۱۸۷۰ کیلومتر خط لوله گاز در دست احداث

_ روزنامه ایران نوشت: عبور بدون دغدغه از زمستان‌های سرد، چندین راهکار دارد؛ از جمله مدیریت مصرف گاز، توسعه میادین جدید گازی و ذخیره‌سازی گاز برای پیک سایی در زمستان. یکی از کار‌هایی که در کشور ما کمتر به آن توجه شده است، همین موضوع ذخیره‌سازی گاز در مخازن و استفاده از آن در ۱۵ تا ۲۰ روز سرد سال است. به طوری که «رضا نوشادی»، مدیرعامل شرکت مهندسی و توسعه گاز ایران می‌گوید، تنها ۳ درصد از مصرف گاز کشور از محل ذخیره‌سازی در فصل سرد تأمین می‌شود. درحالی که در دنیا بویژه کشور‌های توسعه‌یافته اکنون این حجم ذخیره‌سازی به رقم قابل توجهی رسیده و یکی از راهکار‌های عبور بدون دغدغه از زمستان همین استفاده از ذخایر گازی در نزدیکی مراکز جمعیتی است. اما کشور ما چه برنامه‌ای دارد؟ نوشادی در این گفت‌وگو به تشریح برنامه‌های ذخیره‌سازی گاز از جمله رسیدن به ظرفیت ۱۰ درصدی ذخیره‌سازی می‌پردازد و از برنامه‌های صادرات خدمات فنی- مهندسی صنعت گاز کشور خبر می‌دهد.

اخیراً اعلام شد که یک قرارداد صادرات خدمات فنی - مهندسی به اروپا امضا کرده اید که در این زمینه «اولین» است. اما اطلاعاتی از آن منتشر نشد. در این خصوص توضیح دهید. آیا رویکرد فعالیت‌های شرکت از این پس صادرات خدمات فنی- مهندسی به فضای بین‌المللی است؟

در حال حاضر شرکت مهندسی و توسعه گاز به عنوان زیرمجموعه شرکت ملی گاز ایران ۲۱۱ قرارداد فعال دارد. اگر به نقشه خطوط انتقال گاز ایران نگاه کنید، می‌بینید که اکنون شبکه گاز کشور به یک بلوغ و رشد رسیده و از این به بعد چندان کاری برای توسعه نخواهیم داشت. این در شرایطی است که جامعه بزرگی از شرکت‌ها، مهندسان مشاور، پیمانکاران و سازندگان این شبکه عظیم را احداث کرده‌اند و ۳۵ هزار کیلومتر شبکه اصلی و چند صد هزار کیلومتر شبکه فرعی در ایران احداث شده و اکنون مدیریت می‌شود. سؤال اینجاست که آیا از این‌پس باید همه توانی را که در این زمینه ایجاد شده فراموش کرد؟ برای حفظ این توان اکنون ما دنبال صادرات خدمات فنی و مهندسی هستیم و از این‌رو نه تنها اروپا بلکه هر جا که بتوانیم خدماتی را ارائه دهیم، طبق وظیفه‌مان در مصوبات وزارت نفت ورود می‌کنیم. اگرچه انعقاد قرارداد‌های بین‌المللی زیر و بم زیادی دارد.

برای این موضوع صادرات خدمات فنی مهندسی به اروپا نیز ما یک کشور خاص را هدفگذاری کرده‌ایم. این کشور رومانی است و می‌خواهیم کار را از آنجا شروع کنیم. البته این کار مقدمات دولتی دارد که اگر انجام شود این قرارداد هم محقق می‌شود. در این خصوص، کشوری را هدف‌گذاری کرده‌ایم که پیشرفت شبکه گاز آن ۳۸ درصد است و کار برای توسعه دارند. اخیراً در این زمینه تحلیلی منتشر شده بود، مبنی بر اینکه در اتحادیه اروپا بین کشور‌ها هدفگذاری شده که چه کشور‌هایی کجا باشد و چه کشور‌هایی در کجا نباشند. بر اساس این تحلیل زعمای اروپا تصمیم گرفته‌اند که در این کشور نباشند و ما هم همین قسمت بازار را هدف قرار داده‌ایم. اما در خصوص اینکه چرا جزئیات بیشتری از این قرارداد منتشر نشد، لازم است بگویم که کار هنوز در مرحله مقدمات است. اجرای این قرارداد مثل رابطه ریاضی میان p و q است. به طوری که در عمل ریاضی گفته می‌شود «p آنگاه q» اینجا نیز مثل ریاضیات اگر p که همان مقدمات دولتی است فراهم شود q که موافقتنامه فنی مهندسی است و به نحو احسن آماده کرده‌ایم، محقق خواهد شد. آنگاه با سرعت می‌توانیم در توسعه شبکه و حتی میادین کوچک کشور رومانی حاضر شویم. البته این تنها قرارداد و مذاکره بین‌المللی در راستای فعالیت‌های بین‌المللی نیست و مذاکراتی نیز با دیگر کشور‌ها در جریان است که زمانی که منجر به قرارداد شود، به تفصیل اطلاع‌رسانی می‌کنیم. در این راستا زیرساخت‌هایی را نیز داریم فعال می‌کنیم. به هر حال حضور در خارج از مرز‌های ایران آن هم در این شرایط تحریم به طراحی یک سری پیش نیاز‌ها دارد که در حال فراهم کردن آن‌ها هستیم.

این کشور‌ها آسیایی هستند یا اروپایی؟

اجازه دهید که توضیحات این مذاکرات را پس از طی شدن مراحل عقد قرارداد عنوان کنیم. اما به صورت کلی هر جا که به کشور ما بتواند ارز وارد کند، برای ما بازار محسوب می‌شود و فرقی بین یک دلار اروپایی یا یک دلار آسیایی یا یک دلار امریکای جنوبی قائل نیستیم.

الان همه توانمان را گسیل کرده‌ایم که اول فرصت‌های سرمایه‌گذاری را در کشور‌های همسایه و بعد هم در کمربند‌هایی با فاصله بیشتر مثل اروپا و امریکای جنوبی شناسایی و به آن‌ها ورود کنیم. یعنی همان‌طور که پروژه‌ای را در استان هرمزگان هدایت می‌کنم، در امریکای جنوبی نیز این کار را انجام دهیم.

در این زمینه آیا ایران توان رقابت در سطح بین‌المللی را دارد؟

برخلاف تصور عمومی که ما پروژه‌ها را دیر و گران انجام می‌دهیم، شرکت مهندسی و توسعه گاز میراث‌دار یک ثروت بزرگ است. برای مثال ما پروژه ناتمام نداریم و این حتی متفاوت از ادبیات کشور است. بیش از ۸۰ درصد خدمات مورد نیاز ما داخلی‌سازی شده است و لبه تکنولوژی صنعت مورد استفاده توربین هستیم. هزینه مدیریتی مجموعه زیر ۲.۵ درصد از کل سرمایه‌گذاری است، در حالی که در تمام قرارداد‌های بیع متقابل تا ۱۰ درصد هزینه اجرایی لحاظ می‌شود.

اما از نظر رتبه رقابت پذیری جز ۲ یا ۳ مجموعه بزرگ مثل گس پروم، در دنیا شرکتی مانند شرکت مهندسی و توسعه گاز نداریم که این حجم از ایستگاه تقویت فشار گاز را اجرا کرده یا همزمان در اجرا داشته باشد. الان ما ۱۲ ایستگاه تقویت فشار گاز را در دست اجرا داریم. به لحاظ میزان شبکه اصلی و فرعی اجرا شده ما جزو تراز اول‌های جهان هستیم. البته از نظر کیفی هنوز جای کار داریم. در این زمینه شاید نیاز به مقایسه حرفه‌ای باشد؛ اما به‌طور کلی ما در زمینه مدیریت پروژه هنوز باید خودمان را ارتقا دهیم تا از نظر تراز مدیریت پروژه به سطح کشور‌هایی مانند امریکا و کانادا برسیم؛ لذا خیلی از اصول را باید انجام دهیم که شاید شرکت دولتی حتی ظرف کوچکی برای تحقق آن باشد.

یکی از انتقاداتی که کارشناسان در خصوص گازرسانی در کشور عنوان می‌کنند، این است که اصلاً چرا این میزان خطوط انتقال گاز در کشور داریم و چرا به همه شهر‌ها و روستا‌ها گاز داده‌ایم. به نظر شما این انتقاد تا چه اندازه صحیح است؟

بخشی از این سیاسی به این فلسفه در دستور کار جمهوری اسلامی بازمی گردد. در کشور ما سالیانه صد‌ها میلیارد دلار به یارانه انرژی می‌دهیم؛ این کار در کجای دنیا انجام می‌شود؟ لذا سیاست‌های ما متفاوت است. در دنیا خیلی رسم نیست که به همه مصرف‌کنندگان هم گاز داده شود و هم برق. به‌طور معمول یکی از این عوامل انرژی داده می‌شود. اما این استراتژی ما بوده و دیگر جای برگشت هم ندارد. شبکه گاز کشور به انتهای رشد خود رسیده است و لذا تنها می‌توان از این روند طی شده برای تصمیمات آتی درس گرفت. البته همه منتقد این سیاست نیستند. برخی از کارشناسان هم می‌گویند که اگر گاز را ما به اقصی نقاط کشور برده‌ایم و به خانه‌ها داده‌ایم، اشکالی ندارد، چراکه ما اصل گاز را برای صنعت آن منطقه برده‌ایم تا ارزش افزوده ایجاد شود. به هر حال درخواست عمومی این بوده و معدل مدیریت کشور است. ما نباید موفقیت‌هایی که داریم را کم فروغ جلوه دهیم. هر کاری مزایا و معایبی دارد و ما باید به مزایا بیشتر توجه کنیم. البته ما باید این پارادایم مصرف گاز کشور را به خصوص در بخش خانگی تغییر دهیم. نباید از غول مصرف گاز بخش خانگی که در زمستان‌ها بیدار می‌شود، ساده عبور کنیم. باید مصرف را چه با تشویق و کار فرهنگی و چه در باب تنبیه با مکانیسم‌های قیمتی اصلاح کنیم. در این زمینه، مثلاً در اروپا می‌بینیم که قیمت گاز متر مکعبی ۳۰ سنت می‌شود، یک دلار؛ و این سیگنال داده می‌شود که الان لازم است مصرف مدیریت شود.

اشاره کردید که به انتهای توسعه شبکه رسیده‌ایم، اما برنامه‌های توسعه ظرفیت تولید گاز نشان می‌دهد که در سال‌های آتی نیز تولید گاز افزایش خواهد داشت. آیا قرار نیست شبکه گاز داخلی بیش از این توسعه یابد؟ آیا برنامه افزایش صادرات از محل ظرفیت‌های جدید تولید گاز است؟

دیگر معقول نیست که ظرفیت خطوط انتقال گاز داخلی را بیش از این افزایش دهیم و شاید بهتر باشد که روی مباحث اصلاح مصرف کار کنیم؛ اما با وجود این ما متناسب با نیاز شبکه، آمادگی توسعه را داریم.

ما در بحث صادرات گاز نیز به یک بلوغی رسیده‌ایم که می‌توانیم اولویت اول را تولید محصولات پتروشیمی و صادرات آن و در درجه دوم صادرات برق قرار دهیم. اولویت سوم ما باید صادرات گاز باشد. یک روز بهترین گزینه بود، اما شاید اکنون دیگر هدف اول نباشد. به هر حال ما به عنوان متولی شبکه متناسب با تولید گاز و برنامه‌های شرکت‌های ملی نفت و گاز توسعه شبکه را دنبال می‌کنیم. برای مثال مطالعات خط یازدهم انجام شده است. اما ما شبکه نمی‌سازیم برای گازی که وجود ندارد. حرکت شبکه هماهنگ با بخش تولید است.

در حال حاضر ۱۸۷۰ کیلومتر خط لوله در دست احداث داریم. بخشی از خطوط ششم، نهم، دهم و خطوط فرعی دیگر در حال احداث است و برای خط یازدهم هم مطالعات مهندسی پایه آن در حال انجام است.

خط یازدهم ۱۱۰ میلیون مترمکعب ظرفیت انتقال دارد و بدون شک تا زمانی که تولید گاز افزایش داشته باشد و این گاز بخواهد در داخل کشور منتقل شود، خطوط نیز توسعه خواهد داشت. البته خطوط انتقال تنها فعالیت ما نیست و غیر از شبکه کار زیاد داریم. اکنون طراحی و اجرای فاز دو پالایشگاه ایلام و مطالعه پالایشگاه سیروان را مطالعه کرده‌ایم. یکی از مفاهیم بزرگی که ما دنبال آن هستیم، بحث ذخیره‌سازی و گذراندن پیک زمستانی است که نیاز به کشیدن خط لوله جدید نباشد. این یکی از راه‌های پایداری شبکه است که در فصل گرم ذخیره‌سازی انجام دهیم و در فصل سرد مورد استفاده قرار دهیم. حتی در صورتی که نیاز باشد می‌توان در فصل گرم واردات گاز ارزان داشت و ذخیره کرد و در فصل سرد مورد استفاده قرار داد.
در این راستا، در حال مذاکره در مورد دو میدان بزرگ غیرهیدروکربوری هستیم تا به این منظور با شرکت‌های داخلی قرارداد ببندیم. یکی میدان یورتشای ورامین در نزدیکی تهران است و می‌تواند منبع خوبی برای ذخیره‌سازی گاز و استفاده از آن در فصل سرد باشد. در نصرآباد کاشان هم برای اولین بار در کشور می‌خواهیم با استفاده از گنبد‌های نمکی در مخازن غیر متعارف گاز را ذخیره کنیم. به این ترتیب که ابتدا با تزریق آب نمک را حل می‌کنیم و بعد در مغازه‌های بزرگ ایجاد شده ذخیره‌سازی گاز انجام می‌دهیم. این یک کار بسیار ویژه است. یک میدان بسیار ویژه در شمال کشور داریم که به لحاظ فشار و دما، بالاترین سطح در کشور است و به این منظور الان یک چاه ارزیابی داریم که پس از ارزیابی میدان بلافاصله وارد فاز توسعه آن می‌شویم. همه این موارد برای توسعه مبحث ذخیره‌سازی تعرف می‌شود و یک راه حل ویژه برای کنترل اوج مصرف است.

الان میزان ذخیره‌سازی گاز در کشور چقدر است؟

الان ۳ درصد از مصرف گاز کشور را از محل ذخیره‌سازی در فصل سرد تأمین می‌کنیم و مطابق با اسناد بالادستی هدفگذاری این است که به ۱۰ درصد برسیم.

آیا برنامه‌ای برای افزایش بیشتر این سهم داریم؟

بله. در صورتی که ما بتوانیم در سال‌های آتی گسترش صادرات گاز داشته باشیم و یا مصرف بیشتر شود، این هدف نیز دنبال خواهد شد. الان این را پیشنهاد داده‌ایم که تا ۲۵ درصد ذخیره‌سازی گاز را افزایش دهیم. در دنیا کشور‌هایی مانند هلند را داریم که تا ۴۰ درصد مصرف گاز خود را در فصل سرد از محل ذخیره‌سازی تأمین می‌کند. یعنی از ذخایر فصل گرم در فصل سرد استفاده می‌کند. یا در مثالی دیگر متوسط ذخیره‌سازی گاز در اروپا در حال حاضر ۲۵ درصد است. ترکیه که مخازن گازی ندارد ۱۷ درصد از مصرف گاز خود را از محل ذخیره‌سازی تأمین می‌کند. ما نیز باید به این مهم توجه کنیم. این ذخیره‌سازی ۳ درصدی کشور ما نشان دهنده یک عقب ماندگی تاریخی در حوزه ذخیره‌سازی است که ان‌شاالله آن را حل می‌کنیم.

این عقب‌ماندگی تاریخی از کجا نشأت می‌گیرد؟

این عقب ماندگی تاریخی ناشی از شرایطی بوده که ما داشته ایم. چراکه ما همیشه گاز داشته‌ایم و شاید از نظر مدیریتی این باور وجود داشته که چرا گاز را ذخیره کنیم، وقت بگذاریم و دوباره تولید کنیم و به مصرف برسانیم؟ چراکه ذخیره‌سازی هر مترمکعب گاز حدود ۵ الی ۶ سنت هزینه عملیاتی تزریق و تولید دارد و وقتی تولید وجود دارد شاید احساس نیازی به ذخیره‌سازی نباشد. اما الان این نیاز جدید ماست و به خاطر پیک مصرف به آن نیاز داریم. شاید در گذشته این تفکر بود که باید با تولید حداکثری مصرف را پوشش داد، اما الان دیگر الزام است و اگر در توسعه ذخیره‌سازی تأخیر کنیم آسیب خواهیم دید.

یعنی مشکل تکنولوژی نداشتیم؟

خیر. صفر تا صد آن را می‌توان در داخل انجام داد. تکنولوژی‌های لازم را کاملاً در ایران داریم و البته برای پیشرفت تکنولوژی هم کار می‌کنیم؛ لذا فرایند ذخیره‌سازی ۱۰۰ درصد داخلی است. هر تکنولوژی که نیاز باشد در داخل داریم و یا آن را داخلی‌سازی می‌کنیم. ما در ۲ میدان شوریجه و سراجه ۲ فاز اجرا کرده‌ایم و می‌دانیم چه داریم و چه نداریم. الان ۸۵ درصد کل کالای مورد نیاز را داریم. مگر برای ذخیره‌سازی به چه تکنولوژی نیاز است؟ ما یک چهارم دکل‌های خاورمیانه را در ایران داریم. پس در حفاری مخازن مشکلی نداریم و تجهیزات لازم را هم داریم. از نظر پالایشگاه سازی، پس از خروج اروپاییان از فاز ۹ و ۱۰ پارس جنوبی تا فاز ۲۴ این میدان را ایرانی‌ها ساختند. الان پالایشگاه ایلام را هم خودمان می‌سازیم؛ لذا مشکلی در این بخش نیست. از سوی دیگر، در زمینه تأسیسات تزریق گاز ما ۸۰ ایستگاه تقویت فشار را ساخته‌ایم، آیا نمی‌توانیم دو ایستگاه تزریق گاز در مخزن را بسازیم؟ پس مشکل ما، بحث تکنولوژی نیست.

الان هم در مبحث ذخیره‌سازی، کار بسیار بزرگی را در شوریجه انجام می‌دهیم که این کار می‌تواند زمینه توسعه‌های بعدی را فراهم کند. چراکه می‌دانیم جهان برای خلق ترامپ جدیدی از ما اجازه نخواهد گرفت و ما باید برای هر سناریویی آماده باشیم.

ذخیره‌سازی ۱۰ درصد گاز چه حجمی از تأمین روزانه را برای فصل سرد فراهم می‌کند؟

با توجه به ظرفیت ۹۰۰ میلیون مترمکعبی شبکه الان کمتر از ۳۰ میلیون مترمکعب ظرفیت ذخیره سازی وجود دارد، اما این توان ذخیره سازی به ۹۰ میلیون مترمکعب می‌رسد.

تا چه سالی؟

ان‌شاالله ۶ سال دیگر این ۱۰ درصد را لمس خواهیم کرد.

به عنوان سؤال آخر، برنامه عبور از ۱۰ درصد ذخیره‌سازی و رسیدن به ۲۵ درصد از کی اجرایی می‌شود؟

ما در حال مطالعه ۲۵ درصد ظرفیت ذخیره‌سازی هستیم. این در دست مطالعه و تصمیم‌سازی است و نهاد‌های مربوطه از دولت تا مجلس باید برای آن تصمیم‌گیری کنند. هدفگذاری فعلی ۱۰ درصد است، اما در صورت نهایی شدن و تصمیم‌گیری و هدفگذاری این حجم تا ۲۵ درصد نیاز پیک مصرف گاز کشور قابل ارتقاست. به منظور توسعه ذخیره‌سازی، موافقتنامه ۱۴ مخزن قبلاً گرفته شده است و اکنون کار ۷ مخزن را جلو می‌بریم. کار‌های مهندسی، تبادل اطلاعات و مجوز‌های داخلی ۷ مخزن دوم نیز در جریان است. به هر حال این موضوع دیگر اختیاری نیست، یک الزام است و کمک قابل توجهی نیز به پیک سایی زمستانی می‌کند.