رشد و توسعه تئاتر آیینی مذهبی در دوران کرونا

- هنر تئاتر به واسطه توانایی منحصر به فردی که در برقراری ارتباط موثر و سازنده با مخاطب دارد، همواره نقش مهمی را در انتقال، تبیین و در نهایت به باور نشاندن پیام در ذهن مخاطب ایفا می کند. این جایگاه باعث شده  هنرهای نمایشی کارکرد ویژه ای در  نهادینه سازی ارزش های مورد نیاز جامعه  داشته باشد.

ارتباط تنگاتنگ میان دین و هنر نمایش که سبقه ای به درازای تاریخ تئاتر دارد، نیز منبعث از همین ظرفیت است.  این بدان معناست که تئاتر در طول تاریخ همواره به عنوان مهم ترین ابزار، وسیله یا واسطه قوی انسانی در خدمت ترویج اصول اعتقادی، باورهای بشری، تکریم اخلاقیات، ترویج فرهنگ اصیل و عمیق بشری و اندیشه ها و آرمانهای ماندگار قرار داشته باشد.

در کشور ما نیز از دیرباز توجه به مقوله تئاتر در ترویج مبانی دینی و مذهبی مدنظر متولیان بوده و در سالهای اخیر نیز با تاکید و تعمیق بیشتری مدنظر قرار گرفته شده است.

برپایی جشنواره ها و برنامه های دینی و مذهبی، حضور گسترده هنرمندان حرفه ای و صاحب نام در حوزه تئاتر دینی و اجراهای عمومی متعدد و توجه به پژوهش و تحقیق در این عرصه از جمله اقداماتی است که در این سالها به منظور تحکیم ارتباط میان دین و هنر نمایش صورت گرفت است.

در این مجال بنا داریم تا مهمترین این رخدادها در یکسال گذشته را در دو بخش جشنواره ها، همایش ها و برنامه های دینی مذهبی و اجراهای عمومی  مرور کنیم.

جشنواره ها، همایش ها و برنامه های مرتبط با تئاتر دینی و مذهبی

توجه به جشنواره های دینی و مذهبی از اصلی ترین رویکردهای اداره کل هنرهای نمایشی و سازمانهای مرتبط در حوزه تئاتر کشور بوده و هست و همواره علاقه مندان زیادی را به خود جلب می کرد.

در سال ۱۴۰۰، جشنواره ها، همایش‌ها و برنامه دینی و مذهبی متعددی از سوی اداره کل هنر‌های نمایشی و سایر سازمان‌های مرتبط برگزار شد که علاوه بر استقبال طیف کثیری از هنرمندان و گروه‌های نمایشی، مخاطب زیادی را نیز به سمت خود کشیدند. در این بخشی به برخی از آن‌ها اشاره می‌کنیم:

یازدهمین دوره تئاتر صاحبدلان

یازدهمین دوره تئاتر صاحبدلان همزمان با ایام سوگورای حضرت اباعبدالله الحسین (ع) و یاران باوفایش در ایام محرم و صفر در تهران و سایر شهرهای ایران برگزار شد.

در این دوره که به همت کانون تئاتر دینی اداره کل هنرهای نمایشی با همکاری ادارات کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان‌های کشور و انجمن هنرهای و در دو بخش‌ نمایش‌های صحنه‌ای و خیابانی برگزار شد 36 اثر (21 نمایش صحنه‌ای و 15 نمایش خیابانی) حضور داشتند.

هم‌اندیشی «هویت ملی و مذهبی، وارمن‌ها و هویت‌بخشی تئاتر ایران»

هم‌اندیشی «هویت ملی و مذهبی، وارمن‌ها و هویت‌بخشی تئاتر ایران» به همت خانه کتاب و ادبیات ایران با همکاری سازمان ادبیات و تاریخ دفاع مقدس و با سخنرانی محمود فرهنگ، سدا هاکوبانس و شهاب راحله  روز سوم آبان برگزار شد.

چهارمین اشکواره حسینی

چهارمین اشکواره فرهنگی و هنری حسینی با هدف شناسایی، ارزیابی، قدردانی و گردآوری آثار و محتوای کمی و کیفی تولیدات رسانه ‏ای در حوزه عاشورا، محرم، ترویج فرهنگ حسینی در جامعه و معرفی دیدگاه های نو در حوزه محرم در ایام کرونا و ترویج فرهنگ عاشورایی در ‏دوران کرونایی ۸ تا ۱۷ مهر به میزبانی شهرستان آمل برگزار برگزار شد.

در این جشنواره ۶ هزار و ۷۰۰ اثر از هنرمندان و فعالان فرهنگی داخلی و کشور‌های ترکیه، ایتالیا و یمن به این اشکواره ارسال شد.

چهارمین سوگواره ملی تئاتر میدانی و تعزیه اربعین حسینی

چهارمین سوگواره ملی تئاتر میدانی و تعزیه حسینی با مشارکت اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی خوزستان از یکم تا پنجم مهر برگزار شد.

طرح اولیه این سوگواره چهار سال پیش در مسیر زائران اربعین حسینی در پایانه مرزی چذابه و شلمچه اتفاق افتاد که بازخورد بسیار خوبی در سطح کشور داشت؛ با طراحی این سوگواره اجرای نمایش های تعزیه فارسی و عربی به همراه نمایش های خیابانی منتخب هنرمندان برتر تئاتر کشور، در این مسیر بسته فرهنگی برای زائران حسینی تعریف شد که تا پیش ازآن وجود نداشت.

امسال به دلیل بسته بودن مرز زمینی چذابه و شلمچه و شرایط شیوع کرونا این سوگواره با حضور گروه‌های تعزیه و نمایش خیابانی در اهواز اجرا شد.

پانزدهمین دوره جشنواره سراسری تئاتر رضوی

پانزدهمین دوره جشنواره سراسری تئاتر رضویپس از یکسال تعویق، در آذرماه امسال فراخوان داد.

در این جشنواره که با هدف معرفی اندیشه‌ها و آموزه‌های امام رضا (ع) به زبان نمایش، گسترش فعالیت‌های مذهبی و مرتبط، سیره ائمه معصومین به ویژه حضرت رضا(ع)، اشاعه فرهنگ والای رضوی در سطح جامعه و معاصرسازی مفاهیم دینی برگزار می شود، تلاش می شود متون و آثار نمایشی فاخر دینی، آیینی و کشف استعدادهای نو و تازه‌ای در این حوزه طراحی و اجرا  شود.

محورهای این جشنواره شامل سبک زندگی وسیره امام رضا (ع)،  رفتار اجتماعی مبتنی بر الگو گیری از سیره امام رضا (ع)، توصیه و تأکید بر اخلاق رضوی، پرداختن به مفاهیم عالیه در فرهنگ رضوی با نگاه به مصادیق اجتماعی، نگاه به جایگاه پایتخت تشییع جهان اسلام (تبریز)، سیره امام رضا (ع) در اشعار شعرا، نگاه عرفا و ادبای ایران به خصوص آذربایجان، است.

۴۰  گروه نمایشی از استان‌های گیلان، مرکزی، کرمانشاه، خوزستان، آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی، تهران، اردبیل، البرز، لرستان، فارس، خراسان رضوی و اصفهان برای حضور در جشنواره ثبت نام نمودند و قرار بود در اسفندماه برگزار شود، اما به دلیل شیوع کرونا، زمان آنن به اردبیهشت ماه سال ۱۴۰۱ تغییر کرد.

برگزاری یازدهمین سوگواره عاشورائیان دزفول

یازدهمین سوگواره عاشورائیان دزفول با رعایت پروتکل‌های بهداشتی از ۱۶ تا ۲۲ شهریورماه در مجموعه ورزشی شهید سوداگر دزفول آغاز شد.

در این سوگواره که با هدف تعزیه و احیای آیین‌های قدیم دزفول در محرم برگزار شد ۲ گروه هنری از دزفول و ۲ گروه هنری از شوش تعزیه اجرا کردند.

نخستین همایش نمایش‌های عاشورایی مازندران

نخستین همایش نمایش‌های ایرانی عاشورایی مازندران با اجرای ۱۰ اثر نمایشی آیینی در قالب نقالی، مقتل‌خوانی، پرده‌خوانی و سوگ‌خوانی تا در مهرماه در ساری برگزار شد.

هدف از این همایش، اجرای نمایش‌های ایرانی عاشورایی حفظ و صیانت از آیین‌های کهن ایرانی اسلامی و تولید اثر در مسیر فرهنگسازی مبتنی بر ارزش‌های دینی با احیای نمایش‌های اصیل ایرانی مانند نقالی، پرده‌خوانی، مقتل‌خوانی و سوگ‌خوانی از طریق اجرا برای مردم بود.

نخستین دوره سوگ نمایشواره «آیینی عاشورا» در آذربایجان غربی

اولین سوگ‌نمایشواره آیین عاشورایی از ۱۴ تا ۱۶ مهرماه در شهر میاندوآب آذربایجان غربی با حضور بیش از ۱۳ گروه نمایشی برگزار شد.

این سوگ نمایشواره در دو بخش عاشورایی و آئینی و به صورت صحنه‌ای و میدانی برگزارشد و موضوع‌های این رویداد فرهنگی و هنری شامل قصص قرآنی( زندگی پیامبران)، روایات، زندگانی و سیره عملی اهل بیت(ع)، اسلام رحمانی و پیامبر رحمت و مضامین عاشورایی مبتنی بر وقایع و آموزه‌های حماسه عظیم عاشورا بودند.

 نمایش هایی که با مضامین دینی و مذهبی در یکسال گذشته به اجرای عموم در آمدند:

تئاترهای دینی در میان مخاطبان عام همواره با استقبال روبرو بوده و هست. بسیارند گروههای نمایشی که از دیرباز به صورت خودجوش در مناسبت های مذهبی مخاطبان را مخصوص نمایشهای خود به خصوص در ایام محرم و صفر می کردند. این تفکر در گذر زمان بر صحنه تئاتر هم جای گرفت و امروزه علاوه بر خیابانها که میعادگاه تئاتر برای مخاطب عامه است،‌ سالنهای نمایشی نیز محلی برای بازنشر حوادث تاریخی و متون دینی برای مخاطب خاص شده اند.

نمایش «تا اشکستان» در تالار اصلی تئاترشهر

همزمان با فرا رسیدن ایام سوگواری شهادت حضرت فاطمه زهرا (س) نمایش «تا اشکستان» به نویسندگی ،کارگردانی و تهیه کنندگی حمید حرا و همراهی «گروه هنری سایه »از روز اول دی ماه در تالار اصلی مجموعه تئاتر شهر به صحنه رفت.

نمایش «تا اشکستان»  قصه «پدریوحنا» کشیش روشن ضمیری است که صومعه او در نزدیکی شهر مدینه واقع شده است. این کشیش مسیحی با مطالعه منابع اصیل مرتبط با حضرت عیسی مسیح (ع) از ظهور پیامبر خاتم آگاه شده، اما برای حفظ صومعه هم دغدغه های فراوانی دارد. کشیش دچار تحیر و سرگردانی شده که بالاخره به مدینه برود یا نرود، اما بالاخره در شرایطی پیش بینی نشده، اسعد فرزندخوانده گوژپشت او راهی مدینه می شود تا آخرین خبرها را برای او بیاورد. اسعد ناخواسته در مدینه شاهد وقایع پرفراز و نشیبب پس از رحلت پیامبر(ص) قرار گرفته و با کوله ابری از خبرهای عجیب نزد یوحنا باز می گردد. یوحنا هم از شنیدن آن خبرها به گونه ای تحت تاثیر قرار می گیرد، که درنگ را جایز نمی شمارد و شبانه با نزدیکان خود به سمت مدینه حرکت می کند، اما ...

محمد جواد حبیبی، محمد امین نیک پنجه، علیرضا عمرانی، سیدعلی زاهدی، مسعود اصغری، پیمان خراسانی، محمد مهدی هاشمی دانا، محمدرضا جمال، امیر صادقی، مهدی بیابانی بازیگران این اثر نمایشی بودند.

برگزاری ۱۰ مجلس شبیه‌خوانی در محوطه مجموعه تئاتر شهر

به همت کانون تئاتر دینی اداره کل هنرهای نمایشی از ۱۰ شهریور ماه همزمان با ماه رمضان، ۱۰ مجلس شبیه‌خوانی در محوطه مجموعه تئاتر شهر برگزار شد.جنگ بربرها، فتاح و اشکبوس، تعزیه جنگ خندق، جوانمرد قصاب، شهادت حضرت علی (ع)، مالک اشتر و تعزیه حمزه سید الشهدا از جمله این مجالس تعزیه بودند.

اجرای 10 مجلس تعزیه در برج آزادی

مجموعه فرهنگی هنری برج آزادی از ۱۹ تا ۲۸ مرداد همزمان با دهه اول محرم و شهادت سید و سالار شهیدان (ع) میزبان مجلس تعزیه امام حسین (ع) بود.

گروه تعزیه سیدالشهدا (ع) به سرپرستی هنرمند پیشکسوت موسیقی و تعزیه و عضو موسسه هنرمندان پیشکسوت استاد احمد عزیز  و با اجرای ۱۵ شبیه‌خوان از روز سه‌شنبه ۱۹ مرداد ماه به مدت ۱۰ شب در فضای باز میدان آزادی و با رعایت دقیق دستورالعمل‌های بهداشتی و به ویژه رعایت فاصله اجتماعی و استفاده از ماسک روی صحنه رفت.

 «اطلسی‌های پرپر شده»

نمایش «اطلسی‌های پرپر شده» به نویسندگی و کارگردانی مهتاب عسکری عصر یکشنبه در سالن نمایش مهر حوزه هنری اجرا شد.

در خلاصه داستان این نمایش آمده بود: «بهروز، جانباز هشت سال دفاع مقدس که به خاطر مشکلات عدیده خود را جانباز صد و پنجاه درصدی معرفی می‌کند، برای بهبودی به آسایشگاه می‌رود تا مدتی را در آن‌جا در آرامش بگذراند. او علاوه بر صدمات جنگ، درگیر یک‌سری مسائل و مشکلات اجتماعی، شغلی و مدیریتی نیز شده است. او در آسایشگاه، با سیف  که او نیز جانباز  جنگ تحمیلی است، هم اتاق می‌شود. علاوه بر آن‌ها، جانباز دیگری به نام سالم به آن‌ها ملحق می‌شود که ادعا می‌کند در عملیات‌های جنوب و غرب کشور حضور داشته و هم اکنون در وضعیت روحی و روانی بدی قرار گرفته است و ...»

در این نمایش  مهدی پیرزمان، فرهاد ملوندی، میلاد باختری، مهتاب عسکری، حمیده دهقان‌نیری، فاطمه رحمان‌دخت، محمدمهدی حاجی‌علی، زهرا پورعرب، کیانا شریفی، وحید فیروزی‌نژاد، روزبه جهانی، مژگان حصاری، محمدحسین میرسلطانی، محمدحسین عبداللهی، ماهک خدادادی، مبینا میرزایی، ابوالفضل علیاری، فرشته بداغ آبادی، علی آذری، فاطمه نائینی و پارسا قربانی ایفای نقش کردند.

نمایش عاشورایی «قمر قبیله»

نمایش عاشورایی «قمر قبیله» به نویسندگی و کارگردانی ابراهیم یمین اسماعیلی کاری از گروه نمایشی روزنه آبی از ۵ الی ۹ مهرماه  ساعت ۱۶:۳۰ در مجتمع فرهنگی هنری آیت الله بهاری شهر بهار همدان به روی صحنه رفت.

این نمایش که با حضور ۳۰ نفر از هنرمندان و هنرجویان به اجرا درآمد تلفیقی از تئاتر و تعزیه بود و بخش هایی از تعزیه حضرت عباس(ع) در نمایش اجرا شد.

پخش فیلم‌‌تئاتر «طفل و تیر و تشنگی» در هفته اول محرم

فیلم‌تئاتر« طفل و تیر و تشنگی» به کارگردانی حجت‌الله ناظری هم‌زمان با ماه محرم به‌عنوان نذر فرهنگی به صورت رایگان در پرتال اینترنتی کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان در دسترس علاقه‌مندان و عزاداران سرور و سالار شهیدان حضرت امام حسین(ع) قرار گرفت.

این نمایش که به شیوه زنده-عروسکی اجرا می‌شود، درباره یکی از وقایع روز عاشوراست. تیر سه شعبه باید تصمیم بزرگی بگیرد. باید برود یا نرود. او مقصر است یا باید تقدیر را رقم بزند؟ باد و آسمان و آفتاب او را راهنمایی می‌کنند. حضرت علی‌اصغر(ع) بر روی دستان امام حسین(ع) است و...

نمایش قاسم ابن الحسن(ع) در تالار آفتاب اهواز

«قاسم ابن الحسن (ع)» به کارگردانی حمیدرضا اسعدی کاری از گروه تئاتر انشان در ۱۴ و ۱۵ مهرماه ۱۴۰۰ ساعت ۱۹ در تالار آفتاب اهواز روی صحنه رفت.

در این نمایش مذهبی ابراهیم سعدونی، امیررضا میرعلائی، زینب صادق آبادی، آیناز احمدی و عسل موسوی به عنوان بازیگر ایفای نقش کردند.

مجلس تعزیه‌ «رکیب ابن ابرهه» در تلویزیون تئاتر ایران

فیلم‌تئاتر مجلس‌ شبیه‌خوانی «رکیب ابن ابرهه» در ادامه ارائه نمایش‌های مذهبی و آیینی در تلویزیون تئاتر ایران در دسترس علاقه‌مندان قرار گرفت.

مجلس شبیه‌خوانی «رکیب ابن ابرهه» کاری از گروه تعزیه سیدالشهدا (ع) به سرپرستی و تعزیه‌گردانی احمد عزیزی است. این نمایش که پیش‌تر در سال ۱۳۹۸ و در موزه عاشورا به مدت زمان یک ساعت و نیم برای مخاطبان علاقه‌مندان تعزیه و نمایش‌های آیینی و سنتی اجرا و مورد استقبال آنان واقع شده بود، سابقه حضور در نوزدهمین جشنواره نمایش‌های آیینی و سنتی را هم دارد.

احمد عزیزی، سرپرست گروه تعزیه سیدالشهدا (ع) از پیشکسوتان تعزیه ایران است که سابقه شبیه‌خوانی و شبیه‌گردانی مجالس تعزیه‌ از جمله «شاهچراغ (ع)»، «حضرت مسلم‌ (ع)»، «وهب و طفلان زینب (س)»، «حر ریاحی»، «حضرت ابوالفضل‌ (ع)»، «شهادت امام حسین‌ (ع)» و «بازار شام» و ... را در کارنامه خود داراست.

در خلاصه روایت این مجلس شبیه‌خوانی آمده: «هنگامی‌که جنگ صفین چندین ماه به درازا می‌کشد، معاویه با مشورت عمروعاص حضرت علی (ع) را به جنگ فرامی‌خواند و...»

«طوفان» در تالار هنر اضفهان

نمایش «طوفان» به نویسندگی حسین فدایی حسین و طراحی و کارگردانی احسان جانمی از روز ۵ تا ۱۹ مهرماه سال جاری هر روز ساعت ۱۸:۳۰ در سالن نقش جهان تالار هنر اصفهان روی صحنه بود.

درام مذهبی «طوفان» اثری است که داستانش را بسیار خوب و به دور از روایت‌های معمول و تکرار شده و قالبی تعریف می‌کند فضای ایجاد شده که میان کابوس و واقعیت ترسیم شده و آدم‌ها که هویت‌شان میان بودن و نبودن واقعی‌شان معلق و سردر‌گم است و خود واقعه که میان رخ داده و رخ نداده وضعیت برزخی دارد و همین طور گسست زمانی که میان امروز و فردای واقعه پاندول وار در حرکت است ، همگی کاربردشان در این نوع از درام تازه و بدیع به نظر می رسد . هرچند که از سال نگارش آن چیزی حدود ۱۶ سال می گذرد. این ویژگی‌ها به همراه کارگردانی خوب احسان جانمی و بازی قابل توجه بازیگران و فضاسازی مناسب منبعث از اثر باعث شده تماشاگرانش در پایان نمایش، با رضایت خاطر از سالن بیرون بیایند.

 در این نمایش مهدی تقی پور، محمد ترابی،  محسن احمدی نیک، ساناز نوربخش و احمد خوانساری به عنوان بازیگر ایفای نقش کردند.

«جنگ بدر» در اراک

نمایش خیابانی «جنگ بدر» اثر مهدی دریایی یک واقعه تاریخی در صدر اسلام و یکی از غزوات مهم به فرماندهی پیامبر اکرم(ص) را دستمایه روایت خود قرار داده است.

این نمایش در روز‌های ۷ و ۹ مهرماه در فضای باز در شهر اراک برای تماشاگران اجرا شده و مورد اقبال مخاطبان قرار گرفته است.

مهدی دریایی، کارگردان این نمایش، سابقه سال‌ها پژوهش در متون قدیمی نمایشی و نیز نسخه‌های قدیمی تعزیه و همچنین روی صحنه بردن چندین تعزیه را در کارنامه خود داراست و از باسابقه‌های این عرصه محسوب می‌شود.

«کاش افسانه بود» 

نمایش مذهبی «کاش افسانه بود» به نویسندگی و کارگردانی وجیهه حیدری و با همکاری گروه نمایشی «مشکات الهدی» در سالن ولایت آستان مقدس بانوی کرامت به روی صحنه رفت.

این نمایش در روز‌های ۲۵ و ۲۷ آذرماه به مناسبت ایام فاطمیه ویژه بانوان برگزار شد که روایت واقعه فدک و پاسخگویی به شبهات پیرامون زندگی حضرت زهرا سلام الله علی‌ها از اهداف اجرای این نمایش بود.

زهرا شیرین کلام، ریحانه انصاری، مائده فروزان فر، فاطمه تبرائی، فاطمه سادات باطنی، مریم شعبانی و پریسا مقومی از بازیگران این نمایش بودند.