"افغانستان"، جنگ‌های نیابتی و رقابت تسلیحاتی هند و پاکستان

به گزارش سرویس بین الملل حادثه 11 سپتامبر با شکل‌گیری نوعی نظامی‌گری در جهان همراه بوده به طوری که میزان خرید و فروش تسلیحات و تجهیزات جنگی رشدی خیره کننده داشته است.
 
در سایه تحولات پس از این رویداد شاهدیم که ایالات متحده به یکی از بزرگترین فروشندگان سلاح تبدیل شده به طوری که تنها در سال 2006، بالغ بر 21 میلیارد دلار قرارداد با دیگر کشورها منعقد کرده است. نکته قابل توجه آنکه بخش قابل توجهی از فروش تسلیحات این کشور به دولت هایی بوده که سالیان سال در فهرست تحریم ایالات متحده بوده اند.
 
میزان فروش تجهیزات و تسلیحات نظامی ایالات متحده به کشورهای خارجی در سال گذشته دو برابر شده است. در این سال کشورهایی چون پاکستان، استرالیا و یونان سخت علاقه مند به خرید تسلیحات از ایالات متحده بودند و دولت این کشور نیز در سایت های مرتبط با عرضه تسلیحات خود در بازارهای جهانی از سخت گیری های گذشته خود کاسته است.
 
عوامل متعددی در این قضیه دخیل است. پس از حادثه 11 سپتامبر دولت بوش از این حادثه در راستای حمایت از متحدان خود و تقویت روابط با کشورهای جهان استفاده کرده است کشورهای خاورمیانه غنی از نفت را می توان به بزرگترین خریداران این محصولات برشمرد.
 
هم اکنون کشورهایی چون پاکستان، هند و اندونزی که زمانی حق خرید تسلیحات آمریکایی را نداشتند از تحریم خارج شده اند و اقدام به عقد قراردادهای قابل توجه کرده اند. از سوی دیگر، فروش این حجم از تسلیحات سبب شده تا خط تولید هواپیماهایی چون جنگنده «اف 16» و یا هواپیمای باری «سی هفده» که دیگر پنتاگون به آنها نیاز ندارد، کماکان به فعالیت خود ادامه دهد.
 
هم اکنون سفارش های قابل توجهی وجود دارد که پشتوانه مناسبی برای صنعت نظامی آمریکا خواهد بود. پاکستان سالیان سال به واسطه برنامه های اتمی اش با تحریم تسلیحاتی آمریکا روبه رو بود، اما هم اکنون یکی از بزرگترین طرف های قرارداد است به طوری که پس از لغو تحریم هایش در سال 2005، اقدام به عقد قراردادی به ارزش پنج میلیارد دلار برای خرید جنگنده های اف شانزده کرد.
 
هند نیز وضعیتی مشابه پیدا کرده است و به عنوان بازاری سودآور شناخته می شود. این کشور که قصد خرید 126 فروند هواپیمای جنگی جدید را دارد به پاتوقی برای فعالان عرصه صنعت نظامی آمریکا تبدیل شده است. اساساً هنگامی که کشوری اقدام به خرید تجهیزات جدیدی می کند، سالیان سال می بایست بابت بهینه سازی و تعمیر و نگهداری آن نیز هزینه کند. این گونه خریدها سبب می شود که صنایع نظامی در معرض خطر ایالات متحده جانی تازه بگیرند.
 
به عنوان مثال، در حالی که شرکت بوئینگ اعلام کرد که قصد توقف تولید هواپیمای باری سی هفده را دارد، ناگهان با سفارش یک میلیارد و سیصد میلیون دلاری کانادا و دو میلیارد دلاری استرالیا روبه رو شد. همچنین خرید هواپیماهای اف شانزده از سوی ترکیه، یونان و پاکستان که ارزشی حدود یازده میلیارد دلار دارد، رونق چشمگیری را برای تولیدکنندگان آن داشته است.
 
هم اکنون انجمن صنایع هوایی آمریکا با اعمال فشار برکنگره، خواهان آسان تر شدن عقد قراردادهای نظامی با کشورهای خارجی است تا بدین شکل، بر میزان درآمدهای خود بیفزاید. بعد از آمریکا روسیه بیشترین سلاح را در منطقه فروخته اما با این وجود هنوز نتوانسته با آمریکا رقابت کند.
 
آخرین آمار نشان می‌دهد آمریکا به بیش از 55 کشور جهان سلاح می‌فروشد و به همین علت ادامه بحران و جنگ به نفع این کشور می‌باشد این در حالی است که روسیه به 13 کشور جهان سلاح می‌فروشد.
 
 
موج جدید خریدوفروش‌های تسلیحاتی هند و پاکستان
هند با داشتن 14 درصد از واردات تسلیحاتی کل جهان، بزرگترین خریدار سلاح در دنیاست. این رقم سه برابر خرید سلاح در چین است. طبق آمارها، در هفت سال آینده هند برای به روز رسانی زرادخانه‌های قدیمی خود احتمالا بیش از 13 میلیارد دلار صرف واردات اسلحه خواهد کرد.
 
به روز رسانی ارتش هند می‌تواند برای شرکت‌های آمریکایی میلیاردها دلار ثروت تولید کند اما این اقدام همچنین به تقویت نقش استراتژیک این کشور در منطقه آن هم در زمانی که هند و آمریکا هر روز مانورهای نظامی مشترک بیشتری برگزار می‌کنند، کمک خواهد کرد.
 
گسترش خرید اسلحه هند نیز با گسترش تنش‌های مرزی این کشور با چین و پاکستان و خروج نیروهای بین‌المللی از افغانستان همزمان است و در همین حال آمریکا توانسته مسکو را به عنوان بزرگترین تامین‌کننده سلاح هند کنار بزند. در سه سال گذشته هند حدود 14 میلیارد دلار صرف واردات اسلحه کرده است، در حالی که بیش از پنج میلیارد دلار آن در واقع به کمپانی‌های آمریکایی رسیده و البته این روسیه است که پس از آمریکا و با وجود چهار میلیارد دلار فروش اسلحه به هند در رده دوم قرار دارد.
 
چین سود اقتصادی فروش سلاح را در نظر دارد و به همین علت دست به تولید مشترک سلاح با پاکستان زده است. ارتش پاکستان که تجربه زیادی درباره استفاده از سلاح روسی و آمریکایی دارد بهترین گزینه برای آزمایش سلاح‌های چینی و ارتقا آنها جهت تصاحب بازار فروش سلاح می‌باشد.به تازگی هند برای تقویت ناوگان هوایی خود قرارداد خرید 36 جنگنده رافائل از فرانسه را با این کشور امضا کرده و تا پایان سال 2016 این جنگنده‌ها را دریافت خواهد کرد.
 
رافائل یک جنگنده سبک پیشرفته با تکنولوژی روز دنیا است که به خوبی می‌تواند نیاز هند را در این زمینه برطرف سازد. از طرفی پاکستان هم برای جبران خرید نظامی هند برای دریافت جنگنده سوخو 35 با روسیه به توافق رسیده و قرار شده تعدادی از این جنگنده‌ها را که گفته می‌شود قدرت مانور بیشتری نسبت به رافائل دارد خریداری کند.
 
هند کمتر دست به تولید سلاح می‌زند و بیشتر علاقه دارد سلاح‌های پیشرفته را از آمریکا،‌ اسرائیل،‌ روسیه و فرانسه خریداری کند البته به تازگی این کشور تولید سلاح‌های ترکیبی را آغاز کرده است و کلاهک هسته‌ای و انواع سلاح را روی تانک‌ها و جنگنده‌های اسرائیلی نصب می‌کند.
 
بر خلاف هند، پاکستان علاقه زیادی به تولید سلاح دارد و در تلاش است سهمی در بازار فروش سلاح به دست آورد. پاکستان در حال حاضر در فروش جنگنده جی اف 17 و موشک‌های ضد تانک که شبیه به استینگر عمل می‌کند موفق بوده و فروش سلاح به کشورهای عربی را افزایش داده است. با اینکه پشتوانه چین سبب شده پاکستان بتواند سلاح بفروشد اما هنوز نمی‌تواند با آمریکا و روسیه رقابت کند.
 
رویکرد روس‌ها در فروش سلاح به پاکستان
روسیه از همان ابتدا هدف استراتژیک و موضوع راه‌یابی به آب‌های گرم خلیج فارس و دریای عمان و اقیانوس هند را به عنوان یک آرمان بزرگ برای رسیدن به آب‌های آزاد از مسیر افغانستان و پاکستان دنبال می‌کرد. چنانچه در قرن بیستم روس ها توانستند افغانستان را اشغال کنند. اما روابط شوروی و پاکستان در دوران جنگ و حضور نظامی روسیه در افغانستان به سردی گرایید و حضور نیروهای نظامی کمونیستی اتحاد شوروی و خطر بالقوه ایجاد پشتونستان موجب نوعی همگرایی پاکستان با غرب علیه روسها شد.
 
پس از خروج نیروهای شوروی سابق و فروپاشی بلوک شرق ماهیت تحولات سیاسی و امنیتی جهان تغییر یافت . در این بین پس از 11 سپتامبر و قرار گرفتن پاکستان در اردوی ضد تروریستی هر چند پاکستان به عنوان شریک غیر ناتوئی واشنگتن تلقی می‌گردید اما گسترش قلمروی فعالیت‌های تندروهای بنیادگرا در آسیای مرکزی و قفقاز و چچن تا حدی موجب شکل‌گیری همکاری‌هایی بین روسیه و پاکستان شد.
 
تحولات اخیر در مناسبات دو کشور که در سال گذشته با لغو تحریم تسلیحاتی پاکستان توسط روسیه آغاز شد حکایت از گام های رو به جلوی پاکستان و روسیه در مسیر گسترش همکاری های دو طرف از جمله در بخش دفاعی و نظامی است. در سال‌های گذشته روابط پاکستان با امریکا با چالش‌هایی روبرو بوده و همزمان نیز روابط هند با امریکا بیشترشده است.
 
یعنی  نارضایتی آمریکا از نحوه همکاری پاکستان در افغانستان ، انتقادات دولت اسلام آباد از نحوه نگرش واشنگتن به جایگاه منطقه‌ای پاکستان، رویکرد آمریکا به سمت هند و امضای توافقنامه همکاری هسته‌ای با این کشور و توجه بیشتر به دهلی نو ، بی‌توجهی واشنگتن به انتقادات پاکستان در مورد توافق هسته‌ای با هند عملا بستر ساز توجه  اسلام آباد به روسیه شده است.
 
در بعد دیگری هر چند مقامات واشنگتن تاکنون 31 میلیارد دلار کمک و پرداخت‌های نظامی و غیر نظامی را برای پاکستان فراهم کرده‌اند و کمک هایی نیز سالانه اختصاص می‌دهند، اما از آنجا که آمریکا در رابطه با رقابت با چین و استراتژی خاور دور این کشور نیازمند هند است نزدیک تر شدن روابط هند و آمریکا موجب تلاش روسیه برای تقویت همکاری های دفاعی-نظامی با پاکستان به عنوان یک کشور مهم و رقیب منطقه ای هند شده است.
 
علاوه بر این باید اشاره کرد که با وجود چالش‌ها  پاکستان تلاش می‌کند تا از برگ روسی در معادلات خود با امریکا بهره ببرد و امتیازهای بیشتر را دریافت کند. در واقع این تحولات نشان دهنده تغییر عمده‌ای در واکنش به تغییر جغرافیای سیاسی جاری در منطقه است در بعد دیگری روسیه، آسیای مرکزی و قفقاز را محیط امنیتی و راهبردی خویش دانسته و حضور ناتو و امریکا در منطقه را مغایر اهداف کلان و راهبردی خویش دانسته و مایل است با نزدیکی پاکستان از قدرت هژمونی امریکا در منطقه بکاهد.
 
زمینه‌های جهش در مناسبات دفاعی مسکو و اسلام آباد از ماه‌های گذشته فراهم تر شد. در این میان با توجه با توجه به وضعیت اقتصادی به نظر می‌رسد پاکستان تلاش می‌کند از سلاح های امریکایی فاصله گیرد و از گزینه‌های ارزانتر استفاده کند. در مقابل مسکو نیز به منافع خود از بازار فروش سلاح می‌اندیشد. همچنین فروش سلاح به این کشور به معنای فروش سلاح به برخی کشورهای عربی دیگر منطقه نیز می‌باشد این در حالی است که بحران اوکراین، تحریم‌ها و کاهش چشمگیر ارزش روبل، مسکو را وادار می کند تا به دنبال بازارهای جدید باشد.
 
همین امر موجب شده است تا توافق های اولیه میان پاکستان و روسیه در زمینه خرید جنگنده سوخو - 35 و بالگردهای ام آی هم حاصل گردد.
 
 
 
تأثیر رقابت تسلیحاتی هند و پاکستان بر افغانستان 
رقابت‌هایی که در سطح منطقه بین دو کشور محوری هندوستان و پاکستان در جریان است، از جهات متفاوت‌تری مهم و نیازمند نگاهی واقع‌بینانه‌تر در بعد منافع ملی کشورهای هم‌جوار به ویژه افغانستان است.
 
این رقابت‌ها که در گذشته حول محور سیاسی ـ امنیتی تا حدودی محدود شده بود و بازیگران آن عمدتاً پاکستان و  هند و آمریکا بودند در سال‌های اخیر ابعاد ابعادگسترده‌تری یافته و تمامی جنبه‌ها ازجمله اقتصادی ـ نظامی، سیاسی و امنیتی را شامل شده است. تفاوت مهم این مرحله از رقابت‌های هند و پاکستان تنها در گستردگی ابعاد آن نیست، بلکه در شرایط متفاوتی است که در داخل افغانستان زمینه‌های آن را فراهم کرده‌اند.
 
موضوعی که به‌صورتی آشکار هندوستان را در افغانستان در موضع برتر از پاکستان قرار داده است. اینکه چرا چنین اتفاقی افتاده ممکن است دلایل گوناگونی داشته باشد و کارشناسان در قبال آن نتوانند به وحدت نظری دست بیابند ولی آنچه که از اهمیت بالاتری‌برخودار است تغییر افکار عمومی افغانستان در قبال هند می‌باشد.
 
در تلقی عمومی امروزه در بخش‌های اصلی جمعیت تأثیرگذار در تحولات افغانستان، هندوستان دوست و پاکستان دشمن است. این در حالی است که افغانستان و پاکستان مشترکات فرهنگی، زبانی و دینی و تاریخی فراوانی دارند که هند از آن محروم است.
 
این واقعیت که مردم پاکستان و افغانستان مسلمان‌ هستند، بخشی از جمعیت دو کشور از قومیت پشتون و بلوچ است که دارای زبان و فرهنگ و تاریخ مشترک هستند و مهم‌تر اینکه دو کشور همسایه و بیش از دو هزار کیلومتر مرز مشترک دارند می‌باید سبب شود که پاکستان در موضع مساعدتری از هند قرار گیرد که مذهب غالب در آن هندو است. بااین‌حال واقعیت این است که این هندوستان است که درحال توسعه نفوذ در افغانستان است و پاکستان به‌رغم همه امتیازاتی که دارد درحال عقب‌نشینی است.
 
علت را باید در تلقی افغان‌ها از سیاست‌های پاکستان در قبال افغانستان دانست. از نظر افغان‌ها سیاست‌های پاکستان در افغانستان استعماری و مداخله‌جویانه تلقی می‌شود و همین فرصتی استثنایی را در اختیار هند قرار داده تا نفوذش را در افغانستان گسترش دهد.
 
در افغانستان این باور قوی وجود دارد که پاکستان از طریق گروه طالبان، شبکه حقانی و حزب اسلامی گلبدین حکمتیار جنگ نیابتی علیه افغانستان را پی‌گیری می‌کند و هدف آن استقرار یک دولت دست‌نشانده و هماهنگ با خود در کابل است. با توجه به مجموعه این‌گونه واقعیت‌ها است که نفوذ هندوستان در افغانستان برای پاکستان قابل تحمل نیست و بخشی از مشکل امنیت در افغانستان در ارتباطات تنگاتنگی با این‌گونه واقعیت‌ها قرار می‌گیرد.
 
در این‌باره که تشدید رقابت‌های هند و پاکستان در افغانستان چه سرانجامی خواهد داشت به‌درستی روشن نیست ولی می‌توان تصور کرد که دیر یا زود پاکستان را مجبور به دوباره فکر کردن کند.
 
دوباره فکر کردنی که اگر هم در کوتاه‌مدت به تغییر عمده‌ای در سیاست جهادی ارتش پاکستان در کشمیر هند و افغانستان منتهی نشود، در میان‌مدت و بلندمدت چنین تغییری را اجتناب‌ناپذیر خواهد کرد. به‌ویژه با درک این واقعیت که سیاست جهادی در پاکستان به رشد رادیکالیسم افراطی در میان گروه‌های جهادی و پیوند آنها با القاعده انجامیده که هدف استراتژیک آنها طالبانی کردن قدرت در اسلام‌آباد نیز هست و در نظر دارند پاکستان را نیز به‌صورت امارت اسلامی همچون سایر کشورهای اسلامی دربیاورند و خلافت اسلامی را احیا نمایند.
 
جابجایی بازار سلاح
با توجه به اینکه نیروهای خارجی به سرپرستی آمریکا هنوز قصد ترک افغانستان را ندارند همچنین هند و پاکستان نیز نمی‌توانند اختلاف سنتی را کنار بگذارند به نظر می‌رسد جنگ‌های نیابتی که نیازمند استفاده از سلاح است افزایش پیدا کند.
 
در این بین هند و پاکستان برای عرض اندام خرید سلاح‌های پیشرفته و آزمایش‌های هسته‌ای را ادامه می‌دهند. پاکستان به مرور زمان وابستگی به آمریکا را کمتر می‌کند و روابط خود با چین و روسیه را به ویژه در زمینه خرید و تولید سلاح افزایش خواهد داد.
 
آمریکا تلاش می‌کند با پشتیبانی از هند این کشور را جایگزین پاکستان کند و جایگاه خود را در افغانستان حفظ نماید.