آیا می‌دانید شهروندان می‌توانند نقش ضابط را ایفا کنند؟

به گزارش خبرنگار گروه حقوقی و قضایی ، گستردگی مباحث حقوقی و پیچیدگی‌های موضوعات متنوع آن ضرورت آموزش هرچه بیشتر آن را روشن می‎سازد.

ضروریاتی مانند آشنا شدن شهروندان با ضوابط حقوقی و قانونی حاکم بر روابط اجتماعی و آگاهی بخشی جامعه نسبت به مسائل حقوقی یکی از مهمترین راهکارها در کاهش مراجعات مردم به دادگستری است. به همین منظور معاونت منابع انسانی قوه قضائیه اقدام به آموزش حقوق به زبان ساده کرده است که در این قسمت به موضوع ضابطین اشاره شده است که در ادامه می‏‌خوانید.

وقتی مردم ضابط می‌شوند

بر اساس تعاریف جرم یا مشهود است و یا غیرمشهود. در تعریف جرم مشهود باید گفت: رفتارهای خلاف قانون در اماکن عمومی که در معرض دید ماموران نیروی انتظامی اتفاق می‌افتد، جرم مشهود نامیده می‌شود.

در خصوص جرم مشهود نکته جالبی وجود دارد و آن این است که اگر ماموران نیروی انتظامی در بعضی از موارد مشخص، در صحنه جرم مشهود حاضر نشوند یا دیر برسند، همه شهروندان می‌توانند نقش ضابط را بازی کنند؛

یعنی براساس قانون همه شهروندان حاضر در صحنه جرم، مامور نیروی انتظامی می‌شوند و چون مامور شده اند، می‌توانند مرتکب جرم را بگیرند یا از فرار او جلوگیری کنند. از دیگر کارهایی که در این میان مردم می‌توانند انجام دهند حفظ صحنه جرم تا رسیدن ماموران نیروی انتظامی است.

البته شهروندان فقط در مواردی می‌توانند در صورت روبه رو شدن با جرم مشهود و دیر رسیدن ماموران نقش ضابط را بازی کنند که این جرایم مجازات‌های زیر را داشته باشد:

1- سلب حیات
2- حبس ابد
3- قطع عضو و جنایات عمدی علیه تمامیت جسمانی با میزان نصف دیه کامل یا بیش از آن.
4- مجازات تعزیری درجه 3 و بالاتر.


یکی از واضح‌ترین تصورهای ما از ضابطان همان ماموران نیروی انتظامی است که برای کشف جرم، دستگیری متهم و پس از آن بازجویی از او برای پیدا شدن حقیقت موضوع، تلاش می‌کنند.

البته باید تاکید کرد که ماموران نیروی انتظامی تنها کسانی نیستند که ضابط نامیده می‌شوند بلکه برخی دیگر از افراد نیز در حدود وظایف و اختیارات خود می‌توانند نقش ضابط را بازی کنند، با این تفاوت که به ماموران نیروی انتظامی «ضابط عام» و به سایر ضابطان؛ « ضابط خاص» گفته می‌شود.

همه ضابطان خاص

یک دسته از ضابطان را روسا و معاونان زندان ها تشکیل می دهند. این افراد فقط نسبت به جرایمی که زندانیان در نزدان مرتکب می‌شوند می‌توانند وظایف ضابط را انجام دهند. به عبارت دیگر اگر زندانی در زمانی که به مرخصی رفته است و در زندان حضور ندارد، جرمی مرتکب شود، رئیس یا معاون زندان نمی‌تواند اقدامی درباره او انجام دهد.

ماموران نیروی مقاومت بسیج سپاه پاسداران دسته دیگری از ضابطان هستند که براساس قانون خاص و در محدوده وظایف خاص، اعمال ضابطان را انجام می‌دهند.

همچنین در مورد سایر نیروهای مسلح باید گفت که این افراد در مواردی می‌توانند عنوان ضابط را یدک بکشند که شورای عالی امنیت ملی، تمام یا بعضی از وظایف ضابطان را به آنها واگذار کرده باشد در ضمن، ماموران وزارت اطلاعات و سازمان اطلاعات سپاه هم در زمره ضابطان دادگستری قرار دارند.

وظایف و اختیارات ضابطان

با توجه به اینکه محدوده اختیارات ضابطان عام، یعنی ماموران نیروی انتظامی، در مقایسه با ضابطان خاص بیشتر است، به جای استفاده از عنوان «ضابط» از عبارت «مامور نیروی انتظامی» استفاده می‌کنیم.

یکی از وظایف این ماموران که قانون برای آنها مشخص کرده، آن است که در زمینه کشف جرم و بازجویی مقدماتی از متهم، اقدام‌هایی انجام دهند.

همچنین این ماموران وظیفه دارند آثار و دلایل باقیمانده از جرم مانند وسایل و ابزاری که متهم به کمک آن عمل خلاف قانون را انجام داده است، حفظ کنند و مانع از بین رفتن آن شوند. جلوگیری از فرار و مخفی شدن متهم و ابلاغ برگه‌های قضایی هم از وظایف ماموران نیروی انتظامی است.


ماموران انتظامی فقط در صورتی می‌توانند این اقدام‌ها را انجام دهند که قبلا آموزش‌های مورد نیاز را نزد دادستان، طی کرده باشند و دادستان بر اقدام آنها نظارت و توجه لازم را داشته باشد.

اختیار عمل ضابط در جرم مشهود و غیر مشهود

جمع آوری و بررسی آن ها در جرم مشهود آسان تر از جرم غیر مشهود است. به همین دلیل قانون اختیار عمل بیشتری به ماموران نیروی انتظامی در برخورد با جرم مشهود داده است و به آنها این اجازه را می‌دهد که بعضی از مقررات را رعایت نکنند.

شاید هم بتوان گفت که علت این موضوع داشتن دلایل محکم ترعلیه متهم است. البته متهم جرم مشهود هم در مقایسه با سایر متهمان و مجرمان دارای جسارت بیشتری است؛ شاید به همین دلیل، سرعت و فوریت، لازمه رسیدگی به این جرم حساب می‌شود.

برخلاف جرم مشهود که ماموران نیروی انتظامی پس از اطلاع از آن، اختیار عمل بسیاری دارند این مامور اگر از وقوع جرمی که مشهود نیست آگاه شوند، به محض اطلاع باید موضوع را به مقام‌های دارای صلاحیت قضایی اعلام کنند تا دستورات لازم به آن‌ها داده شود.

این در حالی است که ماموران نیروی انتظامی در صورت وقوع جرم مشهود  باید تلاش کنند تا آثار باقیمانده از جرم، مانند وسایل ارتکاب و دلایل اثبات جرم، از بین نرود، در صورتی هم که متهم در فکر فرار یا تبانی باشد، این مامور باید اقدامات لازم را انجام دهند و مانع از این کار شوند.

نکته: ثبت مشخصات شاهد ماجرا از جمله وظایف دیگر ماموران نیروی انتظامی است.