ترکیه بدنبال سکولاریزه کردن "جامعه افغانستان" است

به گزارش سرویس بین الملل فرزاد رمضانی بونش پژوهشگر مسائل منطقه‌ای طی یادداشتی اختصاصی به روابط ژئوپلتیکی و سیاسی ترکیه و افغانستان پرداخت.
 
در این یادداشت آمده است: مسائل روابط میان افغانستان و امپراطوری عثمانی و سپس ترکیه تاریخی دیرینه دارد و کابل پس از اتحاد شوروی سابق، دومین کشوری بود که جمهوری نوین نوپای ترکیه را در سال 1921 مورد شناسایی رسمی قرارداد.
 
در واقع بسترها و اشتراکات بسیاری در بین دو کشور روابط را استوار می‌کرد و با وجود عدم مرزهای مشترک و همچنین حضور دوره‌ای 2 کشور در بلوک‌های شرق و غرب این روابط در طول دهه ها چندان آسیب نخورد.
 
در 2 دهه گذشته ترکیه با وجود حضور طالبان دولت ربانی را به رسمیت شناخت و پس از نابودی طالبان با دولت حامد کرزی نیروهایی را به عنوان یکی از اعضای ناتو به افغانستان اعزام و با در نظر داشتن ملاحظات گوناگون سیاسی اقتصادی امنیتی و فرهنگی نفوذ خود را گسترش داد.
 
همچنین در سال‌های اخیر ترکیه میزبان چندین کنفرانس راجع به افغانستان بوده و اقدام به تامین صلح و ثبات در افغانستان کرده و با برگزاری اجلاس های 3 جانبه بین پاکستان و افغانستان و ترکیه، تلاش در جهت میانجی‌گری در مذاکرات صلح دولت افغانستان با گروه طالبان و حتی تمایل به گشایش دفتر طالبان رویکردهایی را در جهت  گسترش روابط مد نظر قرار داده است.
 
اهمیت افغانستان برای ترکیه در مرحله نخست به دلیل شرایط ژئوپلیتیک و سیاسی سپس ظرفیت های اقتصادی جمعیت سی میلیونی افغانستان و سپس اشتراکات فرهنگی و ترکی است.
 
در این بین از یک سو سیاست خارجی افغانستان در سال‌های اخیر با توسعه همکاری‌های منطقه ‌ای با قدرت‌های منطقه ای و جهانی در پی جایگاه سنتی به عنوان قلب و پل ارتباطی منطقه بوده است.
 
در این راستا افزایش روابط با ترکیه از پشتیبانی آمریکا (به دلیل نزدیکی و هم سویی ترکیه با امریکا) برخوردار بوده است.
 
در این حال حل متغیرهایی چون تمایل به پرونده آشتی ملی میانجیگری بین دولت افغانستان و گروه طالبان، برون رفت از بحران و حل مشکلات امنیتی افغانستان، نقش ترکیه در ناتو، الگوی نظام سیاسی در ترکیه، استفاده از نقش ترکیه به عنوان میانجی در برابر پاکستان و... مدنظر کابل بوده است.
 
در مقابل از نگاه ترکیه آنکارا یکی از بزرگترین حامیان دولت وحدت ملی افغانستان است، مدافع ادامه پشتیبانی از افغانستان پس از سال 2017 و مشکلات این کشور در واقع مشکلات آنکاراست.
 
همچنین این کشور جدا از حضور سربازانی در افغانستان، حضور ناتو در افغانستان را برای امنیت این کشور بسیار اهمیت می داند و از ناتو خواسته تا افغانستان را ترک نکنند. در همین حوزه جدا از نوع همکاری‌های نظامی، بورسیه تحصیلی دانشجویان نظامی افغانستان و افسران جوان در آکادمی‌های نظامی و پلیس ترکیه مد نظر بوده است.
 
در بعد دیگری گذشته از ایجاد پیمان استراتژیک بین 2 کشور  در سال‌های گذشته، سطوح همکاری‌ها به ویژه در حوزه امنیتی را افزایش داده و کوشیده با استفاده از دیپلماسی خود در کاهش مشکل عمده افغانستان یا نگاه پاکستان به افغانستان نقش قابل مهمی بازی نماید.
 
ترکیه به دلیل مشکلات مختلف افغانستان سرمایه گذاری گسترده ای در بخش های اقتصادی افغانستان نکرده، اما خواستار توسعه روابط اقتصادی با افغانستان است و در یک دهه گذشته ترکیه در کنفرانس توکیو و همچنین کنفرانس «لندن»، تعهد کرده تا سال 2017 حدود 150 میلیون دلار به افغانستان کمک کند.
 
با این وجود ترکیه در عرصه هایی چون افزایش شرکت های سرمایه گزاری ترکیه در افغانستان، ضرورت بازسازی اقتصادی افغانستان به عنوان یکی از بزرگترین سرمایه‌گذاران خارجی در افغانستان مطرح شده و در کنار آن مسیر ترانزیتی راه لاجورد از ترکمنستان، آذربایجان و در نهایت ترکیه و اروپا را مد نظر داشته و کوشیده از این امر به عنوان فرصت برای گسترش نفوذ خود استفاده کند.
 
در همین راستا در یک سال اخیر نیز قرارداد فاز دوم سد کجکی بین علی احمد عثمانی، وزیر انرژی و آب افغانستان و «سلیمان جیلیو»، رئیس شرکت ساختمانی 77 ترکیه، طی مراسمی با حضور محمد اشرف غنی، رئیس جمهور افغانستان در کابل امضا شد.
 
پیشینه عثمانی در جهان اسلام و نفوذ معنوی در افغانستان در کنار 2 عامل اکثریت حنفی و اقلیت های عمده ترک زبان در افغانستان (شامل ازبک و ترکمن) از بسترهای مهم توجه ترکیه در حوزه فرهنگی به افغانستان است.
 
در واقع حضور اقلیت ترک‌زبان با جمعیتی در حدود 10 تا 15 درصد موجب شده آنکارا به استفاده از این پتانسیل با استفاده از ویژگی‌های نژادی و زبانی مشترک در افغانستان در راستای منافع ترکیه و برای قدرت بخشیدن هرچه بیشتر به ترکیه از اهرم‌های پایدار در نفوذ منطقه‌ای ترکیه بنگرد.
 
چنانچه در سال‌های گذشته نیز پشتیبانی از ژنرال دوستم و جنبش ملی اسلامی افغانستان در راستای نفوذ سیاسی اقتصادی و فرهنگی در افغانستان بوده است.
 
در کنار این نیز در یک دهه اخیر نیز با رویکردهای آموزشی چون آموزش کارمندان، بهره‌گیری از رایزنی فرهنگی و خانه‌ فرهنگ، بنیاد «یونس امره»، آژانس توسعه و همکاری جهان ترک؛ پخش سریال‌های تلویزیونی و فیلم‌های سینمایی ترکی، کمک و مشارکت در بازسازی مساجد و مدارس، آموزش زبان ترکی استانبولی، کمک به رسانه‌های همگرا با جریان ترک‌گرایی و پان‌ترکیسم قدرت نرم ترکیه در افغانستان را بویژه در مناطق ترک زبان افغانستان بیش از هر زمان دیگری گسترش داده است.
 
حضور و نقش آفرینی بیشتر ترکیه در افغانستان هر چند با نگاه موافق جریان‌های قوم‌گرایی ترک و برخی جریان‌های اسلامی میانه‌رو و یا طرفدار غرب روبرو است.
 
اما با وجود بسترهای گوناگون روابط 2 کشور مخالفان حضور فزاینده ترکیه در افغانستان معتقدند که ترکیه برای پشتیبانی همه جانبه از گروه‌های پان‌ترکیست در افغانستان تلاش کرده و در جستجوی سکولاریزه کردن جامعه و مذهب افغانستان است.
 
بنابراین با وجود پشتیبانی از نقش اقتصادی و میانجی‌گرانه رویکرد ترکیه در افغانستان با حضور بیشتر امنیتی و فرهنگی ترکیه در افغانستان مخالف هستند.
 
/