گیاه داعشی و بحران زیست محیطی عراق

به گزارش گروه فضای مجازی به نقل از ایرنا، سنبل آبی با نام علمی Eichhornia crassipes ¬که در عربی از آن به 'گل نیل' یاد می شود، گیاهی است آبزی که به وسیله دم برگ هایی که تغییر شکل یافته اند و به شکل اسفنجی در آمده اند می تواند روی سطح آب شناور بماند و به همین دلیل توانسته است در برخی از تالاب های عراق با توجه به افزایش عمومی دمای هوا به سرعت رشد کرده و به تهدیدی زیست محیطی تبدیل شود.

وزیر منابع آبی عراق طی بازدید اخیر از برخی از تالاب های جنوب عراق به ویژه در استان ذیقار، طی بیانیه ای نسبت به خطرات زیست محیطی این گیاه هشدار داد و خواستار مشارکت عمومی مردم برای پاکسازی این گیاه از تالاب های عراق شد.

رییس یکی از سازمان های مدافع تالاب های عراق بعد از ثبت برخی تالاب های آبی عراق در فهرست آثار طبیعی جهان در جولای 2016، برای نخستین بار نسبت به انتشار گسترده این گیاه هرز آبزی در تالاب های عراق هشدار داد.

'جاسم الاسدی' گفته بود که سنبله آبی به صورت سریع در مجرای عمیق بخش شمالی تالاب 'ابو زرک' در استان ذیقار در حال رشد و گسترش است و بیم آن می رود که به بخش جنوبی تالاب منتقل شده و دیگر تالاب منطقه را آلوده کند.

دولت عراق برای مقابله اولیه با این گیاه اقدام به بستن مجاری عمیق تالاب ابو زرک کرده تا مانع انتشار و آلوده شدن دیگر تالاب ها شود.

طبق اعلام جاسم الاسدی، خطر گیاه سنبل آبی در جذب و تبخیر مقادیری زیادی از آب تالاب ها و رقابت با دیگر گیاهان و نابودی آنهاست.

طبق گزارش های تصویری که وزارت منابع آبی و مدافعان تالاب های آبی عراق معروف به 'اهوار' منتشر کرده اند، در پاره ای مناطق، گیاه سنبل آبی بطور کامل یک برکه یا کانال آبی را پوشانده اند، به نحوی که حرکت قایق ها در آن غیر ممکن شده است.

این گیاه با سرعت رشدی که دارد، سطح برکه یا تالاب و یا کانال آبی که سرعت آب در آن پایین است را می پوشاند و از نفوذ نور خورشید به داخل آب جلوگیری کرده و جلو رشد و نمو دیگر گیاهان را گرفته و بر زندگی آبزیان اثر می گذارد و در عین حال باعث تبخیر مقادیر زیادی از آب از طریق برگ های خود می شود. 

گرچه طبق تحقیقات صورت گرفته گیاه سنبل آبی در تصفیه آب های آلوده، بویژه تصفیه پساب های صنعتی اثرگذار است، اما ضرر و زیان آن به دلیل افزایش دمای هوا و در نتیجه رشد سریع آن در عراق به مرحله نگران کننده رسیده است. 

سایت خبری 'المدی' در مقاله ای نوشته است که این گیاه در اواخر دهه های هشتاد قرن گذشته به عنوان گیاه زینتی برای حوزچه های کاخ های ریاستی صدام دیکتاتور پیشین عراق از مصر به عراق آورده شد و پس از مدتی برخی از کانال های آبی در بغداد و دیاله به این گیاه آلوده شدند.

'خانم نهله محمد رضا' از کارشناسان وزارت کشاورزی عراق در مقاله ای در این خصوص اعلام کرده است این گیاه در اواخر دهه هشتاد در برخی از تالاب های آبی عراق برای نخستین بار مشاهده شد و در همان برهه مبارزه علیه این گیاه شروع شد اما به دلیل عدم ریشه کنی این گیاه در آن زمان، اخیرا این گیاه به دلیل افزایش دمای عمومی هوا، با سرعت افزونتری رشد و گسترش پیدا کرده است.

طبق گزارش این کارشناس، سنبل آبی از حیث ضررهای اقتصادی بزرگی که به دنبال دارد، جزو خطرناکترین 10 گیاه هرز در دنیا به شمار می رود، به طوری که طی شش ماه می تواند 18 هزار و 365 متر مکعب بر هکتار، آب را از طریق برگ های خود تبخیر کند.

طبق این گزارش این گیاه می تواند بطور میانگین روزانه حدود 2 لیتر آب را مصرف کند و با توجه به جذب اکسیژن آب توسط این گیاه، بعد از مدتی باعث تغییر طعم آب برکه های آبی می شود.

بسته شدن مجراهای آب در کانال های آبیاری کشاورزی، یکی دیگر از خسارت های این گیاه آبزی عنوان شده که به گفته خانم نهله محمد رضا، می تواند به مقدار 50 درصد از حرکت آب در یک کانال آبی به عرض 72 مترمربع جلوگیری به عمل آورد، زیرا برگه ها و ریشه های این گیاه می تواند در طول یک سال یک تا سه متر پهنا پیدا کند.

مدیر کل اداره تالاب ها در استان ذیقار که بیشترین آلودگی را به این گیاه شاهد بوده، در اظهاراتی اخیرا اعلام کرده است که تاکنون 50 درصد گیاهان سنبل آبی از تالاب ابو زرک پاکسازی شده است.

'عدنان عبدالله' افزوده است که 9 دستگاه ماشین آلات ویژه پاکسازی این گیاه به علاوه تعداد زیادی قایق در جلوگیری از انتشار سنبل آبی از تالاب ابوزرک مشارکت داشته اند.

همان طور که عدنان عبدالله خاطر نشان ساخته، افزایش دما در سال های اخیر در عراق و عموم جهان، در سرعت رشد و نمو این گیاه که اصل آن به رودخانه آمازون در برزیل بر می گردد، نقش موثر داشته است.

طبق گزارش سازمان های بین المللی هواشناسی جهان، امسال عراق با 54 درجه سانتیگراد، بالاترین درجه دمای هوا در جهان را در تابستان امسال به ثبت رساند و گزارش سازمان هواشناسی عراق نیز حاکی است که این کشور در ماه جولای گذشته گرمترین ماه خود را رکورد زد و گرمایی را که در 35 سال گذشته سابقه نداشته ، ثبت کرده است.

در طول تابستان امسال دولت عراق ناچار شد چند بار به دلیل رسیدن دما به 50 درجه سانتیگراد، تعطیلات چند روزه در این کشور اعلام کند.

در عین حال تالاب های آبی عراق به عنوان یکی از منابع آبی و زیست محیطی این کشور به اعتقاد کارشناسان در تنظیم آب و هوای کشور و منطقه موثر است و هرگونه آسیب به این منابع، تبعات خطرناکی را بر عموم جانداران از جمله انسان به دنبال خواهد داشت.

براساس گزارشی که روزنامه دولتی 'الصباح' عراق بعد از ثبت تالاب های آبی عراق در فهرست جهانی یونسکو منتشر کرد، تالاب های عراق 17 درصد اراضی این کشور را در بر می گیرد که بزرگترین تالاب های آبی خاورمیانه به شمار می روند.

براساس این گزارش، 950 هزار هکتار مساحت تالاب های عراق است و هم اکنون بالغ بر 575 هزار هکتار آن را آب فرا گرفته که شامل سه استان میسان، ذیقار و بصره می شود و بخشی از امتداد این تالاب ها به داخل اراضی جمهوری اسلامی ایران کشیده شده است.

تالاب ابو زرک یکی از تالاب های مهم استان ذیقار است که به گیاه سنبل آبی آلوده شده، 16 هزار هکتار مساحت دارد و با توجه به تبعات زیست محیطی انتشار گیاه سنبل آبی، دستگاه های ذیربط عراق از هم اکنون نسبت به انتشار آن اعلام خطر کرده اند.

وزیر منابع آبی عراق در صفحه شخصی خود در فیسبوک در یادداشتی گفته است که ماشین آلات به کار گرفته شده در مبارزه با این گیاه کارایی لازم را ندارد و نیازمند مشارکت مردمی برای مبارزه با این گیاه است.

'حسن الجنابی' با استفاده از اصطلاح 'گیاه داعشی' در توصیف خطرات این گیاه، ابراز امیدواری کرده است که توجه دولت و افکار عمومی عراق و از همه مهمتر سازمان های بین المللی را نسبت به این گیاه خطرناک جلب کند.

با این حال هنوز مقام های عراق تاثیر خشکی ناشی از گسترش گیاه داعشی در تشدید پدیده گرد و غبار و طوفان شن، چیزی نگفته اند.

دولت عراق به تازگی به خطرات زیست محیطی این گیاه پی برده و بر همین اساس خرید و فروش این گیاه را به عنوان گیاه زینتی در عراق ممنوع کرده و اواسط ماه جاری میلادی با موافقت هیات دولت، مبلغ 500 میلیون دینار (حدود 400 هزار دلار) برای مبارزه با این گیاه اختصاص داده است.

با وجود این، همچنان در عراق اعتقاد بر این است که با توجه به تهدید 'داعش امنیتی'، دولت عراق هنوز نتوانسته است، اهتمام لازم را به خطرات 'داعش زیست محیطی' نشان دهد و استفاده از اصطلاح 'گیاه داعشی' شاید تلاشی برای جلب توجه اذهان به این مساله باشد، هرچند برخی می کوشند این نوع اصطلاح سازی را صبغه سیاسی دهند.