به جز رد پایت هیچ چیز را جا نگذار؛ نکاتی جدید در رابطه با طبیعت گردی
_ فارس نوشت: «گردشگری پایدار» یکی از تازه‌ترین‌های صنعت مفرّح گردشگری است. مبحثی که می‌گوید باید طوری برای سیر و سیاحت برنامه ریزی کرد که به بیشترین سود اقتصادی و لذت سفر رسید، اما با یک شرط مهم؛ گردشگران نباید کمترین تغییر و تاثیر را در جامعه میزبان بگذارند. این درباره طبیعت هم صدق می‌کند. امروز که به رسم هرساله و سنت دیرینه می‌خواهیم به دامن طبیعت برویم باید حواسمان باشد نباید اصالت طبیعت را تغییر بدهیم. تنها تغییری که حق داریم، ایجاد کنیم جمع کردن زباله هاست. در این مطلب از یک گردشگری امن و آرام برایتان نوشته ایم.
سیزده بدر از کجا آمد؟
در منابع تاریخی روایت‌هایی محکم مانند جشن سده یا مهرگان برای «سیزده بدر» ذکر نشده است. با این حال تورق برخی منابع اشاره به این دارد که این سنت قدمت دارد. برخی منابع نوشته اند روز پیروزی ایزد و الهه باران بر «اپوش»، دیوِ خشکسالی است. جا‌هایی دیگر هم گفته شده که برای ایرانیان هر یک از ۱۲ روز تعطیلات نوروز، نماد یک ماه از ۱۲ ماه سال است و روز سیزدهم به نیت دفع نحسی و سنگینی از دوازده ماه است که مردم از خانه بیرون می‌روند. قبل از انقلاب این روز نام خاصی نداشته و همان سیزده بدر بوده، اما پس از پیروزی انقلاب در تقویم به نام «روز طبیعت» نامگذاری شد.
سبزه در آب و مدفون در خاک
در گذشته، سیزده بدر آداب و رسوم ویژه خود را داشته است. بعضی از این سنت‌ها مانند گره زدن سبزه حفظ، اما برخی دیگر کمرنگ شده است. در بررسی تاریخ دوره قاجار بهتر و بیشتر می‌توان به این سنت‌ها رسید تا جایی که درباریان هم با وجود باغ و کاخ به منطقه خوش آب و هوایی بیرون شهر می‌رفتند تا نحسی سیزده را بدر کنند.
قدیمی‌ها بهتر به یاد دارند که غذای مخصوص این روز معمولاً انواع دمی مانند دمی باقالا، والک پلو، دمپختک و مانند این بوده است. کاهو سکنجبین و انواع حلوا برای تعادل طبع میل می‌شد و بین آش ها، رشته محبوبیت داشت، چون معتقد بودند رشته امور در سال جدید به دستشان می‌آید. نوشته شده سبزه و سیب سرخ به نیت شفا، شادابی، بخت خوب و روزی فراوان در آب رها می‌شد یا در دامن خاک پای یک درخت دفن می‌شد تا خاک قوت بگیرد. نکته جالب درباره انداختن سبزه به آب این بود که تکه تکه می‌شد تا سبزه‌ها و لای‌ها بهم گره نخورد و مسیر رود و مسیل را نبندد تا آبگرفتگی و سیل پیش نیاید. محفل نَقل و شعرخوانی، حکایت گویی و تفأل گرم بود. روز جمع آوری گیاهان دارویی بود و معمولاً بانوان رُستنی‌هایی مانند نعناع، پونه، آویشن، شنگ و... را جمع می‌کردند و همان جا بساط آش بار می‌گذاشتند.
آداب مهمانی را رعایت کنیم
ما هم به اندازه خودمان سعی می‌کنیم آیین‌های این آب و خاک را حفظ کنیم. دانستن نکاتی در این باره، اما مهم است. نکاتی که کمک می‌کند ساعاتی را همراه عزیزانمان در طبیعت بگذرانیم نه تنها به آن آسیب نزنیم که به حفاظت بهتر از آن کمک کنیم. اینجا چند مورد را با هم مرور خواهیم کرد که با کمک و راهنمایی «رقیه حسینی» از دانش آموختگان رشته جهانگردی و طبیعت گرد، گردآوری شده و برخی موارد آن حتماً برای شما تازگی خواهد داشت. حسینی می‌گوید: «برای گردشگری پایدار و سبز که همان گردشگری بدون آسیب به میزبان است باید به یک موضوع دقت زیاد داشته باشیم. ما در مهمانی، رفتار خارج از عرف انجام نمی‌دهیم. آداب و حرمت خانه میزبان را رعایت می‌کنیم. به خودمان اجازه نمی‌دهیم به او بگوییم چه کار انجام دهد، چه غذایی بیاورد، چگونه رفتار کند و... خلاصه طبق چارچوب او رفتار می‌کنیم. همین موضوع عیناً در گردشگری به خصوص طبیعت گردی مصداق دارد. ما حق نداریم در طبیعت تغییر ایجاد کنیم.»
خط قرمز طبیعت را بشناسیم
این طبیعت گرد جوان به کلیّات بسنده نمی‌کند و با ذکر مثال، روشن‌تر راهنمایی مان می‌کند. از تغییرات کوچکی می‌گوید که ما در طبیعت ایجاد می‌کنیم، فکر نمی‌کنیم به آن آسیب بزند، اما می‌زند: «حریم محافظت شده دریا، رودخانه، جنگل، کوه و حیات وحش، خط قرمز طبیعت است نباید به آن نزدیک شد. روشن کردن آتش نزدیک پوشش گیاهی، حفر چاله، جابجایی سنگ‌ها برای صاف کردن سطوح و اتراق، شکستن شاخه‌تر و خشک درختان، ایجاد مسیر فرعی و گودال برای جمع شدن آب برای خنک نگه داشتن مواد خوراکی یا شنای کودکان خردسال کار‌های اشتباهی هستند که شاید فکر کنیم به طبیعت آسیب نمی‌زند، اما آن را به طور جدی آسیب پذیر می‌کند. هر انحراف در مسیر جریان آب در صورت تداوم بارندگی‌ها می‌تواند آسیب‌های جدی به دنبال داشته باشد. زمینه فرسایش خاک و... را فراهم کند.»
جانداران را بی خانمان نکنیم
درباره توجه به لانه جانداران هم نکات جالبی مطرح می‌کند: «سنگ‌ها معمولاً پناهگاه و پوشش لانه جانوران است. برخی حیوانات به بوی بدن انسان حساس هستند اگر محوطه لانه خودشان و فرزندانشان این بو را به خود بگیرد یا با زباله‌های رها شده توسط ما و شیرابه مسدود شود، آواره و ناچار به لانه گزینی جدید می‌شوند. این کار ساده‌ای نیست و گاه می‌تواند حیوان را در برابر گونه شکارچی آسیب پذیر کند. بعضی جانداران حتی فرزندشان را که بوی دست آدمیزاد گرفته، رها می‌کنند. این از بی رحمی پدر و مادر نیست، حیوان طبق غریزه عمل می‌کند. این ما بوده ایم که حریم و حیات جاندار را به خطر انداخته ایم. هرگز فرزندان حیوانات را لمس نکنیم.»
ارّه نَبَر و کُنده نَبُر!
حسینی از بی پروایی در رفتار با گیاهان در طبیعت ما را منع می‌کند: «بعضی افراد فکر می‌کنند حق دارند شاخه‌های خشکیده درخت را با ارّه ببرند و کُنده بِبَرند برای آتش! بعضی درختان دیر بهار و دیر خزان‌تر از هم هستند ما واقعاً نمی‌دانیم خشکی این درخت چه دلیلی دارد. درختان خشکیده و بدون حیات ممکن است لانه پرندگان، خزندگان و حیوانات باشد با احتیاط نزدیک شویم و لمس کنیم. شاخه‌های خشکیده، ترکه‌ها و میوه‌های درختانی مانند کاج را می‌توانید برای روشن کردن آتش استفاده کرد. حتماً از خانه با خودمان پیک نیک، گاز مسافرتی یا زغال ببریم. فکر کنید همه بخواهند برای طبخ غذا و آماده کردن چای به جان درختان بیفتند، پوشش گیاهی آن محدوده آسیب نخواهد دید؟ حتماً خواهد دید. تنها بومیان اجازه استفاده از منابع همسایه خود را دارند آن هم به صورت محدود و نظارت شده.»
تصور فانتزی ما از سیل بهاری
نکات این طبیعت گرد برای جانمایی و استراحت هم قابل تأمل است: «جایی اتراق کنید که خاک خشک باشد. لانه حیوانات یا نزدیک آن نباشد. در مسیر تخته سنگ‌ها نباشد که در صورت وقوع یک حادثه آسیب نبینید. اگر در جنگل هستید حتماً جایی باشد که در میان درختان مسیر جریان هوا و تنفس وجود داشته باشد. این به خصوص برای زمان غروب خورشید به بعد نکته مهمی است. سر و صدای اضافه تولید نکنید. برخی حیوانات به صدا حساس هستند در صورت گرسنگی یا ترسیدن ممکن است، حمله کنند. فاصله خوبی از حریم رودخانه داشته باشید. اگر باران آمد این فاصله را بیشتر کنید، رود‌ها در بهار غیرقابل پیش بینی و ناگهان پرآب می‌شوند. به خودتان می‌آیید و می‌بینید خدای نکرده پیش از آنکه فرصت باشد در سیل یا جریان آب گرفتار شده اید. نکته بسیار مهم اینکه تصورات فانتزی خودمان از سیل را دور بریزیم. سیل بهاره پرخروش، ناگهان و سریع است.» حسینی راهکار‌های جالب دیگری هم برای حفاظت از محیط زیست در طبیعت گردی ارائه می‌دهد که برای خوانش سریع و بهتر شما در این روز تیتروار و در ادامه مطرح شده است.
نکات جدید طبیعت گردی
ترجیحاً نباید از پوشش گیاهی منطقه برای درست کردن آتش، ساخت پناهگاه یا ساختار‌های مربوط به جانمایی و استراحت استفاده کرد. از خانه زغال برداریم. پوست وغلاف سخت پسته، بادام، گردو، برگ‌های خشک پای گلدان خانه، تکه چوب‌های بستنی، کمی پارچه نمدی یا پشمی و شاخه‌های هرس شده درختان باغچه خانه خودمان بهترین وسیله برای ایجاد آتش است. چشم طمع به ذخایر طبیعت نداشته باشیم.
آتش را پس از استفاده حتماً خاموش کنیم نه دقایق پایانی حضورمان در طبیعت و برگشتن به خانه. دست کم یک ساعت قبل تا از سرد و کاملاً خاموش شدن آتش مطئن شویم. حتما ابتدا روی آن آب بریزیم بعد که بخار خاکستری-سفید رنگ بلند شد، خاک سرد نه خاک گرم اطراف اجاق را روی آن محدوده بریزیم تا در صورت وزش باد از هرگونه گر گرفتن احتمالی و مجدد آتش و جابجایی آن جلوگیری کنیم به خصوص در محدوده‌ای که اطرافش پوشش گیاهی هست.
هرگز، هرگز در محدوده سه متری درختان، علفزار و گیاهان آتش روشن نکنیم حتی اگر در اطفای حریق و خاموش کردن آن ماهر باشیم، حرارت می‌تواند برای گیاهان مضر باشد.
ماهی‌های گلی و قرمز را یا تا پایان عمرشان نگه داریم یا به مراکزی که شهرداری معین کرده تحویل دهیم. به هیچ وجه آن را در رود رها نکنیم. این ماهی‌ها بومی نیستند خاصیت ماده زایی و تولیدمثل بدون حضور ماهی نر دارند همین سبب می‌شود به سرعت به گونه غالب و مهاجم تبدیل شوند که تهدیدی برای اکوسیستم است.
سبزه و پوست میوه‌ها را اگر به فنون باغبانی آشنا هستید با ترکیب کمی خاک برگ می‌توانید در فضایی نزدیک پوشش گیاهی دفن کنید تا تجزیه و کود تقویتی برای خاک شود. هرگز سبزه را در طبیعت رها نکنید یا در آب. سبزه رها شده در طبیعت، گرمایش کاذب و در صورت کپک زدن آلودگی محیطی ایجاد می‌کند. سبزه رها شده در رود هم می‌تواند در مسیر‌های لایروبی نشده انسداد و آبگرفتگی ایجاد کند. اگر سبزه را به آب می‌سپاریم حتماً تکه تکه کنیم، اما بهتر است که همین کار را هم انجام ندهیم.
در محدوده خاکی طبیعت با خودرو وارد نشویم. در محدوده طبیعت با کمترین سرعت رانندگی کنیم. از چراغ زدن‌های بی سبب و بوق مکرر خودداری کنیم.
طبیعت یک روز به مهربانی تمام از ما میزبانی می‌کند و به ما خدمت ما هم می‌توانیم خدمت کوچکی به آن کنیم. قبل از حرکت از خانه حتماً چند کیسه پلاستیکی، دستکش محکم پلاستیکی، ماسک و ابزاری برای برداشتن زباله از زمین و هدایت آن به کیسه برداریم. زباله‌ها را تفکیک و جمع آوری کنیم. پلاستیکی و تجدید نشدنی‌ها در یک کیسه، پسماند‌های تر، یکجا و پسماند‌های خشک را در نایلونی دیگر قرار دهیم. فقط به زباله‌های خودمان بسنده نکنیم و همان طور که برای پیدا کردن ترکه‌های خشک زمین را جستجو می‌کنیم، آن محدوده را هم از زباله پاک کنیم. کیسه‌ها را گره بزنیم و در نخستین مخزن زباله‌ای که می‌بینیم بگذاریم.
برخی منابع اینترنتی ما را تشویق می‌کنند برای حمایت از محیط زیست، نهال بکاریم یا بذر یک درخت را. این کار زمانی مفید است که بدانیم آن گونه برای آن پوشش گیاهی منطقه موردنظر آسیب و مهاجم نیست. مناسب و سازگار با آن محدوده بودن بذر و نهال از «کاشت» آن مهمتر است، چون «داشت» و بقای سایر گیاهان را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
بهار است و شوق چیدن و گردآوری گیاهان دارویی از دشت و دمن. بومی‌ها هیچ وقت یک گیاه را از ریشه و ساقه ناقص نمی‌کنند. برای بریدن گیاه یا به برداشتن برگ‌ها اکتفا می‌کنند یا ساقه را از سه سانت بالاتر از ریشه قطع می‌کنند. این نه تنها به طبیعت آسیب نمی‌زند که به طور طبیعی در برخی گونه‌ها مانند پونه، نعناع و شنگ سبب تکثیر و تقویت گیاه هم می‌شود. ریشه گیاهان دارویی را هرگز بیرون نیاوریم. هم گیاه نابود می‌شود هم خاک فرسوده.
در صورتی که کسی به محیط زیست آسیب می‌زند با لحن ملایم و حفظ حرمت و حریم تذکر دهیم. اگر قبول نداشت یا پرخاش کرد و به تخریب آن ادامه داد به جای بحث و درگیری با سامانه ۱۵۴۰؛ سامانه رسیدگی به شکایت زیست محیطی تماس بگیریم و اطلاع رسانی کنیم.