امام(ره) به گورباچف رهبر اتحاد جماهیر شوروی، این ابرقدرت ار هم فروپاشید. البته پیش از آن ادوارد شوارد نادزه وزیر خارجه شوروی پاسخ گورباچف را برای رهبر کبیرانقلاب آورد.
مرحوم خانم دباغ در خاطرات خود درباره واکنش رهبر شوروی به نامه امام گفته است؛« گورباچف هنگام شنیدن برخی فرازهای نامه امام(ره) به شدت برافروخته می‌شد.
حضرت آیت الله خامنه ای رهبر معظم انقلاب اسلامی
تحلیلی روزآمد از بیانات رهبر معظم انقلاب درباره فروپاشی شوروی
پایگاه اطلاع رسانی دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت الله خامنه ای، تحلیل رهبر انقلاب درباره فروپاشی شوروی با توجه به نامه حضرت امام به گورباچف را منتشر کرده است.
رهبر معظم انقلاب، در همان ایام (سال 79)، شرح نسبتاً مبسوطی از «الگوی فروپاشی شوروی» در دیدار با کارگزاران نظام ارائه دادند. شرحی پس از گذشت 7 سال از فروپاشی، که مبتنی بود بر منابع مفصل روسی و غیرروسی و البته یادداشت های شخصی حضرت آیت الله خامنه ای از وقایع روزهای بحران. محتوای این تحلیل جالب توجه، افزون بر آنکه در آن برهه از تاریخ جمهوری اسلامی بسیاری از گره های ذهنی را گشود، برای امروز کشورمان نیز به شدت «راهگشا» و «انذار دهنده» است.
تجربه ی تاریخی فروپاشی یکی از دو ابرقدرت سده ی بیستم، بارها و از زوایای گوناگون تحلیل و بررسی شده است. نهال دیکتاتوری پرولتاریا که ریشه در نظریات مارکس و انگلس داشت و با تفاسیر روس های انقلابی آبیاری شده بود و دهه هایی از تاریخ سیاسی و فکری مردم جهان را متاثر از خود کرده بود، به ناگاه، با وزیدن اندک نسیمی، به گیاهی هرزه بدل شد. هنوز چند سالی از رحلت امام خمینی رحمه الله، نگذشته بود که مؤیدات عینی پیام امام به گورباچف یکی پس از دیگری از راه رسیدند. صحبت از کهانت و جادوگری نبود؛ بلکه مردی الهی و سیاستمداری جهان دیده و تاریخ شناس، رازی را با عالمیان در میان گذاشته بود و حالا، تاریخ داشت بند از دهان آن راز مهمور می گرفت. فروپاشی شوروی، برای ایرانیان، شاهدی بود برای اثبات راستی و درستی راهی که در پیش گرفته بودند.
اما با گذشت چند سال از رحلت امام و فراهم آمدن فضایی نسبی برای جریان های تجدید نظرطلب در نیمه دوم دهه هفتاد، تحلیل «الگوی فروپاشی شوروی»، دوباره وارد ادبیات سیاسی جهان و رسانه های داخلی شد. تحلیل هایی که سعی داشت روند حرکت نظام جمهوری اسلامی را به سوی سرنوشتی مشابه با عاقبت شوم اتحاد جماهیر شوروی تطبیق دهد. تطابقی که بیشتر به «نسخه هایی تجویزی» برای «عملِ سیاسی» می ماند تا تحلیل واقعیت عینیِ خارجی. اینجا بود که «اصلاحات» در معنای «پروسترویکا و گلاسنوست» قرائت شد و برخی سیاسیون وقت کشور، با «گورباچف» و «یلتسین» یکسان سازی شدند.
مطبوعات و حلقه های روشنفکری هم خیلی زود، فهرست خواسته های بلندبالای خود را منتشر کردند و دفترها و ستادهای گوناگون، به کار فکری و تولید محتوای مورد نیاز برای اثبات این تفاسیر تحمیلی بر شرایط واقعی کشور پرداختند.
متن کامل تحلیل حضرت آیت الله خامنه ای درباره فروپاشی شوروی با عنوان «گورباچف به غربی ها و آمریکایی ها اعتماد کرد» به این شرح است؛
* فرجام اعتماد ابرقدرت به ابرقدرت
فروپاشی شوروی با یک نام گره خورده است: «میخائیل گورباچف» [1] آخرین دبیرکل حزب کمونیست که با کناره گیری او در 25 دسامبر 1991، عملاً واقعیت تاریخی کشور شوراها به صفحه ای از صفحات تاریخ تبدیل شد.
حضرت آیت الله خامنه ای، در تحلیل خود از ماجرای فروپاشی، نقش قابل توجهی برای گورباچف قائل اند: «گورباچف وقتی در سال 1985 - حدود سالهای 64 و 65 - سرِ کار آمد، یک عنصر جوان در قبال دبیرکلهای پیر قدیمی بود. روشنفکر و خوش برخورد بود.»[2] او، با دو شعار معروف پروسترویکا و گلاسنوست [3] سر کار آمد و ادعا کرد که قرار است اصلاحات گسترده ای در شوروی انجام شود. این ادعاها، خیلی زود نظر آمریکایی ها، رقیب اصلی شوروی را به خود جلب کرد.
در یکی دو سال اوّل، به وسیله رسانه ها، آواری از حرف و تحلیل و تفسیر و تشویق و جهت دهی و پیشنهاد بر سر گورباچف فرو ریخت و کار به جایی رسید که توسط مراکز آمریکایی، گورباچف به عنوان مرد سال معرفی شد! این در همان دوران جنگ سرد هم بود؛ یعنی در دورانی که آمریکایی ها شبح هر موفّقیتی را در شوروی با تیر می زدند! قبل از گورباچف، اگر واقعیت های خوبی هم در شوروی وجود داشت، به شدّت آن را انکار می کردند و علیه آن تهاجم تبلیغاتی راه می انداختند. اما ناگهان نسبت به گورباچف چنین وضعی را پیش گرفتند!...»[4] تشویق ها و تمجیدها کار خود را کرد. غرب، فرصتی واقعی پیدا کرده بود: «این آغوش باز غرب، به عنوان یک مشوّق بزرگ، گورباچف را فریب داد!... آغوش باز، چهره باز، چهره خندان، تجلیل و تبجیل و تشویق و احترام غربیها، گورباچف را فریب داد. او به غربیها و آمریکاییها اعتماد کرد؛ اما فریب خورد.»(5)
گورباچف احساس کرد که می تواند با این حسن ظنِ به وجود آمده قدری از فشارهای رقیب را بکاهد و اعتراض های داخلی را هم خاموش کند. غافل از آنکه این «اعتماد»، سرابی بیش نبود و بلوک غرب، از ملزومات این اعتماد، مطامع بزرگتری را جستجو می کرد؛ «مدتی گذشت، سیل تبلیغات غربی و فرهنگ غربی و نمادهای غربی - سمبلهای لباس و «مک دونالد» و از این چیزهایی که در واقع جزو سمبلهای آمریکایی است - در شوروی راه پیدا کرد. این که من می گویم، تفکّر یک طلبه گوشه نشین نیست؛ در همان روزها بنده در خود مجلات آمریکایی - تایم و نیوزویک - خواندم که از این که «مک دونالد» در مسکو رواج پیدا کرده، اینها به عنوان یک خبر مهم و به عنوان پیشاهنگ فرهنگ غربی و فرهنگ آمریکایی در کشور شوروی یاد کرده بودند!»(6)
* نیروهای «یلتسینی»
اما همه این ها، تنها بخشی از ماجرا بود. افزون بر نقش غرب و آمریکایی ها، پدیده ای که نقش اساسی در این فروپاشی بازی کرد، حضور نیروهایی بابرنامه و هدف دار مانند «بوریس یلتسین» [7] در شوروی بود. «نقش او این است که مرتب پا به زمین بکوبد و بگوید که این شعارها فایده ای ندارد؛ این شتاب کم است؛ دیر شد؛ اصلاحات عقب افتاد!... کار به جایی رسید که گورباچف معاون خود - یلتسین - را عزل کرد؛ اما رسانه های آمریکایی و غربی نه فقط عزلش نکردند، بلکه تقویتش کردند!»[8]
یلتسین از پای ننشست و با تبلیغات فراوانی که برای او می شد، «حدود یک سال یا بیشتر، به عنوان یک چهره برجسته روشن بین اصلاح طلب مغضوب و مظلوم در تبلیغات غربیها و آمریکاییها مطرح شد. بعداً انتخابات ریاست جمهوری روسیه پیش آمد... بعد از گذشت هفتاد و سه سال، بناست اولین انتخابات در جمهوری روسیه - نه همه شوروی - انجام گیرد. کاندیدا کیست؟ آقای یلتسین! با رأی بالایی یلتسین - یعنی همان عنصر تندرو رئیس جمهور شد.»(9)
با روی کار آمدن یلتسین، اتحاد شوروی در سراشیبی سقوط قرار گرفت. این سقوط همراه شد با شدیدترین مراتب اعتماد شوروی به اصلی ترین دشمن و رقیب خود یعنی آمریکا؛ «به مجرّد این که یلتسین به قدرت رسید و رئیس جمهور روسیه و نفر دوم شوروی شد، ابتکار عمل به دست او افتاد. در روز 1370/3/24 یلتسین رئیس جمهور شد و در روز 1370/3/26 - یعنی سه روز بعد - جورج بوش [پدر] رئیس جمهور آمریکا اعلام کرد که سه جمهوری بالتیک - لتونی، استونی و لیتوانی - متعلق به شوروی نیست و شوروی بایستی این سه جمهوری را رها کند و استقلال آنها را به رسمیت بشناسد؛ اگر به رسمیت نشناسد، کمکهایی را که آمریکا قول داده است، قطع خواهد شد. البته من الان درست یادم نیست که آیا کمکهایی بود که در زمان رونالد ریگان قول داده شده بود، یا در زمان بوش؛ به هرحال به آقای گورباچف قولِ کمک داده بودند. چندی بعد یلتسین اعلام کرد که ما استقلال جمهوریهای سه گانه را به رسمیت می شناسیم!» (10)
روند شتابناک اضمحلال همه را حیرت زده کرده بود. حکومتی که با دعاوی بزرگ برای دنیا نزدیک 80سال تبلیغات کرده بود، از درون تا مرز فروپاشی پیش می رفت. کودتای اوت (مرداد) 1991 که قرار بود قدرت را نزد حزب کمونیست نگه دارد، با فضاسازی «رسانه» مقهور شد. (11)
دو ماه بعد برای این که یلتسین چهره اش برجسته تر شود، کودتای معروف مردادماه شوروی اتفاق افتاد؛ کودتایی که در همان اوان کاملاً مشکوک به نظر می آمد. دوربین تلویزیونهای آمریکایی - سی. ان. ان و غیره - در مسکو فعّال شدند و روی یلتسین متمرکز گردیدند. در این جا تلویزیون خودمان تصویر سی. ان. ان را که پخش می کرد، ما دیدیم که یلتسین روی تانک رفته و در میان مردم شعار می دهد و می گوید که نخیر، ما تسلیم کودتاچیها نمی شویم! بعد هم به مجلس رفت، اما کودتاچیها با یلتسین که دم دستشان در مجلس ملی - دوما - متحصّن شده بود، هیچ کاری نداشتند و به سراغ او نرفتند؛ ولی به سراغ گورباچف که در شبه جزیره کریمه مشغول گذراندن روزهای تعطیلاتش بود، رفتند و او را دستگیر کردند!»(12) با دستگیری گورباچف، اتحاد شوروی، به پایان خود رسیده بود.(13)
* گورباچف در ایران؟
حضرت آیت الله خامنه ای، نزدیک 7سال پس از پایان عمر کشور شوراها، تحلیلی مفصل از ماجرای فروپاشی ارائه می دهند. فضاسازی تبلیغاتی غربی ها در یکسان انگاری شرایط کشور با دوران بحران شوروی، علت این تحلیل است. فضاسازی مرموزانه ای که خبر از اهداف آشکاری می دهد. پروژه شوروی برای مقابله با جمهوری اسلامی پیشنهاد شد. «طرّاحان این قضایا که نشستند خودشان بریدند و خودشان دوختند، برای جمهوری اسلامی نیز چنین خوابی دیده اند.» (14)
برای نمونه، هفته نامه ی هفتگی تبلت چاپ لندن، در شماره 28 ژوئن 1997 (7 تیر 1376)، مقاله ای منتشر کرد که تلاش داشت، رئیس جمهور منتخب وقت را با گورباچف مقایسه کند. این مقاله مدعی بود که «ایران از گورباچف خود استقبال کرد.» این قبیل تحلیل ها، از یک سو قصد داشت در فضای جدید سیاسی ایران، شرایط لازم برای خواسته ها و آرزوهای خود را ولو با تفاسیر تحمیلی فراهم کند و از سویی دیگر هم برخی نیروهای داخلی متمایل به خود را راهنمایی و تقویت کند. قرار بود «اصلاحات» به معنایی تأویل شود که پروسترویکای گورباچفی را یادآوری کند. نشریات روشنفکرانه ایرانی از همان بحبوحه فروپاشی به دنبال این تأویلات بودند. در مقابل هم برخی نشریات انقلابی به مطالعه ی انتقادیِ این تأویلات پرداختند. (15)
رهبر انقلاب همان موقع این گمانه زنی ها را برای تجربه «الگوی فروپاشی شوروی» در ایران منتفی دانستند. ایشان وضعیت جمهوری اسلامی با شوروی سابق را از پنج جهت، «متفاوت» ارزیابی کردند: 1) رئیس جمهور ایران، مانند دبیرکل حزب کمونیست نیست. 2) اسلام، کمونیسم نیست. 3) جمهوری اسلامی، دیکتاتوری پرولتاریا نیست، 4) ایران یکپارچه، تشکل سنجاق شده ی سرزمین ها نیست، 5) رهبری دینی و معنوی ایران، رهبری حزبی کمونیستی نیست.
اما این وضعیت متفاوت به معنای آن نبود که حضرت آیت الله خامنه ای، هرگونه تلاش و امیدواری در میان دشمن برای تحقق و تحمیل تفسیر گورباچفی از ایران را منتفی بنگارند. به ویژه در فضایی که قرار بود «جنگ سرد»ی جدید برای مردم جهان جاانداخته شود؛ جنگ سردی که رقیب آن دیگر شوروی نبود، بلکه «اسلام» در کانون آماج آن گنجانده شده بود.
«وزیر خارجه ی یکی از همین کشورهایی که من نمیخواهم اسم بیاورم، مصاحبه کرده بود و البته در مطبوعات ما منتشر نشد و آن مصاحبه را از جایی دیگر برای من آوردند. وی گفته بود: امروز مسأله، دیگر مسأله ی شرق و غرب نیست؛ امروز اقتصاد غربی، تنها با یک نقطه مواجه و روبه روست و آن، دنیای اسلام است. آیا دنیای اسلام، یعنی عربستان سعودی!؟ کشوری که زایده یی از همان اقتصادهاست و کاریکاتور اقتصاد غرب را پیاده کرده است. مراد از عالم اسلام، چنین کشوری نیست. معلوم است که عالم اسلام، یعنی چه و در کجا قرار دارد. این طور دنیا روی ما که اسلامیم، فکر میکند. ما باید ببینیم در کجا قرار داریم.» (16)
* غرض و غفلت در کمین واقعیت
بنابراین افزون بر رد اغراض و تمایلات بلوک غرب ضروری بود که هوشیاری نخبگان کشور هم در جای خود محفوظ باشد.
حضرت آیت الله خامنه ای در ادامه تحلیل خود از فروپاشی شوروی، اشاره می کنند که «اصلاحات» گورباچف و شرایط حاکم در شوروی به گونه ای بود که دستاویزهای لازم به دشمن را در اختیار قرار داد.
«اشکال کار آقای گورباچف این بود که عیوب و اشکالات را می دانست؛ اما تصویر روشنی از آنچه که باید انجام گیرد، نداشت؛ اگر هم داشت، مردمش آن تصویر را نمی دانستند. بنابراین اگر تعریف مشخصّی از اصلاحات نشود، الگوهای تحمیلی غلبه خواهد کرد؛ همان اتفاقی که در شوروی افتاد؛ چون نمی دانستند چه کار می خواهند بکنند؛ لذا به سراغ تقلید ناشیانه اصلاحات در الگوها و مدلهای غربی رفتند و به آنها پناه بردند. امام بزرگوار ما هوشمندانه این ضعف را در آنها تشخیص دادند؛ لذا در نامه ای که ایشان به گورباچف نوشتند، این نکته را متذکّر شدند. ایشان نوشتند شما اگر بخواهید گره های کور اقتصاد سوسیالیسم و کمونیسم را با پناه بردن به کانون سرمایه داری غرب حل کنید، نه تنها دردی از جامعه خود را دوا نخواهید کرد، بلکه دیگران باید بیایند و اشتباهات شما را جبران کنند.» (17)
دومین رخنه گاهی که می توانست به کمک برنامه ریزان «الگوی فروپاشی شوروی در ایران» بیاید برخی نیروهای داخلی ای بودند که نیاتی برابر با نیات این برنامه ریزان را دنبال می کردند. جمع مغرضان و فریب خوردگان داخلی، بهترین بهانه برای دشمن است. برای همین هم، همان موقع، رهبر انقلاب به ارائه راهکارهایی پرداختند که اعتمادآفرینی های مبتنی بر محاسبات غلط این افراد، مسئولان و مردم را دچار تردید نکند.
ایشان یکی از راه های مقابله با طمع دشمن را «مقابله جدّی با هرگونه تندروی و تندروانی» دانستند «که جاده صاف کن دشمنند؛ یعنی مدلِ یلتسینی! همه دستگاه ها باید با مدل یلتسینی به شدّت مقابله کنند و نگذارند یک جاه طلب، یک فریب خورده، یک مغرض و یک غافل بیاید و حرکت [اصلاحی] را از حالت صحیحِ خودش خارج کند و حالت مسابقه و حالت تعارض به وجود بیاورد.»(18)
راه حل دیگر، «مقابله جدّی با دخالت خارجی ها و غربی ها و بی اعتنایی به انگشت اشاره غربی ها و سوءظن به آنهاست. البته بحث دیپلماسی و بحث ارتباطات خارجی، بحث دیگری است. انسان در مقام دیپلماسی، می دهد، می گیرد، قرارداد می بندد و همه کار می کند؛ اما در مسائل اساسی نظام، بایستی انگشت اشاره آنها را با سوءظن مورد ملاحظه قرار داد؛ بعکسِ آنچه که آدم در وضعیت گورباچف مشاهده می کند. آنها به هیچ وجه حسن نیّت ندارند.» (19)
بر این اساس، سیاست اعتمادجویانه در دیپلماسی خارجی تحت هر عنوانی به عاقبتی می انجامد که اعتماد گورباچفی به سرنوشت شوم آن گرفتار شد. حضرت آیت الله خامنه ای در همان اواخر دهه 70 سعی کردند که تفاسیر گورباچفی از سیاست «تشنج زدایی» دولت وقت را تصحیح کنند.
«همین تشنّج زدایی ای که امروز در بحث سیاست خارجی ما مطرح می شود، مورد تأیید ماست. باید تشنّج زدایی شود؛ اما تشنّج زدایی غیر از این است که کسی به آنها اعتماد پیدا کند؛ نه، او هم به ما اعتماد ندارد؛ ما هم به او اعتماد نداریم. کسانی که در زمینه مسائل دیپلماسی فعّالند، کاملاً می فهمندکه بنده چه عرض می کنم. اصلاً میدان دیپلماسی، میدان یک نبرد واقعی است؛ منتها نبردی که پشت میز و با لبخند و با گفتن صبح بخیر و شب بخیر انجام می گیرد! وجود ارتباطات دیپلماتیک، هرگز نباید به معنای اعتماد به دشمن تلقّی شود؛ نباید اعتماد کرد.»(20)
تاریخ سرشار از مصادیق شوم و تلخ «اعتماد» به قدرت های بی منطق و زورگو است. برای همین هم نهضت امام خمینی رحمه الله و انقلابی که آرمان اش ایستادگی در برابر قدرت های مستکبر است، هیچگاه اعتماد و اتکایی به غیر خدا ندارد.
«یکی از اصول امام اتّکال به کمک الهی، اعتماد به صدق وعده الهی، و نقطه مقابل، بی اعتمادی به قدرتهای مستکبر و زورگوی جهانی است؛ این یکی از اجزاء مکتب امام است. اتّکال به قدرت الهی؛ خدای متعال وعده داده است به مؤمنین؛ و کسانی که این وعده را باور ندارند در کلام خودِ خداوند لعن شده اند: وَ لَعنَهُمُ اللَّه، [21] وَ غَضِبَ اللَّهُ عَلَیهِم [22]، آن کسانی که «اَلظّآنّینَ بِاللَّهِ ظَنَّ السَّوءِ عَلَیهِم دائِرَةُ السَّوءِ وَ غَضِبَ اللَّهُ عَلَیهِم وَ لَعَنَهُم وَ اَعَدَّ لَهُم جَهَنَّمَ وَ سآءَت مَصیرًا».[23] اعتقاد به وعده ی الهی، به صدق وعده ی الهی - که فرموده است «اِن تَنصُروا االلهَ یَنصُرکُم» [24] - یکی از ارکان تفکّر امام بزرگوار ما است؛ باید به این وعده اعتماد و اتّکال کرد. نقطه مقابل، به دل خوش کُنَک های دشمنان، مستکبران، قدرتهای جهانی، مطلقاً نباید اعتماد کرد؛ این هم در عمل امام، در رفتار امام، در بیانات امام به طور کامل مشهود است.» (25)
پی نوشت ها:
1-میخائیل گورباچف (1931-...) از 21 سالگی به عضویت حزب کمونیست شوروی درآمد. طی سال های 1985 تا 1991 رهبری اتحاد شوروی را به عهده داشت. گورباچف در سال 1990 جایزه صلح نوبل را دریافت کرده است.
2-بیانات در دیدار مسئولان و کارگزاران نظام جمهوری اسلامی ایران، 1379/04/19
3-پروسترویکا به اصلاحات اقتصادی و گلاسنوست به فضای باز سیاسی، معادل سازی شده است.
4-بیانات در دیدار مسئولان و کارگزاران نظام جمهوری اسلامی ایران، 1379/04/19
5-بخشی از خاطرات گورباچف بیانگر همین روحیه
تأثیرپذیری در اوست که باعث شد نظرات آمریکایی ها –چه سران و چه رسانه های آن ها- برای رهبر یکی از قدرت های داعیه دار جهان اهمیتی دوچندان بیابد. «وقتی جیمی کارتر در جریان مذاکره از من پرسید اطمینان دارید که کوشش های شما برای رفورم اقتصادی و سیاسی در اتحاد جماهیر شوروی موفق خواهد بود؟ به او پاسخ دادم: اقدامی مهم و مشکل را شروع کرده ایم که هم مسائل سیاسی و اقتصادی و اجتماعی و هم بخش های معنوی را شامل می شود. این وظیفه ای سهل نیست. در غرب فورا در واکنش به سخن من گفته شد که حرکت در اتحاد جماهیر شوروی با نوعی مقاومت مواجه شده است. اما نباید این سخن را جدی گرفت.
6-بیانات در دیدار مسئولان و کارگزاران نظام جمهوری اسلامی ایران، 1379/04/19
7-بوریس یلتسین (1931-2007) نخستین رئیس جمهور روسیه جدید و از فعالان جنبش فروپاشی اتحاد شوروی بود.
8-بیانات در دیدار مسئولان و کارگزاران نظام جمهوری اسلامی ایران، 1379/04/19
[9] . همان
[10] . همان
11-«الان شما فروپاشی این امپراتوری شوروی را ببینید. آن چیزی که عامل درجه یک و عامل مباشر در این فروپاشی است، انقطاع از مردم است؛ با مردم کاری ندارند. هیچ رابطه یی بین این رهبری و مردم وجود ندارد؛ یعنی رهبری، هیچ نمیتواند روی مردم حساب کند؛ والّا اگر میتوانستند روی مردم حساب کنند، آیا تبلیغات آمریکاییها و سیاست بازی آنها در این یکسال ونیم اخیر میتوانست این قدر در وضع شوروی تعیین کننده باشد؟ هیچ چیز به قدر تبلیغات آمریکاییها و بازی سیاسی آنها، در وضع فعلی شوروی مؤثر و تعیین کننده نبوده است. قدم به قدم قضایا را پیش بردند، تا به این جا رساندند.» بیانات در دیدار اعضای ستاد پیگیری قطعنامه 598، 1370/09/30
12-علت دستگیری گورباچف، خیانت به حزب کمونیست بود.
13-البته رهبر انقلاب در جایی دیگر گفته اند که آمریکایی ها با وجود موفقیت در فروپاشیدن شوروی نتوانستند روسیه را به کشوری «دست سوم» در دنیا تبدیل کنند. چرا که «روسیه ملت خوب و قوی ای دارد؛ از لحاظ نژادی مردم مستحکمی هستند؛ بعد هم پیشرفت صنعتشان، اتمشان، دانشمندانشان، تحقیقاتشان و سایر امکاناتشان قابل توجّه است.» بیانات در دیدار مسئولان و کارگزاران نظام جمهوری اسلامی ایران، 1379/04/19
14-بیانات در دیدار مسئولان و کارگزاران نظام جمهوری اسلامی ایران، 1379/04/19
15-برای نمونه شهید سیدمرتضی آوینی در مقاله «پروسترویکای اسلامی وجود ندارد» که پاسخی به یکی از همان مقالات روشنفکرانه بود، به تحلیل ابعاد این پروژه سیاسی پرداخت. پروژه ای که می خواست پس از ناامیدی از اقبال مردم به جریان های ضدملی-دینی، از درون نظام اسلامی، تجدیدنظرطلبانی را مدیریت و جهت دهی کند تا همان درون پاشی شوروی در ایران هم تکرار و پیاده سازی شود. [هرچند آوینی چنین دیدگاهی را کامروا نمی دانست: «... اگر آنها [نشریات روشنفکری] بتوانند شاخص های تفکر مستقل انقلاب را با تفکر غربی جمع بزنند، دیگر امکان ادامه حیات مستقل و بدون وابستگی از ما سلب خواهد شد آنگاه تن به پروسترویکایی دیگر _از نوع اسلامی آن_ خواهیم سپرد. این امکان وجود ندارد. پروسترویکای گورباچف نوعی باز گشت به اصل است، چرا که سوسیالیسم خود از صورت های تحقق اومانیسم است. و به این ترتیب، از آغاز هم کمونیسم و دموکراسی دو صورت از تحقق یک امر واحد بوده اند و جنگشان با یکدیگر در عوارض است، نه در جوهر. اما جمع شدن با غرب برای حکومت اسلامی جز با عدول از اصول امکان پذیر نیست.»
16-این مطالب که جنگ سرد جدید، جنگ با اسلام است حتی پیش از فروپاشی شوروی، به تدریج به تحلیل های سیاسی وارد شده بود؛ در این باره نگاه کنید به مقاله 'The New Cold War With Islam' در نشریه ی 'The Christian Science Monitor' به تاریخ 30 جولای 1990
17-بیانات در دیدار مسئولان و کارگزاران نظام جمهوری اسلامی ایران، 1379/04/19
18-همان
19-همان
20-همان
21-سوره مبارکه التوبة، آیه 68
22-سوره مبارکه المجادلة، آیه 14
23-سوره مبارکه الفتح، آیه 6
24-سوره مبارکه محمد، آیه 7
25-بیانات در مراسم بیست و ششمین سالروز رحلت حضرت امام خمینی رحمه الله، 1394/03/14
انتهای پیام/
ارسال دیدگاه
دیدگاهتان را بنویسید
نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *