روش اجتهادی خردگرایانه رهبر معظم انقلاب درباره وحدت شیعه و سنی

به گزارش گروه سیاسی به نقل از پایگاه اطلاع رسانی دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت الله العظمی خامنه ای، متن کامل این گفت و گو با حجت الاسلام و المسلمین محمدعلی علوی، از اساتید فقه و اصول و از شاگردان درس خارج فقه رهبر معظم انقلاب که در پایگاه اطلاع رسانی KHAMENEI.IR منتشر شده به این شرح است:

* یکی از موضوعاتی که انقلاب اسلامی از بدو پیروزی خود همواره آن را دنبال کرده، موضوع وحدت جهان اسلام بوده است، اما گویا این موضوع مخالفان جدی ای هم دارد، دلایل مخالفین چیست؟
مهم ترین دلیلی که مخالفین این موضوع -که می توان گفت جریان وهابیت و تکفیری ها در رأس آن است- بیان می کنند این است که می گویند وحدت از نظر جمهوری اسلامی، یک شعار موقت است. می گویند نظام جمهوری اسلامی که دم از وحدت می زنند، یک فریب و دروغ است. مدعی اند که ما اهل تسنن را کافر و دشمن می دانیم و فقط در جهت تأمین منافع موقت خودمان، شعار وحدت را مطرح کرده ایم. وقتی هم به قدرت برسیم، اهل سنت را یا کنار می زنیم یا اگر دستمان برسد، آن ها را از بین می بریم. آن ها روی ترویج این تفکر برنامه ریزی فراوانی انجام داده اند. تأسف آور است که جریان شیعه ی لندن نشین هم دقیقاً همین مسیر را دنبال می کنند. هر دوی این ها آبشخورشان یا به صورت آگاهانه به غرب می رسد و یا ناآگاهانه در خدمت تأمین منافع غرب فعالیت می کنند.
حتی بسیاری از افراد و جریان های دینی و سیاسی داخل کشور هم بسیاری از افراد و جریان های دینی و سیاسی داخل کشور هم به خوبی مفهوم وحدت را نفهمیده اند. می گویند ما فقط با آن ها متحد می شویم برای مقابله با دشمن، ولی اینکه به وحدت برسیم، هرگز صحیح نیست. در حالی که رهبر انقلاب به وحدت به عنوان یک حربه و تاکتیک مقطعی نگاه نمی کنند...به خوبی مفهوم وحدت را نفهمیده اند. لذا می گویند موضوع «وحدت» درست نیست و در بهترین حالت باید بگوییم ما با اهل سنت فقط «اتحاد» داریم، ما فقط با آن ها متحد می شویم برای مقابله با دشمن، ولی اینکه به وحدت برسیم، هرگز صحیح نیست.

در حالی که ما معتقدیم علمای شیعه و خصوصاً امام خمینی رحمةالله علیه و مقام معظم رهبری، به وحدت به عنوان یک حربه و تاکتیک مقطعی نگاه نمی کنند.

* اما رهبر انقلاب هم بعضاً به موضوع دشمن مشترک به عنوان عامل وحدت جهان اسلام اشاره می کنند.
بله، حضرت آقا به دشمن اشاره می کنند، اما نه به عنوان تمام بحث، بلکه به عنوان «حداقل» و پایین ترین مرتبه ی وحدت. ولی تأکید دارند که هم شیعیان و هم اهل سنت باید بدانند همه ی این فتنه ها، برای این است که اسلام را از بین ببرند. این هم خواست دشمن است که مسلمانان را درگیر خود کنند و تجربه ی خیلی خوبی هم در این مسئله دارند. آن ها در ایجاد اختلاف داخلی تخصص دارند و نتیجه اش هم این می شود که بیداری اسلامی را که یک خیزش و حرکت تاریخی با آن درجه از اهمیت بود را توانستند در برخی کشورها مانند مصر منحرف کنند. این کار دشمن مشترک است.
بنابراین وقتی رهبر انقلاب بحث وحدت را مطرح می کنند، عامل «دشمن مشترک» را صرفا به عنوان حداقل عامل وحدت و کف خواسته های ما معرفی می نمایند. این را می شود در بیانات مختلف ایشان ملاحظه کرد. برای مثال به بیانات معظم له در دیدار اقشار مختلف مردم در سالروز میلاد امیرالمؤمنین علیه السلام در سال 1385 توجه کنید. آقا می فرمایند: «سم مهلک دنیای اسلام، تفرقه است. این تفرقه، ملت ها را از هم جدا می کند، دل ها را از هم جدا می کند... دل سنی را نسبت به شیعه، دل شیعه را نسبت به سنی، آن چنان چرکین می کنند که نتوانند با این همه مشترکات، کنار هم قرار بگیرند. این، کار دشمن است. چرا ما این حقیقت را نمی فهمیم؟ سال های متمادی است (از زمان مرحوم آیت الله بروجردی رضوان الله تعالی علیه و بعضی از بزرگانِ علمای اهل سنت در مصر) که این فکر پیدا شده که بیایید اختلافات را کنار بگذارید. سنی، سنی بماند، شیعه، شیعه بماند. عقاید خودتان را داشته باشید، اما باهم، دست دردست هم بگذارید. قرآن از زبان پیامبر اکرم به مسیحیان آن زمان می گوید: تَعالَوا إِلی کَلِمَةٍ سَواءٍ بَینَنا وَبَینَکُم أَلّا نَعبُدَ إِلَّا اللَّهَ وَلا نُشرِکَ بِهِ شَیئًا.»
ببینید در اینجا رهبر انقلاب به آیه ی 64 سوره ی مبارکه ی آل عمران استناد می کنند. یعنی مبنای تفکر ایشان در موضوع وحدت، مبنای قرآنی است. این وحدت مدنظر حضرت آقا با توجه به این آیه چگونه حاصل می شود؟ این گونه حاصل می شود که ما «نقاط مشترک» را بشناسیم و روی آن ها متمرکز شویم.
* پس صحیح تر این است که به جای تمرکز روی دشمن مشترک، به اصل مشترکات فراوان شیعیان و اهل سنت اشاره شود.
بله، دقیقا. اگر تکیه ی ما «صرفاً» روی دشمن مشترک باشد، وحدت یک تاکتیک و امر موقتی و زمان دار می شود، اما اگر روی «نقاط مشترک» سرمایه گذاری کنیم، دیگر وحدت تبدیل به استراتژی می شود، زیرا مشترکات ما با آن ها ابدی است. لذا بزرگ کردن اختلافات جزئی در مقابل اشتراکات فراوان، کار عاقلانه ای نیست. اگر من و شما یک وحدت و یک نقطه ی مشترک ابدی داشته باشیم، اختلاف ها را حل می کنیم. وقتی این گونه شد، وحدت دیگر وسیله و ابزار نیست، بلکه هدف و ایده آل است. تبدیل تاکتیک به استراتژی و وسیله به هدف، بستگی به آن نقطه ی مشترک دارد. اگر آن نقطه ی مشترک، نقطه ی مشترک موقتی مانند دشمن مشترک باشد، می شود تاکتیک، چون با از بین رفتن آن دشمن، عامل وحدت هم از بین می رود. اما اگر آن نقطه ی مشترک امر پایدار و دائمی و مستقر و مستمری باشد، می شود هدف و استراتژی.
به آیه ی 64 سوره ی آل عمران اشاره کردید، به غیر از آن، چه دلایل دیگری وجود دارد برای اینکه ما اثبات کنیم موضوع وحدت در بینش قرآنی، تاکتیک نیست، بلکه هدف و استراتژی دائمی و به معنای یکی شدن است؟
قرآن کریم در طی سه مرحله، این مسئله را به زیبایی تبیین نموده است. قرآن به صورت تدریجی و در سیر نزول خودش، جامعه را از حد زیر صفر و جاهلیت تبدیل می کند به متمدن ترینِ جوامع. کاری می کند مردمی که حتی نمی شد نام جامعه را بر آن ها گذاشت، تبدیل به امت شوند. امت یعنی جامعه ای که شعور، فکر، خرد و هدف متعالی مشترک دارد. هدف، هدف مادی نیست که به خاطر منافع مادی و اقتصادی دور هم جمع شده باشند، بلکه برای هدف مشترک متعالی و داشتن امام و امت گرد هم آمده اند؛ امامی که جامعه را به طرف توحید رهنمود می کند. سیر تکاملی و تربیتی قرآن این گونه است.
در مرحله ی نخست قرآن می فرماید: «وَأَطیعُوا اللَّهَ وَرَسولَهُ وَلا تَنازَعوا فَتَفشَلوا وَتَذهَبَ ریحُکم» (انفال: 46). خداوند می فرماید اولاً بدانید که باید خدا و پیامبرش را اطاعت نمایید. این به معنی تکیه بر مشترکات است. بعد می فرماید نزاع و کشمکش نکنید، چرا؟ چون سست می شوید و قدرت و شوکت شما از میان می رود. این اختلاف ها باعث می شود ابهت و قدرتتان از بین برود. این اولین قدم است، ولی در این مرحله نمی ماند. این اعجاز و زیبایی قرآن است. در مرحله ی دوم و بالاتر می فرماید: «إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَهٌ» (حجرات: 49). می فرماید نه تنها نزاع نکنید، بلکه بدانید شما بالاتر از این، باید مانند برادر با همدیگر باشید. مرحله ی سوم و نهایی، کار را به جایی می رساند که می فرماید شما نه تنها نباید اختلاف کنید، نه تنها باید مانند برادر باشید، بلکه یک «نفس واحده» هستید و کلمه و واژه هایی به کار می برد که شما یکی هستید. مثلاً می فرماید: «فَإِذَا دَخَلْتُم بُیوتًا فَسَلِّمُوا عَلَی أَنفُسِکمْ» (نور: 61). شما وقتی وارد خانه ای می شوید، به خودتان سلام کنید؛ یعنی شما وقتی به اهالی آن خانه سلام می کنید، در حقیقت دارید به خودتان سلام می کنید. آن ها با تو فرق نمی کنند، چون یک نفس هستید. یا در جای دیگری درخصوص مسئله ی «إفک» و تهمت به همسران پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله وسلم در سوره ی نور می فرماید چرا این کار را کردید؟ دیگر این کار را نکنید. قرآن با عتاب خطاب می کند. آیه ی بعد این است: «لَوْلَا إِذْ سَمِعْتُمُوهُ ظَنَّ الْمُؤْمِنُونَ وَالْمُؤْمِنَاتُ بِأَنْفُسِهِمْ خَیرًا» (نور: 24). یعنی مؤمنین و مؤمنات در یک جامعه ی اسلامی، یکی هستند. قرآن با لطافت بیان می کند که شما نفس واحده هستید. باید به خودتان ظن خوب داشته باشید. بعد زیبایی آیه این است که از حالت خطاب به حالت غائب درمی آید. می فرماید اگر شما این طوری نیستید، به ایمان خودتان شک کنید و اگر در ایمان خودتان شک دارید، این را بدانید که مؤمنین و مؤمنات همچون نفس واحده، یکی هستند. البته روایات فراوانی هم در این رابطه داریم.
* دلایل روایی و حدیثی ما بر وحدتی که حاکی از نفس واحده باشد، چیست؟
روایات زیادی داریم که نشان می دهد مسلمانان باهم مانند نفس واحدند. مثلا پیغمبر اکرم صلی الله علیه وآله و سلم در روایت بسیار زیبایی می فرمایند: مؤمنان در دوستی و روابطشان با یکدیگر همانند یک پیکر عمل می کنند: «مَثَلُ الْمُؤْمِنِینَ فِی تَوَادِّهِمْ وَتَرَاحُمِهِمْ وَتَعَاطُفِهِمْ، مَثَلُ الْجَسَدِ إِذَا اشْتَکَی مِنْهُ عُضْوٌ تَدَاعَی لَهُ سَائِرُ الْجَسَدِ بِالسَّهَرِ وَالْحُمَّی.» خیلی بیان مهمی است. حضرت می فرمایند مانند یک پیکر واحدند که هرگاه اندامی از آن به درد آید، دیگر اندام ها در بی خوابی و تب، با او هم ناله اند. آن شعر معروف سعدی که «بنی آدم اعضای یک پیکرند/که در آفرینش ز یک گوهرند» نیز دقیقاً از همین مضمون روایی گرفته شده است.
حدیثی که خواندم، درباره ی وحدت مسلمانان بود، اما مولای متقیان علی علیه السلام از این هم بالاتر می فرمایند. در عهدنامه ی مالک اشتر می فرمایند که مردم بر دو دوسته هستند: «إِمَّا أَخٌ لَکَ فِی اَلدِّینِ وَ إِمَّا نَظِیرٌ لَکَ فِی اَلْخَلْقِ»، یا برادر تو در دین اند یا همانند تو در آفرینش هستند؛ یعنی حتی غیرمسلمان هم یک نوع رابطه ای با ما دارد که باید با آن ها ارتباط های انسانی داشته باشیم. در واقع ما با غیرمسلمان ها هم مشترکات فراوانی داریم که باید در تنظیم روابط، بر آن ها تکیه کنیم. اینکه گفتیم وحدت تاکتیک نیست و استراتژی و هدف متعالی ماست، برای همین است. ما نه تنها با خویشان و مسلمانان، نه تنها با هم دین و هم مذهب خودمان، بلکه با دیگران هم معتقدیم که باید رابطه ی برادری داشته باشیم، زیرا ملاک ما افتراق ها نیست، ملاک مشترکات است و انسانیت بزرگ ترین اشتراک ماست.
مقام معظم رهبری هم بارها روی همین معیار تأکید ویژه داشته اند. اصلاً براساس همین بینش قرآنی است که ایشان به جوانان غربی هم نامه نوشتند و با آن ها درباره ی «درد مشترک» صحبت کردند. ایشان در بیاناتشان تأکید دارند که اصل مشترک پایدار برای وحدت ما، مشترکات ابدی و همیشگی ماست. مشترکاتی مانند توحید که قرآن می فرماید: «یا اهل الکتاب تَعالَوا إِلی کَلِمَةٍ سَواءٍ بَینَنا وَبَینَکُم أَلّا نَعبُدَ إِلَّا اللَّهَ وَلا نُشرِکَ بِهِ شَیئًا»؛ یعنی شما می گویید خدا را می پرستید، ما هم می گوییم خدا را می پرستیم. پس بیایید با همدیگر صحبت کنیم. البته این توحید لوازمی دارد. برای مثال، می فرماید: «لاَ یَتَّخِذَ بَعْضُنَا بَعْضاً أَرْبَابًا مِّن دُونِ اللّهِ»؛ یعنی لازمه ی توحید این است که کسی دیگری را استعمار نکند. همه بنده ی خدا هستیم. تمام مشکلات بین مذاهب و حتی بین ادیان و انسان ها، با تکیه روی آن نقطه ی مشترک، قابل حل است.
* گویا دشمن بهتر از برخی خودی ها به اهمیت این مشترکات پی برده است و لذا روی آن ها متمرکز شده است.
بله، نقطه ی مشترک ما، اصل دین اسلام و پیامبر اسلام و قرآن است و دشمن هم دقیقاً همین نقاط مشترک را هدف گرفته است. اگر به تبلیغات رسانه ای غرب علیه اسلام توجه کنید، می بینید که هتک حرمت به پیامبر و قرآن، همواره در دستور کار آنان قرار داشته است. از طرف دیگر، تمام هم وغم حضرت آقا در این سال ها، در دیدار با نخبگان داخلی و سایر مذاهب و مکاتب، روی این مسئله متمرکز شده است که این نقاط کانونی مشترک ابدی و دائمی را به کشورهای اسلامی و به ملل اسلامی بشناسانید. اگر اسلام را بشناسند، دیگر این مسائل و اختلاف ها پیش نمی آید، چون اسلام دین رحمت و رأفت است. اگر به سیره ی نبوی و دستورات قرآنی عمل کنیم، بسیاری از این مشکلات حل خواهد شد. البته این نگرش رهبر انقلاب برخاسته از روش فقهی ایشان است که اصطلاحاً به آن «روش اجتهادی خردگرایانه» می گوییم. این روش البته پیشینه ی تاریخی دارد و شاید بتوان گفت اولین شخص در این زمینه، شیخ مفید بوده و از آن موقع این موضوع همچنان ادامه پیدا کرده است.


انتهای پیام /