نگاهی به زندگی «حکیم عمر خیام»

- دوازدهم آذر ماه روز وفات حکیم عمر خیام شاعر نامدار ادبیات کلاسیک ایران است. ابوالفتح الدین عمر بن ابراهیم نیشابوری مشهور به خیام از برجسته‌ترین حکما و ریاضی دانان جهان اسلام در سال ۳۲۹ هجری قمری در نیشابور دیده به جهان گشود.

خیام همچنین یکی از شعرای ایرانی است که دارای سبک خاصی است و همه با رباعیات خیام آشنایی دارند. در واقع دو بیتی‌های خیام در سطح جهان شناخته شده هستند و دارای شهرت هستند. همانطور که می‌دانید رباعی سرایی یکی از سبک‌های شعر گفتن است که در ادبیات ایرانی رواج دارد و بسیاری از شاعران دیگر بر مبنای سبک کار خیام رباعی‌هایی زیبا سروده اند.

مضمون رباعی‌های خیام و سایر شعرایی که پیرو او هستند می‌تواند عارفانه و یا عاشقانه باشد. برخی از دو بیتی‌های عارفانه خیام به حالت عامیانه در آمده و در صحبت‌های عام مورد استفاده قرار می‌گیرند.

خیام پس از طی تحصیلات در حوزه‌ای مختلف در رشته ریاضیات و نجوم تبحر خاصی یافت و در این حوزه شیوه‌های خاصی را در حل مسایل مختلف ابداع کرد. حکیم عمر خیام به دلیل تبحر و دانش عظیمی که در این دو علم بدست آورده بود، ملکشاه سلجوقی او را فراخواند و وی را در صدر نشاند.

خیام در نزد ملکشاه دست به انجام کار‌های علمی بسیاری زد که از میان آن‌ها می‌توان به نگارش تقویم جلالی اشاره کرد.

حکیم عمر خیام بنا به در خواست ملکشاه رصدخانه ملکشاهی را ساخت و در صدد اصلاح تقویم موجود بر آمد. تقویم جلالی او که امروزه در میان ایرانیان رواج دارد از چنان اعتباری بر خوردار است که تاکنون کمتر به آن ایراد وارد شده است.

پیش‌تر شش گونه تقویم در حوزه تقویم مسیحی مورد لحاظ قرار می‌گرفت که تقویم چرخه خورشیدی که مبدا آن سال ۵۷۷۷ قبل از میلاد است، قدیمی‌ترین آن‌ها به شمار می‌رود. همچنین تقویم دوره ژولیان با مبدا ۴۷۱۴ قبل از میلاد از آن جمله است. تقویم دیگر تقویم ژولیان است که مبدا آن سال ۴۵ قبل ازمیلاد است.

دیگری تقویم سزار اسپانیا است با مبدا سال ۳۸ پیش از میلاد است. مبدأ تاریخ اکسیون هم سال اول قبل از میلاد است والبته مبدأ تقویم پیسا نیز سال یک قبل از میلاد است. در حال حاضر در غالب کشور‌های جهان تقویم گریگوری حاکم است و بیشتر کشور‌ها به منظور تطبیق خود با مبنای اقتصادی دیگر کشور این تقویم را مبنای کار خود قرار داده اند.

سال قمری ده روز و شش ساعت و یازده ثانیه کوتاهتر از سال شمسی است. با تنظیم تقویم جلالی مقرر شد که هر چهار سال یک روز بر تعداد روز‌های سال بیفزایند و سال چهارم را ۳۶۶ روز حساب کنند و پس از هر ۲۸ سال (هفت دوره چهار ساله) به جای آنکه به آخرین ماه سال یک روز بیافزایند این روز را در نخستین دوره بعد یعنی دوره نهم اضافه کنند. به این ترتیب سال جلالی نزدیکترین سال‌های جهان به سال شمسی شد. سال شمسی حقیقی ۳۶۵ روز و ۵ ساعت و ۴۸ دقیقه و ۶۴ ثانیه است.

حکیم عمر خیام تنها به این امر مبادرت نورزید و از خود آثار گرانسنگی در حوزه‌های مختلف علمی به جای نهاده است که از میان آن‌ها می‌توان به رساله فی شرح ما اشکال من مصادرات اقلیدس، رساله فی ابراهین علی المسائل الجبر و المقابله، میزان الحکم رساله الکون و التکلیف، الجواب عم ثلاث مسائل اضیاء العقلی، رساله فی الوجود، رساله فی کلیه الوجود، نوروزنامه و کتاب الزیج المکشاهی اشاره کرد.

حکیم عمر خیام را امروزه بیشتر به دلیل اشعارش می‌شناسند. این دانشمند بر جسته جهان اسلام در سال ۵۱۷ هجری قمری چشم از جهان فرو بست.