چشم انداز افزایش تولید گاز در برنامه ششم توسعه
- در بیست سال اخیر، به مدد افزایش تولید از میادین کشور، میزان قابل توجهی به تولید گاز کشور افزوده شده است؛ اما در عین حال، با گازرسانی به گستره‌های عمیق و وسیعی از داخل کشور، عملا حجم عمده‌ای از این افزایش تولید به مصارف داخلی می‌رسد. هرچند رفاه و آسایش شهروندان به عنوان غایت اصلی توسعه‌ی صنعت نفت کشور تعریف شده است، اما به نظر می‌رسد این رفاه در همه‌ی ابعاد منجر به توسعه‌ی مطلوب نشده است. یکی از مهم‌ترین دلایل این امر، شیوهی مسرفانهی مصرف گاز در کشور بوده است.
با گازسوزشدن اغلب نیروگاه‌های کشور، این سوخت پاک به مصرف تولید برق می‌رسد. اما دقیقا در مقاطعی که به یکباره دمای هوا کاهش می‌یابد و طبعا در این زمان نیاز به افزایش مصرف برق وجود دارد، به یکباره گاز نیروگاه‌ها قطع می‌شود. البته نه فقط نیروگاه ها، بلکه گاز صنایع و کارخانه‌ها و مراکز تولیدی و حتی پتروشیمی‌ها نیز قطع می‌شود چرا که باید همه‌ی گاز تولیدی کشور ابتدا به بخش خانگی اختصاص پیدا کند اما با توجه به اینکه نیروگاه‌ها نمی‌توانند حتی یک لحظه متوقف شوند پس چاره‌ای نمی‌ماند که به سمت سوخت دوم رفته و برای تولید برق از سوخت گازوئیل و سپس نفت کوره استفاده کنند. این وضعیت به آلایندگی و کاهش کیفیت هوا منجر می‌شود.
سیمای کلی از صنعت گاز
شاید اصلی‌ترین وجه اهمیت و ابعاد صنعت گاز کشور را باید در گازرسانی به اقصی نقاط کشور بدانیم. تعداد روستا‌های گازدار در سال ۱۳۹۱ حدود ۱۴ هزار روستا بوده که این رقم در انتهای سال ۱۳۹۶ به حدود ۳۴هزار و۱۵۰ روستا رسیده است.
در سال جاری نیز گازرسانی به ۲هزار و ۶۳۲ روستا با ۱۸۴ هزار خانوار در دست اجرا بوده که با اتمام آنها، جمعیت روستایی تحت پوشش شبکه‌ی گاز کشور از ۸۷ درصد فراتر خواهد رفت.
در بخش شهری نیز تا ابتدای زمستان سال گذشته هزار و ۲۱۵ شهر از نعمت گاز بهره‌مند بودند که شامل ۱۸.۲ میلیون خانوار هستند. نرخ بهره مندی در بخش شهری از مرز ۹۸ درصد عبور کرده است. جمعا در سطح جمعیتی کل کشور، بالغ بر ۹۵ درصد از این جمعیت گازدار هستند.
در بخش صنایع هم افزون بر ۱۲۲۵۰۰ مصرف کننده‌ی در بخش‌های صنعتی و تولیدی و کارخانجات، به جمع بهره‌مندان از گاز طبیعی پیوسته اند.
در بخش نیروگاهی در سال ۱۳۹۹ حدود ۱۸۰ میلیون متر مکعب گاز در روز به نیروگاه‌ها تحویل شده که دو برابر رقم ده سال قبل از آن است. این امر از جمله اولویت‌های وزارت نفت بوده که علاوه بر صرفه جویی در مصرف سوخت‌های مایع و ایجاد ارزش افزوده‌ی بیشتر، در بهبود محیط زیست نیز نقش مؤثری به دنبال خواهد داشت. با توجه به همین وضعیت، سهم سوخت مایع مصرفی نیروگاه‌ها هم اکنون به زیر ۱۰ درصد رسیده است. این رقم قبلا ۴۳ درصد بود.
این گاز چگونه تأمین می‌شود؟
به طور مشخص دو منبع برای تأمین گاز در کشور وجود دارد. منبع اصلی در واقع میدان گازی پارس جنوبی است که حدود ۷۰ درصد از گاز موردنیاز کشور را تأمین می‌کند این رقم بین ۶۸ تا ۷۴ درصد بر حسب فصل، ماه، انجام تعمیرات دوره ای، ظرفیت و برنامه‌ی تولید تغییر می‌کند.
اما رقم ۷۰درصد تصویر مناسبی از سهم این میدان ارائه می‌دهد.
همچنین، ۳۰ درصد از گاز مصرفی کشور نیز از سایر منابع و میدان‌ها و تأسیسات فراهم می‌آید.
در بیست سال گذشته تمرکز وزارت نفت بر توسعه‌ی میدان گازی پارس جنوبی قرار داشته و تمهیدات لازم و استفاده از تمامی ظرفیت‌های موجود برای افزایش تولید گاز غنی از این میدان مشترک گازی در دستور کار قرار داشته است. در تصویر زیر موقعیت این میدان و فاز‌های آن آمده است.
به غیر از پارس جنوبی، منابع دیگری هم وجود دارد که برداشت گاز طبیعی از آنها صورت می‌گیرد. این منابع عبارت اند از: فجر جم (کنگان)، پارسیان (مشتمل بر تابناگ، هما، شانول، وراوی)، خراسان، هرمزگان (سرخون)، دالان و ایلام. همچنین، میزانی از گاز در قالب «برداشت از گاز‌های همراه نفت» نیز به این جمع اضافه می‌شود. این گاز‌ها وارد صنعت پالایش گاز می‌شوند که مشتمل بر هشت پالایشگاه است به نام‌های مجتمع پارس جنوبی، فجر جم، پارسیان، سرخون و قشم، هاشمی نژاد، ایلام، بیدبلند و مسجدسلیمان آنگاه گاز تصفیه شده‌ی پالایشگاه‌های گاز به همراه گاز‌های دریافتی از واحد‌های نم زدایی و سایر وحد‌ها جهت انتقال به مبادی مصرف، به خط لوله تزریق می‌شود.
چشم انداز افزایش تولید گاز
وزیر نفت چندی قبل بیان کرد که در یک دوره‌ی ۶ تا ۸ ساله چیزی حدود ۲۲میلیارد دلار برای حفظ و نگهداشت تولید گاز مورد نیاز است. اما این تمام ماجرا نیست؛ اکنون متوسط عمر مفید تأسیسات و تجهیزات در جهان حدود ۲۵ سال است اما عمر بسیاری از تأسیسات کشور در حال حاضر به مرز نیم قرن رسیده است.
هزینه‌ها و سرمایه‌های زیادی فقط برای تأسیسات و تعمیرات و تجهیزات این صنعت مورد نیاز است اما حداقل باید در دو حوزه دیگر نیز سرمایه گذاری کرد، ابتدا سرمایه گذاری برای حفظ و نگهداشت تولید نفت و گاز و فرآورده و دوم سرمایه گذاری برای توسعه میادین جدید نفتی و گازی.
طبق آنچه وزیر نفت گفته است، برای حفظ وضع موجود و حفظ و نگهداشت تولید باید حداقل ۱۵ میلیارد دلار سرمایه گذاری صورت گیرد.
همچنین برای بخش توسعه میادین نیز لازم است طی مدت ۴ سال حدود ۱۵ تا ۲۰ میلیارد دلار سرمایه گذاری شود. عدم انجام به موقع و کافی سرمایه گذاری‌های لازم در صنعت نفت که بخش قابل توجهی از آن در راستای نگهداشت توان تولید مصرف می‌گردد، ضمن مغفول واقع شدن فرایند توسعه‌ی صنعت، حفظ وضع موجود را نیز با دشواری‌هایی همراه کرد. به طوری که در برنامه‌ی ششم توسعه، لزوم سرمایه گذاری بالغ بر ۱۳۰ میلیارد دلار را تنها در بخش بالادستی نفت و گاز اجتناب ناپذیر ساخت.