هدر رفت آب شرب؛ ۴۰ درصد ظاهری، ۶۰ درصد واقعی
- روزنامه خراسان نوشت: ۹۹ سال قبل که احداث شبکه‌های لوله‌کشی آب شرب در کشور آغاز شد، کسی فکرش را نمی‌کرد که قرار است روند آبرسانی در کشور به گونه‌ای انجام شود که یک روزی، با چنین خبر‌هایی مواجه شویم: «هدررفت معادل آب مصرفی ۱۷ میلیون نفر در سال ۹۹»، «هدررفت بیش از ۳۰ درصد آب درون‌شهری در تهران، مشهد، تبریز و شیراز»، «هدررفت ۴۰ درصدی آب در خط انتقال» و...، اما حالا ماییم و این خبر‌های تلخ، آن هم در روزگاری که منابع آبی روزبه‌روز کمتر و کمتر می‌شود.
شرکت آب و فاضلاب کشور به‌تازگی گزارشی منتشر کرده است که اعداد و ارقام نگران‌کننده‌ای دارد:
در سال ۹۹ حدود ۸.۴ میلیارد مترمکعب آب شرب تصفیه‌شده در کشور تامین شده که ۲.۳ میلیارد مترمکعب آن هدر رفته است.
* ۱.۱ میلیارد متر مکعب آن، هدررفت ظاهری است. یعنی توسط مشترکان مصرف شده، اما شرکت آب و فاضلاب امکان دریافت بهای آن را نداشته است. البته کارشناسان معتقدند این ۱.۱ میلیارد مترمکعب، هدررفت آب نیست، چراکه به هرحال توسط مشترک مصرف‌شده، اما شیوه آن غیرقانونی بوده، مثل آب دزدی‌ها.
* اما آن‌چه از آن به عنوان هدررفت واقعی نام برده می‌شود، مربوط به نشت آب در شبکه است که نه توسط مشترک مصرف می‌شود و نه شرکت آب و فاضلاب درآمدی از آن کسب می‌کند. میزان این هدررفت در سال ۹۹ حدود ۱.۲ میلیارد مترمکعب برآورد شده است.
* سرانه مصرف آب در کشور برای هر نفر روزانه ۲۰۰ لیتر اعلام شده که با این حساب، ۱.۲ میلیارد مترمکعب هدررفت واقعی آب در سال گذشته، معادل آب مصرفی یک‌سال ۱۷ میلیون نفر است.
۱۰ درصد بیشتر از استاندارد بین‌المللی
با دکتر «مسعود تابش»، رئیس انجمن آب و فاضلاب کشور، گفتگو می‌کنم؛ استاد دانشگاه تهران که مدرک دکترای خود را در گرایش سیستم‌های منابع آب، از دانشگاه لیورپول گرفته و در تدوین بسیاری از آییننامهها و دستورالعمل‌های مدیریت منابع آب در کشور همکاری داشته است. این صحبت‌های او، وضعیت واقعی هدررفت آب در کشور را شفاف می‌کند.
تابش می‌گوید: اگرچه ۹۰ درصد آب در بخش کشاورزی مصرف می‌شود و قطعا باید اولویت مدیریت مصرف در این حوزه باشد، اما نمی‌شود نسبت به هدررفت آب شرب بی‌تفاوت باشیم؛ چراکه برای تصفیه این آب هزینه شده و بر ارزش آن افزوده است. او ادامه می‌دهد: هدررفت آب در شبکه آب شهری گریزناپذیر است و حتی در کشور‌های توسعهیافته هم ۱۵ درصد هدررفت آب داریم؛ اما متاسفانه این میزان در کشور ما حدود ۲۵ درصد است.
۴۰ درصد ظاهری، ۶۰ درصد واقعی
تابش به این نکته هم اشاره می‌کند که: «۴۰ درصد از کل هدررفت آب در کشور ما ظاهری و مربوط به اتفاقاتی مانند آب‌دزدی است و ۶۰ درصد هم هدررفت واقعی یا همان نشت آب در خط انتقال، مخازن، شیرآلات، لوله‌ها و ... است. به گفته او، خسارت این هدررفت بسیار زیاد است چراکه هم سرمایه اولیه تصفیه و انتقال آن از بین رفته است و هم باید پول مجددی برای تولید این حجم آب موردنیاز مصرف‌کننده هزینه شود».
هدررفت همان اسراف نیست
تابش تصریح می‌کند: «دقت کنیم که هدررفت آب با اسراف در مصرف آب متفاوت است؛ اسراف را باید با فرهنگ‌سازی مدیریت کرد و هدررفت را با سرمایه‌گذاری و استفاده از فناوری‌های روز. راهکار جلوگیری از هدررفت ظاهری هم هماهنگی دستگاه‌های اجرایی برای برخورد با انشعابات غیرمجاز و امثال آن است که در نقاطی مانند حاشیه شهر‌ها انجام می‌شود، اما به دلیل ضرورت تامین نیاز‌های اولیه ساکنان این مناطق، وحدت رویه‌ای در نوع برخورد وجود ندارد».
کنتور‌هایی با ۵۰ درصد خطا!
او به برخی نقص‌های فنی موجود هم اشاره می‌کند: «خطای مجاز کنتور‌های آب، باید بین ۲ تا ۵ درصد باشد، اما برخی کنتور‌ها در کشور ما تا ۵۰ درصد خطا دارند. شرکت آب و فاضلاب می‌گوید به دلیل پایین بودن درآمد حاصل از آب، تعویض این کنتور‌ها به‌صرفه نیست، اما تجربه نشان داده است درآمد حاصل از رفع این خطاها، می‌تواند هزینه آن را جبران کند».
چه باید کرد؟
از او درباره راهکار‌ها هم پرسیدم و او این پاسخ‌ها را ارائه کرد:
- یکی از اقدامات برای کاهش هدررفت واقعی آب، افزایش سرعت و دقت در تعمیر حوادث شبکه آبرسانی در داخل خیابان‌های شهری و مخازن است.
- اقدام دیگر، مدیریت فشار شبکه است چراکه هرچه فشار بالاتر باشد، میزان نشتی آب از منافذ هم بیشتر می‌شود.
- کار سوم، نشت‌یابی با استفاده از فناوری‌های نوین آن‌هاست. نکته مهم اینکه از نظر فنی، عملیات رفع نشتی شبکه باید بدون وقفه باشد، اما متاسفانه به دلیل مشکلات بودجه‌ای، این کار به صورت مقطعی انجام می‌شود و نتیجه‌اش این است که با رفع یک نشتی، فشار روی سایر نشتی‌ها بیشتر می‌شود و حتی ممکن است با خسارات سنگین‌تری مواجه شویم.
- تعویض و بازسازی لوله‌ها، اقدام مهم دیگر است که البته در کشور ما این کار هم به دلیل هزینه‌بر بودن، فقط در موارد اضطراری انجام می‌شود.
- آگاه‌سازی بیشتر مردم درباره وضعیت نگران‌کننده منابع آبی، برخورد با انشعابات غیرمجاز و واقعی‌کردن بهای آب به عنوان یک عامل موثر در احساس مسئولیت، از دیگر راهکار‌های لازم است که در کشور‌های پیشرفته اجرایی شده است، اما با وجود برخی اقدامات انجام‌شده در کشور، در مجموع ما کارنامه موفقی در این حوزه نداشته‌ایم.
۵۰۰ تا ۱۰۰۰ میلیارد اعتبار برای کاهش یک درصد هدررفت و این هم آماری که تابش ارائه می‌کند و آب پاکی را روی دست ما می‌ریزد: «طبق گزارش اخیر شرکت آب و فاضلاب، برای کاهش هر یک درصد هدررفت آب، ۵۰۰ تا ۱۰۰۰ میلیارد تومان اعتبار لازم است که نه دولت توان پرداخت آن را دارد، نه بهای آب برای انجام این کار توسط شرکت آب و فاضلاب به‌صرفه است، به همین دلیل ماجرای هدررفت آب یک کلاف سردرگم است».
آمادگی متخصصان بدون چشمداشت مالی
البته او می‌گوید: بسیاری از همکاران من در انجمن آب و فاضلاب که زیرنظر وزارت علوم فعالیت می‌کنند، حاضرند بدون چشمداشت مالی، مشورت‌ها و آموزش‌های لازم را برای مدیریت این وضعیت ارائه کنند، اما این کار به همراهی و همکاری دولت بستگی دارد.