چالش های زبان فارسی در "افغانستان "

 به گزارش سرویس بین الملل پشتون ها از نظر جمعیت، از برخی دیگر از اقوام افغانستان پرشمارتر هستند، اما از نظر زبانی در اقلیت مطلق به سر می برند و اقوام اصلی هزاره و تاجیک در این کشور به زبان فارسی حرف می زنند و اغلب «ازبک» های افغانستان هم با وجود ترک تبار بودن، به فارسی دری سخن می گویند، اما سرود ملی این کشور به زبان «پشتو» است.

با این حال، اما پشتون ها زبان پشتو را زبان اصلی افغانستان می دانند و سال گذشته هنگامی که ساختمان جدید وزارت دفاع این کشور مورد بهره برداری قرار گرفت، بر سر در این وزارتخانه تنها نام های پشتو و انگلیسی نوشته شد و از زبان فارسی در آن خبری نبود و بعد از اعتراض برخی از فارسی زبانان، اصلاح شد.

درگیری هائی که ماه گذشته بر سر تابلوی دانشگاه هرات مرکز استانی به همین نام در غرب افغانستان، میان شهروندان افغان صورت گرفت، ناشی از همین نوع نگاه اقلیت پشتوزبان در این کشور بود. آنان شبانه تابلوی دانشگاه را که به سه زبان فارسی، پشتو و انگلیسی نوشته شده بود، پائین کشیدند تا واژه فارسی «دانشگاه» را از آن حذف کنند و تنها نام های یونیورستی انگلیسی و پوهنتون پشتو به معنای دانشگاه در آن باقی بماند.

این اقدام ها در شرایطی صورت می گیرد که در قانون اساسی افغانستان، فارسی دری و پشتو، به عنوان زبان‌های رسمی این کشور شناخته شده است و مطابق این قانون در استان هایی که گویش بیش از دوسوم مردم آن، به زبانی دیگر باشد، آن زبان به عنوان زبان رسمی سوم تلقی می‌شود و اغلب مردم هرات مانند بسیاری از استان های دیگر افغانستان به زبان فارسی سخن می گویند.

ماده شانزدهم قانون اساسی افغانستان تصریح کرده است از میان زبان‌های پشتو، دری، ازبکی، ترکمنی، بلوچی، پشه‌ای، نورستانی، پامیری و سایر زبان‌های رایج در کشور، پشتو و دری زبان‌ رسمی دولت است و در مناطقی که اکثریت مردم به یکی از زبان‌های ازبکی، ترکمنی، پشه‌ای، نورستانی، بلوچی و یا پامیری سخن می گویند، آن زبان علاوه بر پشتو و دری، زبان سوم رسمی خواهد بود و انتشار مطبوعات و رسانه های همگانی به همه زبان های رایج در کشور آزاد است.
 
اغلب رسانه های افغانستان به زبان فارسی و معدودی از آنها به زبان پشتو منتشر می شوند و شماری از روزنامه ها و نشریات هفتگی، ماهنامه و یا فصلنامه در کنار انتشار اخبار و گزارش ها یا مطالب خود به زبان فارسی، یک صفحه و یا ستونی را به زبان پشتو اختصاص داده اند و در مدارس، درس پشتو مانند انگلیسی به عنوان یک زبان خارجی تدریس می شود، اما با این حال عده ای حاضر نیستند شاهد رواج زبان فارسی در این کشور باشند.

برنتابیدن زبان فارسی رایج در افغانستان ریشه تاریخی دارد. مردم افغانستان می گویند تا قبل از حکومت "شاه امان الله" در اوایل قرن نوزدهم میلادی به طور رسمی و چند دهه بعد از آن، فارسی زبانان را به عنوان شهروند افغان به حساب نمی آوردند و واژه «افغان» مترادف با «پشتون» به کار می رفت و غیرفارسی زبانان را افغان نمی خواندند و هنوز هم عده ای از این اعتقاد دفاع می کنند.

مقام های بلندپایه افغانستان کوشیده اند از زبان خاصی جانبداری نکنند. "محمد اشرف غنی" رئیس جمهوری این کشور به عنوان یک پشتون در سخنرانی ها و نشست های مطبوعاتی به دو زبان پشتو و فارسی سخن می گوید. وی سخنان خود را با زبان پشتو آغاز می کند و بعد از یک یا چند جمله مانند یک مترجم دوباره همان اظهارات را به زبان فارسی تکرار می کند، اما برخی وزیران کابینه تنها به یک زبان فارسی و یا پشتو سخن می گویند.

"عبدالله عبدالله" رئیس اجرائی دولت افغانستان به زبان فارسی سخن می گوید. او در گفت وگوهای مطبوعاتی در مقابل پرسش هائی که به زبان پشتو با وی درمیان گذاشته می شود، به زبان پشتو و در برابر پرسش های فارسی به همان زبان فارسی پاسخ می دهد. عده ای او را تاجیک، اما دارای تباری پشتون می دانند.

مقاومت پشتون ها در مقابل رواج زبان فارسی، تنها چالش این زبان در افغانستان نیست. مقاومت پشتون ها در مقابل خواست و اراده اکثریت فارسی زبانان محتوم به شکست است، اما مسیر عمومی جامعه آگاهانه یا ناآگاهانه به شدت به سمت استفاده از واژه های انگلیسی سوق داده می شود و نفوذ زبان انگلیسی در جامعه به حدی فراگیر شده که بسیاری از فروشگاه ها نام های انگلیسی را برخود نهاده و علاوه بر آن صاحبان فروشگاه ها نیز تمایل دارند تا فاکتورهای اجناس فروخته شده را به زبان انگلیسی بنویسند.

فارسی زبانان نیز بی اعتنا به عواقب استفاده از واژه های انگلیسی، آن را در گفت و گوهای روزانه به کار می برند و اگر این وضعیت ادامه پیدا کند در دهه های آینده اثری از زبان فارسی در افغانستان نخواهد بود، همان گونه که تجربه نشان داده است خیل عظیمی از فارسی زبانان هند و پاکستان، اینک به زبان اردو صحبت می کنند.
 
شبکه اطلاع رسانی افغانستان در این باره نوشته است: «تا 200 سال پیش زبان اداری هند، فارسی بوده و هنوز کنار ساختمان وزارت خارجه هند در دهلی‌نو اشعار فارسی به چشم می‌خورد؛ اما امروز حتی پارسیان هند نمی‌توانند فارسی صحبت کنند و در سرود ملی پاکستان فقط یک کلمه غیر فارسی وجود دارد، در حالی که اگر چند دهه قبل از زبان اردو در این کشور خبری نبود و مردم آن، فارسی صحبت می‌کردند.

پیشرفت‌های علمی، فناوری های جدید و تمایل به یادگیری یک زبان بین المللی برای حضور پررنگ در جامعه جهانی و ناگزیر شدن فارسی زبانان برای استفاده از این واژه های نو، زبان فارسی را در کشورهای فارسی زبان، دچار دگرگونی کرده است و در این فرایند، واژه های بیگانه هر روز در این کشورها وارد گویش های آنان می شود و در افغانستان مولفه مهاجرت نیز بر گستردگی این روند افزوده است.
 
نزدیک به یک میلیون اتباع افغان به کشورهای اروپائی عزیمت کرده اند و آنان بدون اینکه نیازی به حضور در کشور داشته باشند، با استفاده از انواع وسایل ارتباطی واژه های انگلیسی را در سطحی گسترده برای نزدیکان و آشنایان خود به ارمغان آورده و شبکه های اجتماعی مملو از کاربرد کلمات انگلیسی توسط مهاجران است و همه این عوامل باعث هجوم واژه های بیگانه در زبان فارسی دری یا اصیل افغانستان شده است.

پژوهشگران افغان می گویند: نفوذ زبان انگلیسی در نظام اداری و آموزشی کشور و در مطالب رسانه‌ها روز به روز گسترش یافته و آرام‌آرام در برخی موسسات و دانشکده‌ها، جایگزین زبان فارسی می‌شود و برای جلوگیری از درهم ریختگی زبان فارسی در افغانستان باید مرکزی جامع عهده دار این مسئولیت شود. این مرکز می تواند با مشارکت کشورهای ایران و تاجیکستان پایه گذاری شود.

"شمس الحق آریانفر" از چهره های فرهنگی صاحب نام افغانستان در این باره معتقد است که در حال حاضر چند شهروند افغان در فرهنگستان زبان فارسی ایران حضور دارند، اما این افراد اندک پاسخگوی نیازهای گسترده امروز نخواهند بود و باید نهادی جامع و فراگیر متشکل از زبان شناسان فاخر کشورهای ایران، افغانستان و تاجیکستان تشکیل شود تا از هجوم واژه های بیگانه جلوگیری کند.