3 مشکل اساسی "روزنامه‌نگاری" در افغانستان

به گزارش سرویس بین الملل  محمد سرور رجایی از فعالان فرهنگی جامعه مهاجرین افغانستان و از فعالان رسانه‌ای در یادداشتی با اشاره به روز خبرنگار، گوشه‌هایی از حادثه مزار شریف را بازگو کرد.
 
در این یادداشت آمده است: در روز هفدهم ماه اسد (مرداد) 1377، طالبان با هجوم به شهر مزار شریف، قتل عام به معنای واقعی را راه انداختند. هزاران نفر که اکثریت آنها هزاره بودند، به طور وحشیانه‏ و بی‌رحمانه شهید شدند.
 
پیکر قربانیان آن رویداد وحشتناک، چندین روز بر زمین مانده بودند. در همان روز طالبان محمود صارمی روزنامه‏‌نگار ایرانی و دیپلمات‏‌های مستقر در نمایندگی ایران در شهر مزار شریف را نیز به شهادت رساندند.
 
بعد از آن رویداد تا شکست طالبان از شهر مزارشریف، هیچ خبر منصفانه‏ که تصویرگر حقیقت باشد، از آن شهر به جهان مخابره نشد.
امروز روز خبرنگار است. می‏‌خواهم مطلبی به احترام یاد شهیدان عرصه رسانه بنویسم و به روح بلند آنهایی که همواره کوشیدند با دقت فراوان، حقیقت و صداقت را منعکس کنند، درود بفرستم.
 
حرفه روزنامه‏‌نگاری بیش از تمام حرفه‏‌های فرهنگی ـ هنری با واقعیت‏‌ها و صداقت‏‌ها سروکار دارد. واقعیت‏‌هایی که روزنامه‌نگار باید آن را با جان و دل حس کرده و به نشر آن بکوشد. در حال حاضر افغانستان دچار امنیت ناپایداری است که تنها روزنامه‏‌نگاران و رسانه‏‌ها می‏‌توانند با تحلیل و تفسیر امید آفرین به مسئولان دولت کمک کنند.
 
پس از به قدرت رسیدن «محمد داوودخان» انتظار می‏‌رفت که فضای موجود فرهنگی مطلوب‏‌تر گردد و روزنامه نگاران با استقلال حرف‌ه‏ای‏شان به یک امنیت شغلی نیز برسند، اما بر خلاف چنین تصورات خوشبینانه، فضای دشواری بر مطبوعات و روزنامه‌نگاران حاکم شد.
 
نظارت سخت‏گیرانه جمهوری نوپا، روزنامه‌نگاری را به آسیب پذیرترین حرفه فرهنگی تبدیل کرد. روند آسیب پذیری و به خطر افتادن استقلال حرفه‌ای روزنامه نگاری از همان سال‌ها آغاز شد و در دوران حکومت کمونیستی ادامه یافت و در حکومت طالبان به اوج خود رسید.
 
نیروهای تروریستی طالبان همان قدر که زندگی مردم افغانستان را تهدید می‏‌کند، عامل مهمی هم به خطر انداختن امنیت جانی و شغلی روزنامه‌نگاران به شمار می‏‌آید.
 
 فراموش نکنیم که ساختار رسانه‌‏ای ما بیشتر به یک ساختار مرکز نظامی شبیه است، مناسباتش هم مناسبات نظامی را تداعی می‏‌کند.
 
در چنین وضعیتی بزرگ‏ترین مانع راه آزادی، بیان تفکر حاکم در خود رسانه‏‌های ماست. شاهد بودیم که در زمان حکومت طالبان مطبوعات و دیگر رسانه‌های جمعی در افغانستان، به کلی از بین رفته و متلاشی شدند، افغانستان نیز در جامعه جهانی به کشور بدون تصویر شهرت یافت.
 
با سقوط طالبان، افغانستان کانون رسانه‌های جمعی قرار گرفت
 
پس از سقوط طالبان و روی کار آمدن دولت اسلامی افغانستان و تصویب قانون اساسی با حمایت از مطبوعات آزاد، آزادی بیان و با حضور همه جانبه جامعه جهانی، سبب شد که بار دیگر افغانستان در کانون توجه رسانه‏‌های جمعی جهان قرار گیرد.
 
از سوی دیگر  فرصتی را برای روزنامه‌نگاران از یاد رفته و بیکار شده افغانستان فراهم ساخت. روزنامه نگاران که در دوره سیاه حکومت طالبان در محاق فراموشی قرار داشتند، دوباره از زیر آوارهای به جا مانده از جنگ سر بلند کرده تا فریادهای فرو خورده چند ساله‌شان را در فضای مطبوعات آزاد رها سازند.
 
این چنین شد که بازار تولیدات فرهنگی به ویژه نشریه‏‌های گوناگون، از روزنامه گرفته تا هفته نامه، دوهفته نامه، ماهنامه، فصلنامه و حتی گاهنامه بسیار رونق یافت.
 
شماری از روزنامه نگاران، با ذوق زدگی از این چند سال با عنوان فرصت طلایی در تاریخ روزنامه‌نگاری افغانستان یاد می‏‌کنند. در چنین وضعیت، روزنامه نگاران افغانستانی در فضای باز مطبوعاتی و آزادی بیان و قلم، که از طرف دولت و جامعه جهانی فراهم شده بود، خود را  یافتند. بعضی از آنها بی آنکه تعریف درستی از مطبوعات و آزادی بیان داشته باشند با آشفته نویسی‌هایشان در نشریات خصوصی و شخصی که اغلب سیاست زدگی ناشیانه را به نمایش می‏‌گذاشتند، خواسته یا ناخواسته به هرج و مرج و آشفتگی بیشتر دامن زدند.
 
چنین مطبوعاتی زود به بن بست رسیدند، با وجودی که این نشریه‌ها رایگان پخش می‏‌شد، استقبال نشد. متاسفانه عدم توجه مردم ، سبب شد قلم به دستان نشریات از این دست گرفتار نوعی خشم و پرخاش حزبی وقومی شوند.
 
این خشم ناشیانه چالش جدیدی را در مقابل جامعه روزنامه نگاری تازه احیا شده افغانستان قرار داد. در حالی این چالش به وجود آمد که آنها می‏‌دانستند ملت افغانستان در راه حفظ باورهای اعتقادی و ملی‌اشان زجر زیادی کشیده اند.
 
حال این سوال پیش می‏‌آید که روزنامه نگاران افغانستان با چه مشکلی رو برو بودند که نتوانستند از آزادی مطبوعات استفاده مطلوب ببرند.
 
به باور نگارنده سه عامل مهم دخیل بود. 
1- مشکل اصلی روزنامه نگاران افغانستان که استقلال و امنیت شغلی آنها را تهدید کرده و می‏‌کند، مشکل درآمد و امرار معاش حرفه‏‌ای است. در آمدی که از طرف مسئولان فرهنگی و رسانه‏‌های ملی به آن توجه نشده بود.
 
همین امر سبب شده که بسیاری از روزنامه نگاران مطرح و با دانش افغانستان، در رسانه‌های خارجی و نشریه‌های شخصی که توسط خارجی‏‌ها و قدرت‏‌های صاحب نفوذ راه‌اندازی شده‏‌اند، به فعالیتشان ادامه دهند.
 
آنها مجبورند به واسطه حقوق مناسبی که می‏‌گیرند، از منافع سیاسی، اقتصادی و ...  آنها حمایت کنند، بنویسند و گزارش تهیه کنند. اما به محض این که منافع آنها در خطر بیافتد و یا روزنامه نگار باب میل آنها رفتار نکند، بی هیچ ملاحظه‌ای در شمار روزنامه نگاران بیکار قرار می‏‌گیرد.
 
2. تیراژ بسیار کم و پخش ضعیف نشریات در افغانستان عامل موثری است برای نداشتن امنیت شغلی روزنامه نگاران افغانستان، این نشریات به دلیل اینکه درآمدی از فروش خوب ندارند، راه را برای وابستگی به جریان‏‌های ناسالم قدرتمندان محلی فراهم می‏‌سازد.
 
3. از سوی دیگر برخی از افراد زیاده خواه و خود محور، به نام روزنامه نگار، از فضای آزادی بیان و قلم با نوعی جدیدی از ادبیات پرخاش‏گری وترقی خواهی وارد عرصه روزنامه نگاری شده‌‏اند. آنها با  استفاده منفی از آزادی بیان و دمکراسی، آنقدر بر ادبیات غیرحرفه‏‌ایشان پا فشاری کردند که رسالت صادقانه دیگر روزنامه نگاران را تحت تاثیر قرار داده‌‏اند.
 
جامعه افغانستان هنوز بر باورهای دینی و سنت‏‌های بومی‌اشان احترام می‏‌گذارند، هنوز مقاومت‏‌های جدی در برابر روحیات دموکراسی خواهی و مدرن‏‌مآبی وجود دارد. در چنین فضا می‏‌بینیم وقتی یکی از رسانه‏‌ها برنامه‏‌ای مغایر با فرهنگ ملی و اسلامی افغانستان منتشر می‏‌کند، با واکنش اعتراضی مردم روبه رو می‏‌شود.
 
روزنامه‌‏نگاری متعهد به ارزش‏‌های ملی و دینی نمایندگان مردم است. نمایندگان عزت و سرافرازی کشور خود هستند. با اینکه در این سال‏‌ها شمار زیادی از اصحاب رسانه در امر اطلاع رسانی درست به مردم از وضعیت نادرست فضای خبری کشور مظلومانه به شهادت رسیده‌اند. درود بر روان پاک شهدای اصحاب رسانه که برای بیان واقعیت‏‌های خبری افغانستان ، منصفانه قلم زدند و به شهادت رسیدند.
 
/