پرسه کرونا در میان خرید‌های شب عید؛ چرا خبری از ماسک نیست؟
_ روزنامه همشهری نوشت: شلوغی بازار‌ها و مراکز خرید، بر آمار‌های اعلام شده از سوی وزارت بهداشت درباره میزان رعایت پروتکل‌های بهداشتی صحه می‌گذارد. در بازار تجریش و مرکز خرید اصلی این منطقه، بازار بزرگ تهران، در پاساژ بزرگ غرب تهران و یکی از مراکز خرید جنوب شهر، نه خبری از رعایت فاصله‌گذاری فیزیکی است و نه پوشش مناسب ماسک. شاید به همین دلیل است که در هفته دوم اسفند مراکز خرید و پاساژها در رتبه آخر رعایت فاصله‌گذاری فیزیکی قرار گرفته‌اند و میزان استفاده از ماسک هم در خدمات‌دهندگان و گیرندگان این صنف نسبت به هفته اول اسفند کاهش داشته است. نهتنها شلوغی جمعیت که ماسک هم یا از صورت مردم و فروشندگان حذف شده یا نصف و نیمه بینی و دهانشان را پوشانده است. هر چند که جمعیت ماسک‌نزده‌ها در مقایسه با کسانی که ماسک می‌زنند، خیلی زیاد نیست و بیشترشان هم صاحبان مغاز‌ها هستند، اما همین جمعیت کم هم توانسته‌اند در چند روز پایانی سال، میزان رعایت پروتکل‌های فاصله‌گذاری فیزیکی و استفاده از ماسک در پاساژها و مراکز تجاری را کاهش دهند. این در حالی است که تأکید یکی از مصوبات آخرین جلسه ستاد کرونا، رعایت جدی‌تر پروتکل‌های بهداشتی و کنترل دقیق شیوه‌نامه‌های بهداشتی است، اما با گذشت بیش از ۲ سال از شیوع کرونا در کشور هنوز نظارت بر رعایت پروتکل‌ها، متولی مشخصی ندارد و با وجود تأکیدات ستاد ملی کرونا همچنان نیمی از مردم کشور پروتکل‌های بهداشتی تعریف شده برای مقابله با کرونا را رعایت نمی‌کنند. شاید همین مسئله باعث شده تا مردم این روز‌ها در گشت‌وگذار خرید‌های نوروزی‌شان گاهی فراموش کنند یا برایشان اهمیتی نداشته باشد که چقدر رعایت پروتکل‌ها در تداوم روند کنونی کاهش بیماری مؤثر است و بی‌احتیاطی و بی‌توجهی‌شان می‌تواند منجر به افزایش دوباره بیماری شود.
نمی‌شود صبح تا شب ماسک زد
در نخستین مغازه ساعت‌فروشی، ورودی راهروی باریک بازار تجریش، صاحب مغازه با وجود شلوغی و تردد بالای مردم، ماسک نزده است. به‌گفته خودش کرونا را تنها یک سرماخوردگی می‌داند و به ماسک هم اعتقادی ندارد: «اینجا فضای بازار سرپوشیده نیست که نگران ویروس باشیم. البته اگر سرپوشیده هم بود اعتقادی به ماسک نداشتم و استفاده نمی‌کردم.» فروشنده‌های چند مغازه دیگر در همان اطراف هم ماسک ندارند. یکی از آن‌ها می‌گوید: «از صبح تا شب اینجا هستیم و اگر قرار باشد ماسک بزنم باید از صبح تا شب روی صورتم باشد. یا نباید استفاده کنم یا باید دائمی باشد که اولی را انتخاب کردم. چندبار هم مریض شدم، اما جدی نبود و دیگر از کرونا نمی‌ترسم.» او تنها یک دوز واکسن زده است: «یک دوز واکسن زدم و بعد مریض شدم و دوز دوم را نزدم. حالا بعد از چند ماه می‌گویند باید واکسیناسیون را ۲ دوزی و از اول بزنم. برای همین دیگر نرفتم.»
شلوغ‌ترین مغازه آن منطقه آجیل‌فروشی انتهای بازار است. مشتری‌هایش داخل مغازه کوچک جمع شده‌اند و فضای شلوغی ایجاد کرده‌اند، در مغازه خبری از تهویه درست نیست، ۲ نفر از میان جمعیت ماسک نزده‌اند و تعدادی هم ماسک‌شان زیر چونه قرار گرفته. صاحب مغازه در پاسخ به این سؤال که آیا ماسک نزدن مشتری‌ها برایش مهم نیست، می‌گوید: «اینقدر این چند ماه بدبختی کشیدیم که اگر خود ویروس کرونا هم بیاید، برایمان مهم نیست.» آنطرف‌تر مغازه عطاری است، صاحب مغازه ماسک دارد و می‌گوید: «من همیشه ماسک می‌زنم، چون هم برای جان خودم ارزش قائلم و هم برای جان مردم. در این چند ماه آنقدر پول الکل دادیم و ضدعفونی کردیم که نصف درآمدمان صرف همین شده است. اما بالاخره شرایط همین است و باید رعایت کرد.»
معضل دیگر، دستفروش‌های بازار تجریش‌اند. آن‌ها که بساط کرده‌اند و با مشتریان زیادی هم ارتباط دارند، اما ماسکی به‌صورت ندارند. جالب اینجاست که هیچ‌کس نه نظارتی می‌کند و نه تذکری به آن‌ها می‌دهد. پسر جوانی که بساط ترقه و آتش‌بازی‌اش را کنار پیاده‌روی عبدل‌آباد پهن کرده درباره ماسک نزدنش می‌گوید: «من ماهی ۲۰۰ هزار تومان درآمد ندارم، چرا باید ۵۰، ۶۰ هزار تومانش را برای ماسک بدهم. از صبح تا شب اینجا کف خیابان هستم و کرونا با من کاری ندارد. واکسن هم که زده‌ایم و دیگر چه نیازی به ماسک است؟!»
مغازه بدلیجاتی در مرکز خرید غرب تهران از تمام مغازه‌های اطرافش، شلوغ‌تر است و در ازدحام این مغازه کوچک هیچ خبری از رعایت فاصله‌گذاری نیست. صاحب مغازه می‌گوید: «طلا گران شده و میل مردم به خرید بدلیجات افزایش پیدا کرده است. نمی‌توانم کاسبی‌ام را فدای کرونا کنم. مغازه کوچک است و حتی با چند نفر هم فضا پر می‌شود. مردم را که نمی‌شود بیرون کرد، اگر قرار باشد جلوی مغازه یک تابلوی «بدون ماسک وارد نشوید» بزنم نصف مشتریان وارد نمی‌شوند. ۲ سال شیوع کرونا و این اوضاع کاسبی، پیرمان کرده، حالا برایم مهم نیست مشتری با ماسک است یا بدون ماسک. خودم رعایت می‌کنم و در همین سرما کولر را روشن کرده‌ام تا هوای مغازه در گردش باشد.»
خریداران بیشتر از فروشندگان از ماسک استفاده می‌کنند، اما اغلب ماسک‌ها شل شده از بخشی از صورت آویزان است و دهان و بینی را نپوشانده. برخی از آن‌ها می‌گویند پیاده‌روی با ماسک، سخت و نفسگیر است. زن میانسالی که بدون ماسک داخل یک مغازه مانتوفروشی در همان مرکز خرید غرب تهران حضور دارد، می‌گوید: «چند هفته پیش کرونا داشتم. دوز سوم واکسن را هم زده‌ام و به قول بچه‌هایم آنتی‌بادی‌ام ۲ برابر است. ماسک که می‌زنم نفسم می‌گیرد. می‌دانم که مریض نیستم و مریض هم نمی‌شوم، برای همین ماسک نمی‌زنم.»
در این میان افرادی هم هستند که به جای یک ماسک از ۲ ماسک استفاده کرده‌اند. یکی از آن‌ها مرد جوانی است که از یک مغازه در تجریش در حال خرید سمنو است: «مجبورم برای خرید مایحتاج شب عید در این شلوغی به بازار بیایم اما ۲ ماسک می‌زنم که ریسک بیماری کمتر شود. دوست ندارم در تعطیلات بیمار شوم یا باعث بیماری خانواده‌ام شوم.» او ماسک نزدن برخی فروشندگان و مردم را تأسف‌بار می‌داند و می‌گوید: «با اینکه تعداد زیادی به‌دلیل ابتلا به کرونا جان باخته‌اند و بسیاری هم در بیمارستان‌ها جانشان در خطر است، اما برخی بدون ماسک، بی‌خیال در خیابان قدم می‌زنند، سرفه می‌کنند و موجب انتقال آلودگی به دیگران هستند. بدون اینکه بدانند ممکن است یک فرد را دچار بیماری حاد کنند و جانش را به خطر بیندازند.» کنار یکی از مغازه‌های قهوه‌فروشی چند دختر نوجوان برای خوردن قهوه ماسک‌هایشان را برداشته‌اند. یکی از آن‌ها می‌گوید: «کرونا دیگر آنقدر‌ها که اسفند ۹۸ و ۹۹ ترسناک بود، این روز‌ها عجیب و ترسناک نیست. تقریبا از برداشتن ماسک دیگر اضطراب نداریم. مسئولان هم گفته‌اند با ۳ دوز واکسن دیگر مرگ و بستری کرونا نداریم و اگر بیمار شویم شدت بیماری کمتر است. به همین دلیل چند دقیقه ماسک‌مان را برداشتیم و گمان نمی‌کنم که نگرانی وجود داشته باشد.»
نباید پیک اومیکرون طولانی شود
تجمع مردم و شلوغی در مراکز خرید در شرایطی رقم خورده که با وجود روند کاهشی بیماری، اما همچنان آمار شناسایی بیماران در کشور ۴ رقمی و آمار فوتی‌ها هم ۳ رقمی است و پیک اومیکرون هنوز به‌طور کامل فروکش نکرده است. حمید سوری، رئیس کارگروه بهداشت و پیشگیری ستاد ملی مقابله با کرونا این مسئله را نگران‌کننده می‌داند و می‌گوید: «وضعیت فعلی درست شبیه روز‌های انتهای سال ۲۰۲۱ در کشور‌های اروپایی است که در آستانه سال نو میلادی مردم همین مواجهه و ازدحام در مراکز خرید را داشتند و پروتکل‌ها هم رعایت نمی‌شد. ارتفاع قله بیماری زیاد بود، اما برخی کشور‌ها مثل آلمان، فرانسه و انگلیس با اقدامات سریع توانستند دامنه پیک را کم کنند و منحنی نزولی بیماری در این کشور‌ها سریع‌تر بود.»
به‌گفته سوری هم‌اکنون حدود ۵۰ روز از آغاز پیک در کشور گذشته است و با اینکه نمی‌توان درباره موارد ابتلا اظهارنظر کرد، اما روند بستری و مرگ تغییرات نوسانی دارد و متغیر است: «این نوسان نشان می‌دهد که مداخلات ما در کشور در برایند بیماری چندان مؤثر نبوده که هم دامنه اپیدمی را کم و هم سرعت پایین آمدن قله را زیاد کند. به همین دلیل نیاز است تجدید نظر اساسی در مداخلات اپیدمی صورت بگیرد چرا که این وضعیت می‌تواند به طولانی‌تر‌شدن پیک ششم در کشور نسبت به کشور‌های غربی بینجامد و بار اومیکرون در ایران اضافه‌تر از میانگین جهانی شود.»
او در پاسخ به این سؤال که آیا روند افزایش بیماری در برخی کشور‌های اروپایی طی روز‌های اخیر، تهدیدی برای شیوع دوباره در کشور ما هم خواهد بود، توضیح می‌دهد: «نکته اول اینجاست که ما نمی‌دانیم چه تعداد از مردم کشور به اومیکرون مبتلا شده‌اند و می‌توانند باز هم در معرض خطر باشند. تقریبا ۸۰ میلیون جمعیت واجد دریافت واکسن داریم که تقریبا ۶۰ میلیون نفر از آن‌ها یک دوز واکسن را تزریق کرده‌اند. این عدد در حدی نیست که همه را مصون از بیماری نگه دارد، به‌ویژه اینکه واکسن‌ها با وجود کاهش مرگ‌ومیر و ابتلای حاد به بیماری، اما به‌صورت ۱۰۰ درصدی مانع از ابتلا نیستند و حتی با تزریق ۳ دوز واکسن هم برخی افراد بیمار شدند. برخی افراد هم به‌دلیل نقص سیستم ایمنی در خطر هستند، به همین دلیل ویروس به اندازه کافی میزبان مناسب دارد که همچنان در کشور بچرخد و منجر به بیماری شود.»
این اپیدمیولوژیست معتقد است طولانی‌شدن پیک اومیکرون در کشور آسیب‌زا خواهد بود چرا که همچنان مرگ‌ها ۳ رقمی است و این یعنی هنوز تعداد زیادی از مردم فوت می‌کنند: «به جز آمار فوتی‌ها، هزینه‌های اقتصادی باقی‌ماندن در پیک هم قابل توجه است. به‌ویژه اینکه ما در کشورمان حتی الان نمی‌دانیم که واریانت غالب در کشور چیست؟ و یک نظام مراقبت ژنومیک هم نداریم که اگر جهشی در کشور رخ داد آن را شناسایی کنیم.»
عبور از پیک، وابسته به رفتار مردم است
یونس پناهی، معاون تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت هم که اواخر بهمن، نزولی شدن بیماری در کشور طی روز‌های پایان سال را پیش‌بینی کرده بود، اکنون معتقد است که آینده کووید و عبور از پیک فعلی بستگی به رفتار جامعه دارد. او می‌گوید: «هم‌اکنون روند اومیکرون در دنیا و ایران از نظر میزان ابتلا، مراجعات سرپایی و مرگ‌ومیر رو به کاهش است، اما هنوز مرگ‌ومیر داریم، یعنی سویه جهش‌یافته کرونا هنوز به‌صورت کامل برطرف نشده است. با توجه به این روند کاهشی، احتمالا تا هفته اول فروردین این وضعیت ادامه دارد که البته نتیجه آن بستگی به رفتار مردم در تعطیلات خواهد داشت که با واکسیناسیون و رعایت پروتکل‌ها، حداقل از اومیکرون نجات پیدا کنیم.»
او درباره اینکه در همین روز‌های روند نزولی پیک اومیکرون، اما رعایت پروتکل‌ها در کشور کاهش یافته است هم توضیح می‌دهد: «رعایت پروتکل‌ها می‌تواند چرخه انتقال ویروس در جامعه را قطع کند و اگر همراه این پروتکل‌ها، مردم واکسیناسیون کامل (تزریق ۲ دوز) و بعد از ۳ ماه تزریق دوز بوستر را انجام دهند، حداقل درصورت رقم خوردن پیک یا ورود یک سویه جدید، با طغیان شدید بیماری مواجه نخواهیم بود.»
او درباره اینکه چرا مدیریت واحد کرونا در کشور با وجود رقم خوردن ۵ پیک وجود ندارد؟ می‌گوید: «اگر ویروس رفتار ثابتی داشت، این مسئله محقق می‌شد که تدابیری با هدف کاهش موارد ابتلا و مرگ داشته باشیم. اما سویه‌های کرونا متفاوت هستند و در مقابل هر جهش یک مدل رفتار ویروس را می‌بینیم. ما در پیک قبلی گرفتار دلتا بودیم و در پیک ششم با اومیکرون مواجه شدیم. سویه آفریقایی با سرعت انتشار بالا، بیماری‌زایی کمتر و درگیری در سیستم تنفسی فوقانی، رفتار متفاوت از دلتا دارد و شبیه سرماخوردگی است، بنابراین نمی‌توانستیم پروتکل یکسانی درباره ۲ پیک داشته باشیم. در دلتا نگران افراد بزرگسال و یا افراد دارای بیماری زمینه‌ای بودیم و، اما در اومیکرون نگرانی به کودکان هم رسید چرا که آن‌ها را به‌شدت درگیر کرد. البته ۶۰ تا ۷۰ درصد پروتکل‌ها درباره همه سویه‌ها یکسان است، اما از ابتدای پاندمی ما هر بار با رفتار جدیدی از ویروس کرونا و شکل جدیدی از بیماری مواجه شدیم. اما این نکته مهمی است که در مواجهه با هر پیک و سویه جدیدی، پروتکل‌های بهداشتی تعریف شده تغییر ندارد و به میزان بالایی می‌تواند انتشار بیماری را کاهش دهد.»
رعایت پروتکل‌های بهداشتی در پاساژها؛ ۴۸ درصد
میانگین رعایت پروتکل‌ها در کشور در هفته دوم اسفند ۵۸ درصد است، این یعنی همچنان بیش از ۴۰ درصد نسبت به رعایت پروتکل‌ها بی‌توجه هستند. بیشترین میزان رعایت پروتکل‌ها در کشور مربوط به آذر و دی سال گذشته است که در پیک سوم به بیش از ۸۰ درصد رسید، اما به‌تدریج کاهش یافت و در دی امسال به ۴۸ درصد رسید، اما با شروع پیک ششم و شیوع اومیکرون تنها ۱۰ درصد افزایش پیدا کرد. حالا میانگین رعایت فاصله‌گذاری فیزیکی خدمات‌دهندگان و گیرندگان در اماکن عمومی بیش از ۵۷ درصد اعلام می‌شود، اما در روز‌هایی که میل مردم با فروکش کردن پیک برای حضور در مراکز خرید دو چندان شده نهتنها شاهد افزایش این اعداد نیستیم که پاساژها با رعایت ۴۸ درصدی، بدترین نمره را نسبت به سایر اصناف به‌خود اختصاص داده‌اند. از سوی دیگر آن‌ها در رعایت ماسک هم به همراه نانوایی‌ها، رستوران‌ها و مراکز ورزشی کمترین رتبه را نسبت به سایر اصناف دارند. این در حالی است که متخصصان حوزه سلامت از احتمال صعودی شدن دوباره بیماری در کشور با کاهش رعایت پروتکل‌ها و بازگشت سراسیمه مردم به وضعیت عادی هشدار می‌دهند. اتفاقی که مشابه آن در برخی کشور‌های اروپایی هم دیده می‌شود. آن‌ها هم پس از فروکش کردن موج اومیکرون به سرعت به زندگی عادی برگشتند، اما در یک هفته اخیر آمار بیماری در برخی از این کشور‌ها ازجمله اتریش، بلژیک، فنلاند، پرتغال، فرانسه، انگلیس و ایتالیا رو به افزایش است، هر چند که به‌گفته حمید سوری، رئیس کارگروه بهداشت و پیشگیری ستاد ملی مقابله با کرونا هنوز زود است که درباره رقم خوردن یک پیک یا موج جدید بیماری قضاوت قطعی کنیم.