تاثیر حضور امام رضا(ع) برفرهنگ و هنر ایرانی

شمار مناظرات امام  رضا(ع) با اهل كتاب و نمایندگان مسیحیان، یهودیان، مانویان، زرتشتیان، صابئین، و فرق اسلامی فراوان است.  از آن جمله روزی مامون سران ادیان و مذاهب زمان را جمع كرد و امام رضا(ع) را دعوت نمود تا با آن مناظره كنند. نخست جاثلیق مسیحی به آن حضرت گفت: شما و همه مسلمانان و تمامی ما مسیحیان نبوت حضرت عیسی و كتاب انجیل را قبول داریم ولی نبوت پیغمبر شما مشكوك است، زیرا او را تنها شما قبول دارید. امام رضا (ع) فرمود: ما مسلمانان حضرت عیسی و انجیلی را قبول داریم كه امتش را پیغمبر آخرالزمان بشارت داده است و حوارین عیسی (ع) به او اقرار كرده اند؛ پس چرا مخالفت پیامبر و كتاب خود می كنی و پیغمبری را كه بشارت داده اند، نمی پذیری این گونه مناظرات گویای حركت عمیق علمی و فرهنگی آن حضرت است. مباحث این گفت‌وگوهای علمی كه به آرامی و در جو صمیمی برگزار می‌شد در باره آفرینش جهان، توحید، صفات خداوند، انبیاء الهی، عصمت آنان جبر و اختیار و امامت، تفسیر آیات گوناگون قرآن، فضایل اهل بیت (ع) احادیث، دعا و احكام دین بود.

واژگان كلیدی:
امام رضا(ع)، هنر، فرهنگ

تاثیر حضور امام رضا(ع) برفرهنگ و هنر ایرانی
پس از شهادت امام رضا(ع) در ایران تحولاتی عظیمی در فرهنگ و هنر ایرانی به وجود آمد كه به شرح آنهاخواهیم پرداخت:
-تاثیر در فرهنگ عمومی و مذهبی
الف- زیارت و آستان بوسی مزار اهل بیت(ع)
هرچند كه این موضوع تا پیش از حضور امام رضا در ایران وجود داشت و زیارت مكه و كربلا برای همگان به نوعی آزاد بود ولی پس از حضور امام رضا و تدفین ایشان در ایران، آداب زیارت حال و هوای دیگری پیدا نمود، راه اندازی كاروان هایی كه به قصد زیارت امام رضا از اقصی نقاط كشور به سمت مشهد حركت می كردند یكی از این تحولات است كه مشقت ها و سختی های زایران از قبیل وجود راهزنان، مرگ و میر زایران در بین راه، بازماندن از قافله، شفا یافتن بیماران  و... به عنوان سوژه هایی برای خلق آثار داستانی و شعر و... در فرهنگ ایرانی به وجود آورد.
ب- مشهدی
اصطلاحی كه در سرتاسر كشور در بین مردم رایج است و عموما به اشخاصی كه توفیق زیارت امام رضا(ع) را پیدا نموده اند اطلاق می‌شود. همان‌گونه كه برای شخصی كه حج نموده اصطلاح حاجی و  شخصی كه به كربلا سفر نموده اصطلاح كربلایی به كار می برند.
ج- تاثیر در آیین های مختلف
«هر نوع ایمان و اعتقاد به غیر ماده را آیین می‌گویند. آیین كوششی است برای درك آنچه درك شدنی است و بیان آن چیزی كه غیرقابل تقریر است. به قول ماكس مولر: آیین همیشه در میان بشر بوده است و جامعه‌ای یافت نمی‌شود كه در آن عقیده به متافیزیك و ماوراءالطبیعه نباشد، اگرچه منكرین آن هم در طول تاریخ كم نبوده‌اند.»
درباره علل پیدایش آیین‌ها باید به اختصار بگوییم كه آیین‌ها معلول ترس و امید انسان‌هاست و انسان‌ها از هر چیزی كه می‌ترسیدند و یا به خیر هر چیزی كه امیدوار می‌شدند، آن را می‌پرستیدند. آن‌ها چون علت زلزله، توفان، بیماری‌ها و حوادث دیگر را نمی‌شناختند به پرستش قوای طبیعت روی می‌آوردند تا از آسیب حوادث مخوف در امان مانند.
روی هم رفته می‌توان چنین اظهار كرد كه گرایش انسان‌ها به آیین از علاقه بشری به پرستش خدا یافت شده است و هر كس در درون خویش كشش و میلی نسبت به ستایش خدا و خداجویی احساس می‌كند و مسلماً همین حالات قلبی باعث شده‌ كه در طول تاریخ، بشر به انواع و اقسام پرستش‌ها و عبادات روی آورده و هر چیزی را كه خدا می‌پنداشته یا به نحوی آن را در سرنوشت خود موثر می‌دیده است، بپرستد.[1]
برگزاری آیین های مختلف نمایشی از دیگر تاثیرات حضور امام رضا در ایران به شمار می آید؛ مانند آیین عزاداری نمایشی كه در دوران دیالمه از خلقت آدم تا زیارت امام رضا را برای مخاطبین اجرا می كردند.[2]
د-آیین نقاره كوبی:
این آیین در صحن مطهر علی بن موسی الرضا (ع) اجرا می شد و اكنون به عنوان یكی از گونه های هنر موسیقی ایرانی به شماره می آید و از آنجا كه سازهایی همچون نقاره و كرنا از سازهای فلكلور خراسان محسوب می شوند و از بركت وجود امام رضا رنگ و روی مذهبی به خود گرفته اند .
نقاره كوبی كه قبل از طلوع و بعد از غروب خورشید به عنوان استقبال و بدرقه خورشید انجام می شد كه بعدها در مراسم دیگری همچون نشان دادن شكوه پادشاهی، جشنها و اعیاد، اعلام فتوحات و آمادگی برای نبرد كه رفته رفته بر موسیقی محلی نیز تاثیری شگرف ایجاد نمود.[3]
مناقب خوانی
سروده‌های شعرا در مدح و منقبت امامان معصوم توسط گروهی كه مناقب خوان نامیده می‌شدند، برای مردم كوچه و بازار خوانده می‌شد.
«مناقب خوان ها شبیه مداحان عمل می‌كردند با این تفاوت كه كار آن ها محدود به اوصاف امامان و ائمة شیعة امام علی (ع) بوده و در این زمینه به نقل حدیث و روایت و داستان‌های حماسی و مذهبی می‌پرداختند.» به همین دلیل این قبیل اشعار را مبدا اصلی حماسه نامه‌های مذهبی می‌دانند.
در منقبت خوانی‌های استان خراسان دربارة كرامات امام رضا (ع) اشعاری خوانده می‌شد. این اشعار اگر چه عاری از داستان‌های حماسی بودند ولی از لحاظ آموزشی و اخلاقی نكات مهمی را در بر داشتند. این اشعار كه با حمد خداوند و نعت پیامبر اسلام و حضرت علی شروع می‌شدند به بیان فضایل اخلاقی امام رضا بدون بیان داستانی زندگی ایشان می‌پرداختند.
ه-چاوشی خوانی :
هنگام عزیمت و بازگشت مسافران از مشهد، دسته ای از مردم به استقبال و بدرقه زایر می رفتند و تا مسافتی بسیار كوتاه زایر را همراهی می كردند، كه در هنگام بازگشت زایر را به در منزل می رساندند. در این بین شخصی به خواندن منقبت اهل بیت و گرفتن صلوات از مردم می پرداخت كه به چاوشی خوانی معروف بود. به كرات دیده شده هنگامی كه شخصی عازم مسافرت كربلا یا مشهد می باشد و چاوشی خوانی می كنند. در حین حركت، اشخاصی با شنیدن صدای چاوشی عازم سفر می شوند.
نمونه های چاوشی خوانی
شكر خدا كه تیر دعا بر هدف رسید       روی سیاه ما به ضریح نجف رسید [4]       
بارالها كن نصیب شیعیان هر سال ها        هم نجف هم كربلا هم مشهد شاه رضا
*تاثیر حضور امام رضا(ع) بر هنر ایرانی
جلوه امام رضا (ع) در نقالی و دیگر آیین‌های نمایشی مربوط به آن
 نقالی
علامه دهخدا در رابطه با واژه نقال این طور می‌گوید:« اضافه‌گو ـ قصه خوان ـ كسی كه قصه و حكایت بیان می‌كند ـ كسی كه در قهوه خانه‌ها و مجامعی از این قبیل داستان‌های حماسی و سرگذشت پهلوانان و عیاران را به آهنگی خاص نقل می‌كند»
1ـ نقالی از جمله نمایش‌های مستقل است كه پس از اسلام شكل گسترده و نمایشی پیدا كرد. ریشة نقالی به قوالی پیش از اسلام باز می‌گردد. مهم ترین تفاوت این دو گونة نمایشی مربوط به اجرای آن هاست. قوالی با ساز همراه بود ولی در نقالی، بدون ساز و با تكیه بر بازیگری، شرح و بیان نقال اجرا می‌شد.
نقل‌ها از لحاظ مضمون به چهار دسته اصلی طبقه بندی می‌شوند:
1ـ نقل‌های تاریخی، اسطوره ای و حماسی.
2ـ نقل‌های پهلوانی.
3ـ نقل‌های غنایی.
4ـ نقل‌های دینی و مذهبی.
بخش قابل توجهی از نقل‌های مورد استفاده در نواحی ایران از مضمون دینی و مذهبی برخوردار است. این گروه از نقل‌ها به اشكال مختلفی مسایل اعتقادی را مورد توجه قرار داده و به بازپروری آن ها می‌پردازند. با توجه به موضوع مورد بحث، آن دسته از نقل‌هایی كه با محوریت امام رضا (ع)‌ در آیین‌های نمایشی جلوه گر شدند مورد بررسی قرار گرفته و از بیان دیگر نقل‌های مذهبی صرف‌نظر شده است.
بعضی از نقل‌های مذهبی مستقیما تعدادی از احادیث قرآنی یا روایات دینی و مذهبی را به عنوان جوهر اصلی خود برگزیده‌اند. نقل سرگذشت حضرت یوسف، نقل معجزات حضرت علی (ع)، نقل موسی پیامبر، نقل در آتش شدن حضرت ابراهیم، نقل معجزات حضرت امام رضا (ع) مهم ترین این گونه نقل‌ها است كه در نوروزخوانی نیز مورد استفاده قرار می‌گرفت. به طور مثال در نقل‌های مربوط به امام رضا (ع) داستان سفر ایشان از مدینه به طوس مورد توجه قرار می‌گرفت. مهم ترین ویژگی این نقل‌، افزودن شاخ و برگ‌های عامیانه به اصل داستان و آوردن معجزات و كرامات مافوق طبیعی امام رضا (ع) است.
گروه دیگری از این نقل‌ها مستقیما در رابطه با معنویات خاص و یا كرامات انبیا، اولیا و امامان شیعه است. نقل ضامن آهو از جملة این نقل‌ها است. داستان این نقل حكایت ضمانت امام رضا نزد صیاد جهت آزادسازی آهویی است كه برة شیرخواره‌اش در انتظار او است.
هنر نمایش
نمایش ایرانی را كه باید با هنر عظیم شبیه خوانی شناخت، براساس حضور امام رضا (ع) تحت تاثیر قرار گرفت و متون نمایشی بسیاری براساس زندگی امام رضا در هنر تعزیه خلق شد. هرچند كه تعزیه بر مبنای واقعه عاشورا شكل گرفت ولی رفته رفته بر اساس زندگی سایر ائمه نیز مجالس تعزیه سروده و اجرا می گردند كه از میان امامان معصوم، بعد از امام حسین (ع)، امام رضا(ع) بیشترین داستان های تعزیه را به خود اختصاص داده كه بر اساس زندگی این بزرگوار و همچنین واقعات مربوط به پس از شهادت ایشان به صورت متون نمایشی تعزیه در اختیار علاقه‌مندان قرار گرفت تعزیه شكل تكامل یافته مراسم و سوگواری‌های مذهبی است كه از قرون اولیه اسلامی در ایران رواج یافتند كه خود این مراسم نیز ریشه در آیین‌های قبل از اسلام داشتند. از زمان عضدالدوله دیلمی در قرن چهارم هجری، به راه انداختن دسته‌های عزاداری رواج یافت. برپایی دسته‌های سوگواری در سوگ سیاوش، از قبل از اسلام آغاز شده بود. این دسته‌ها شعرهایی را در ذكر مصایب شهدای كربلا می‌خواندند. این اشعار كه گاه به صورت سوال و جواب خوانده می‌شد بعدها در شكل گیری گفت‌وگوی نمایش‌های دینی نقش عمده‌ای داشتند.
این مراسم و تظاهرات مذهبی با رسمیت یافتن مذهب شیعه در دورة صفوی، شكل و هیبت منظم و سازمان یافته ای پیدا كرد و به تدریج با نوشته شدن حماسه‌های مذهبی و كتاب‌هایی در مدح و منقبت خاندان پیامبر (ص) و نیز ظهور پدیده‌ها و عناصر فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و مراسم دیگر چون روضه خوانی، واقعه گویی، نقالی، مناقب خوانی، حمله خوانی در اواخر دورة صفویه به شكل و صورت كنونی درآمدند. البته تعزیه و تعزیه خوانی در تمام مناطق ایران در یك زمان و به یك شكل رواج نیافت و از نظر كیفیت و شیوة اجرا یكسان نبود، كه با توجه به خارج از بحث بودن این موضوع از كنار آن می‌گذریم.
جایگاه شخصیت امام رضا(ع) در تعزیه ها به دو صورت شكل می گیرد:
1- تعزیه هایی كه ماجرای آن مربوط به دوران حیات امام می باشد و حضور فیزیكی امام را به وضوح می توان درك نمود. مانند مجلس تعزیه شهادت امام رضا(ع)، امام كاظم(ع) و... .
ساختار مجلس تعزیه شهادت امام رضا (ع) بدین گونه است كه امام از مدینه به طوس در حال حركت می باشند و اتفاقاتی برای ایشان در طول مسیر رخ می دهد. و پس از حضور در طوس اتفاقات دیگری برای امام به وجود می آید و در نهایت با شهادت امام تعزیه به پایان می رسد.
خط اصلی داستان این مجلس، سفر امام به ایران و شهادت او است اما در این بین، این اتفاقات به  جذابیت و كشمكش داستان اصلی كمك می‌كنند.
اتفاقات و داستان های مسیر حركت امام از مدینه به طوس عبارت اند از:
شفا دادن كور، دیدار با مرد سلمانی و ملاقات او هنگام مرگ، خشك شدن باغ با نفرین امام و ضمانت آهو و شرمساری صیاد، مكر پیرزن برای ضربه زدن به شخصیت امام و رسوا شدن او با مرگ پسرش.
این داستان‌ها علی رغم ارتباط با یكدیگر، ساختمان و قصه‌ای مستقل دارند و هر یك دارای آغاز، میانه و پایان هستند. در مجلس شهادت امام رضا داستان‌های فرعی در بستر داستان اصلی قرار گرفته اند؛ به طوری كه هیچ گاه پراكندگی در خط داستانی احساس نمی‌شود. این تكنیك داستان پردازی به زیبایی توانسته بدون انقطاع ذهنی مخاطب از داستان اصلی، توجه او را به خرده داستان‌های نمایش نیز جلب كند.
2- مربوط به ماجراهای دوران حیات امام رضا (ع) است ولی حضور امام به صورت عینی در این مجالس دیده نمی شود. مانند مجالس تعزیه عزیمت امامزادگان جلیل‌القدر از مدینه برای دیدار امام رضا (ع) كه در راه كشته می شوند و آمار این مجالس بالغ بر پنجاه مجلس می باشد. مانند مجلس تعزیه شاهچراغ كه درمورد حضور شاهچراغ برادر امام رضا در ایران و چگونگی شهادت ایشان می باشد و همچنین تعزیه های مربوط به امامزاده های مدفون در ایران كه در همه این شبیه نامه ها امامزادگان برای دیدار با امام رضا وارد ایران می شوند و در اقصی نقاط كشور ایران توسط حاكمین بلاد كشته می‌شوند.
3- ماجراهای مربوط به پس از حیات امام رضا (ع) كه این نوع با فرهنگ ایرانی سنخیت بیشتری دارد. و حضور امام رضا (ع) را به صورت امام غیبی مشاهده می كنیم. ماجراهای این مجالس بیشتر مربوط به زیارت مزار امام هشتم و اتفاقاتی است كه برای زایرین رخ می دهد. در این مجالس فرهنگ های مختلفی همچون چاوشی خوانی و قافله زوار وجود دارد كه به صورت كلی نمایانگر فرهنگ اصیل ایرانی می باشند. مجالسی همچون:
زوار تركمن
كه ماجرای خانواده ای است كه برای زیارت امام رضا(ع) عازم خراسان می شوند و در راه دچار راهزنان می‌گردند كه توسط امام رضا(ع) نجات می یابند.
تعزیه هرمز چاریار
ماجرای مرد تاجر سنی مذهبی كه برای تجارت وارد مشهد می شود و به اطرافیان می سپارد مراقب آن باشند كه پسرش به زیارت امام رضا نرود كه البته چنین عملی از سوی پسر انجام می شود و آن پسر در حرم امام رضا با مرد درویشی آشنا می شود و... .
تعزیه زوار غریب
ماجرای عزیمت زایری است كه برای زیارت كربلا همراه كاروانی به راه می افتد و در راه از قافله عقب می‌ماند و به صورت نا خواسته به قافله مشهد می پیوندد و... .
تاثیر حضور امام رضا(ع) بر نقاشی ایرانی
پرده خوانان كه با نصب پرده های قهوه خانه ای به شرح ماجرای كربلا می پردازند، در بخشی از این پرده نقاشی قهوه خانه ای ماجراهای مربوط به زندگی امام رضا و كرامات ایشان نقاشی شده است .اتفاقاتی از قبیل شفای بیمار توسط امام ،آتش گرفتن باغ وباغبان دشمن امام و..
از دیگر مواردمربوط به تاثیر امام رضا بر نقاشی ایرانی ،خلق مینیاتورهایی با موضوع امام رضا توسط هنرمندان.
‌پرده خوانی
در ایران، در برخی مراسم، نقال، داستان خود را از روی تصویری كه روی پرده كشیده شده است شرح می‌دهد. موضوع تصاویر پرده خوانی دو بخش است: بخش اول: داستان‌های كهن ایران و حماسه‌های ملی، بخش دوم: حماسه‌های مذهبی و داستان‌هایی از زندگی امامان معصوم و مصایب شهادت امام حسین و یارانش. در بین پرده خوانی‌های مذهبی می‌توان به پردة سفر امام رضا (ع) و شرح معجزات وی از جمله شفا دادن كور، ضمانت آهو و داستان نجات زایر غریب اشاره كرد.
تاثیر امام رضا بر هنر عكاسی
در هرخانه و كاشانه ای عكس یادگاری از اهل خانه در دیوارهای منازل جای باز نموده كه در حرم رضوی گرفته شده. این عكس ها با پیشزمینه نقاشی شده از حرم رضوی و ماجراهای مربوط به امام رضا تهیه شده اند كه زایرین با پوشیدن لباس های عربی، درویشی و... در كنار ماكت هایی از حیواناتی همچون آهو، شیر و... عكس زیارتی تهیه می كنند. عكس زیارتی فقط و فقط مخصوص مشهد می باشد و در هیچ شهر زیارتی دیگری چنین موضوعی وجود ندارد [5]. عكاس زیارتی و زائر هر دو تلاش می‌كنند فضایی روحانی در تصویر به وجود آورند تا به یادگار ثبت شود و حضور ذهنی و مذهبی آن ها را با هم همراه كند. این تعاملی است بین فرهنگ و اعتقادات مذهبی مردم و تكنولوژی ثبت تصویر با دوربین عكاسی. البته این نوع عكاسی بسته به شرایطی تاریخی و سیاسی و فرهنگی دستخوش تغییرات فراوان شده، زیرا بافت اجتماعی كه عكس در متن آن به وجود می‌آید معنای فرهنگی بسیار متفاوتی به عكس می‌دهد.
پرده‌های عكاسی زیارتی
در عكاسی زیارتی مهم‌ترین مسئله و محور اصلی، پس‌زمینه است، پیشینة استفاده از پرده، به عنوان پس‌زمینه در عكاسی، به همان ابتدای شروع عكاسی برمی‌گردد. از عللی كه برای استفاده از پرده گفته شده است، یكی الهام گرفتن از نقاشی پرتره و سپس راهی برای جداسازی موضوع از فضای اطراف آن و جلب تمامی توجه به سوژه موردنظر بوده است. اما در عكاسی زیارتی پرده وسیله‌ای برای بیان زیبایی و بازسازی دنیای خیال است.
پرده‌های زیارتی خیال‌انگیزند، فضاهای ذهنی و تخیلات مذهبی با هم همراه می‌شوند تا زمینه‌ای كه زائر در آن قرار می‌گیرد تا از او عكسی به یادگار باقی بماند، به رمزگان فرهنگی و مذهبی او نزدیك باشد. گویی او عكسی در عالم خیال و رؤیا گرفته است. ذات عكس حضور واقعی را گوشزد می‌كند و پرده دنیای خیالی و ماورایی را. در حقیقت ما را وارد دنیای فراواقعی می‌كند.
رنگ‌آمیزی عكس‌های سیاه و سفید در عكاسخانه‌های حرم بارگاه بسیار رایج بود معمولاً پس‌زمینه پرده‌ها را رنگ‌آمیزی می‌كردند تا به واقعیت فضا نزدیك‌تر شوند. با ورود فیلم‌های رنگی و ثبت رنگ‌ها در عكاسی دیگر نیازی به رنگ‌آمیزی عكس‌ها نبود و فیلم رنگی در عكاسخانه‌های حرم ـ بارگاه مورد استقبال فراوان قرار گرفت. البته عكاسی در خود حرم، توسط عكاسان سیار ادامه داشت و بعضی از عكاسان كه موقعیتی در آستان قدس رضوی داشتند و می‌توانستند نزدیكان خود را كنار گنبد یا مناره‌ها ببرند و در حال زیارت از آن ها عكس بگیرند. البته بعد از بمب‌گذاری منافقان در حرم امام رضا در سال 1371 عكاسی در خود حرم كاملاً ممنوع شد به طوری كه با عكاسان برخورد می‌شد.
ژست‌ها، پوشش‌ها و صحنه‌آرایی در عكاسی زیارتی
به جز پرده از مهم‌ترین ابزار عكاسی زیارتی، صحنه‌آرایی‌ها و لباس‌های مذهبی و ژست‌های مشتریان است. زائران می‌خواهند در تصاویر، خالصانه‌ترین لحظه زیارتی خود را با ژست‌های مذهبی و حالتی از نیایش به تصویر كشند؛ با دست‌هایی بر روی سینه و یا با نگاه متوسلانه به بارگاه حضرت، خلوص هرچه بیشتر خود را در برابر امام رضا (ع) ثبت كنند و با داشتن این عكس دیگران را در رابطه روحانی خود شریك كنند.
پوشش‌ها و صحنه‌آرایی‌ها به تجسم هرچه بیشتر واقعیت ذهنی مردم كمك می‌كنند. لباس‌های عربی یا لباس‌های درویشان به همراه كشكول و تبرزین همه نشانه‌هایی است كه زائر را از عصر خود جدا می‌كند و به گذشته و زندگی گذشتگان ارتباط می‌دهد، زیرا می‌خواهد از حیث نشانه‌های ظاهری نیز به یاران امام رضا (ع) نزدیك شود. از مجسمه‌هایی چون آهو و شتر برای صحنه‌آرایی عكس‌ها استفاده می‌كنند. شتر از آن جهت كه همچون افراد هم‌عصر در ركاب حضرت باشد و آهو باوری است مذهبی مبنی بر آن‌كه امام رضا ضامن آهویی شود كه به او پناه می‌آورد. عكاس و مشتریان همه تلاش می‌كنند ذهن را به خدمت اسطوره‌سازی درآورند. مثل صحنه تئاتر تعزیه، می‌خواهند بینندگان عكس‌هایشان را با خود همراه كنند. زایر با این عكس می‌خواهد دیگران را مطمئن سازد كه با این سفر زیارتی، سفری به عالم دیگر كرده است و این تجسم ذهنی را با ثبت دوربین نشان می‌دهد.
شرایط فرهنگی و تغییرات سیاسی نیز بر این نوع عكاسی تاثیر گذاشت: نمونه‌هایی از عكس‌های اوایل انقلاب اسلامی موجود است كه حرم امام رضا(ع)، همراه عكسی از امام خمینی و آیت‌الله گلپایگانی مونتاژ شده است.
بعد از رواج دوربین دیجیتال و استفاده از نرم‌افزار فتوشاپ و شكل گرفتن عكس در فضای مجازی، نگاه متفاوتی در كارها ایجاد شده است. پرده‌ها كه پر از رمزگان و نشانه‌های زیارتی بود اكنون كمتر استفاده می‌شود؛ پرده‌های زیارتی فقط نشانه‌ای از گذشته عكاسی حرم بارگاه‌ها در عكاسخانه هستند و بیشتر مردم خواهان آن‌اند كه عكس‌شان با عكس‌های موجود در حرم، صحن و بارگاه مونتاژ كامپیوتری شود تا آن ها در فضایی واقعی‌تر قرار گیرند. ثبت واقعیت و حضور مادی مهم‌تر از فضاهای ذهنی زائر است. در این عكس‌ها نشانه‌ها و ژست‌های مذهبی خیلی به ندرت دیده می‌شود. عكس شخص را به همراه عكس‌های مختلف كه از حرم موجود است طوری مونتاژ كامپیوتری می‌كنند كه فرد كنار حوض یا سقاخانه بنشیند یا كنار ضریح بایستد. پیشرفت و تغییر فناوری و شكل گرفتن عكس در فضای مجازی حال و هوای این نوع عكاسی را تغییر داده است. اما عكس زیارتی همچنان در فرهنگ عامه به فعالیت خود ادامه می‌دهد.
 
تاثیر امام رضا در ادبیات
خلق شعر و داستان های متنوع با موضوع امام رضا
تاثیر امام رضا در معماری
معماری عظیم و بی نظیر حرم رضوی نمونه های بارزاین تاثیر می باشد.
منابع :
مقدمه‌ای بر اساطیر و آیین‌های باستانی جهان، دكتر غلامرضا معصومی، چاپ اول 1386، نشر سوره مهر،
نمایش در ایران، بهرام بیضایی، انتشارات مطالعات زنان
سازهای ایران، محمدتقی مسعودیه، زرین و سیمین
عكاسخانه ایام، نسرین ترابی، كلهر
سلطان كربلا، جابر عناصری،  زرین و سیمین
عیون اخبار الرضا، شیخ مفید
نقاشی ایرانی، رویین پاكباز، زرین و سیمین
مقاله «گزارشی از عكاسی زیارتی در مشهد» نسرین ترابی. مجله عكس.
نسخ تعزیه:
شهادت امام رضا
زوار غریب
زایر تركمن
شاهچراغ وشاهزاده ابراهیم
 
 
[1] مقدمه‌ای بر اساطیر و یئین‌های باستانی جهان، دكتر غلامرضا معصومی، چاپ اول 1386، نشر سوره مهر،
[2] بیضایی، بهرام؛    نمایش در ایران
[3] مسعودیه، محمد تقی؛   سازهای ایران
[4] هنگام باز گشت از كربلا
[5] ترابی نسرین  عكاسخانه ایام نشركلهر 1384