ضرورت افزایش کتابخانه‌ها در سطح شهر
- کوید ۱۹ طی دو سال اخیر عواقب بسیاری را با خود به همراه آورده است از جمله این اتفاقات بسته شدن بسیاری از کتابخانه‌ها و کتاب فروشی‌ها بوده، این مهم بر اساس دستورات و تاکید ستاد ملی مبارزه با کرونا و در جهت حفظ سلامتی جامعه شکل گرفت، با شروع هر موج جدید از کرونا شاهد خاموشی و تعطیلی کتابخانه‌ها بودیم به عبارت دیگر کتابخانه‌ها و مراکز فروش کتاب به دو دلیل بسته شدند، یکی سلامت خود و کارکنان و دیگری سلامت جامعه و شکستن زنجیره انتقال ویروس کرونا و اکنون بار دیگر با شکل گیری موج پنجم کرونا بار دیگر شاهد بسته شدن کتابخانه‌ها در سطح استان‌های قرمز رنگ هستیم.
با این حال مسئولان حوزه کتابخانه‌ها اعلام کردند به دنبال ایجاد ارتباط با جامعه هستند و برای این منظور تدابیری در نظر گرفته اند رویکرد‌هایی همانند تمرکز کتابخانه‌ها روی خدمات دیجیتالی که تا حدودی به جبران بسته بودن کتابخانه‌ها بینجامد هر چند درخواست برای مطالعه پایین است و در عین حال کتاب‌های خدمات دیجیتالی نتوانسته نیاز آن دسته از مخاطبان و مراجعه کنندگان به کتابخانه‌ها را بر آورده کند.
نکته قابل توجه این است که تنها ۷۰ درصد فضای مورد استفاده در کتابخانه‌ها، در بخش فضای قرائت‌خانه برای کنکور و امتحان‌های دانشگاهی است. مراجعه به کتابخانه برای پژوهش و مطالعه عمومی درصد خیلی کمتری را شامل می‌شود، این روند به دلیل خانه‌های کوچک و نبود فضای مطالعه محسوب می‌شود و از همه مهمتر استفاده از منابع کتابخانه در اولویت مراجعه‌کنندگان نیست.
اگر چه به اذعان بسیاری از مسئولان هنوز آماری علمی و متقن برای یافتن سرانه مطالعه نداریم، اما بدون تردید اگر آماری کامل تهیه شود شاهد کاهش سرانه مطالعه و عدم رقبت مردم جهت مراجعه به کتابخانه‌ها خواهیم بود بر اساس آمار‌های منتشر شده و میدانی بیشتر مراجعه کنندگان به کتابخانه‌ها افرادی هستند که برای مطالعه به سالن این مجموعه‌ها می‌روند.
در این شرایط بکار گیری ایده‌ها و الگو‌های مدیریت کتابخانه‌های عمومی همچنین توسعه خدمات کتابخانه‌های عمومی برای گروه‌های مختلف بسیار مهم و کارگشا خواهد بود لذا بایستی برای تقویت فضای کتابخانه‌ای کشور بیش از همیشه تلاش کرد.
*** لزوم افزایش تعداد کتابخانه‌ها
احمد نطنزی نویسنده کتاب در گفت‌وگو با میزان ابراز کرد: افزایش تعداد کتابخانه‌ها و یا کتابخانه‌های مساجد حتی کتابخانه‌های عمومی برای هر منطقه ضروری است، زیرا دسترسی به کتاب را آسانتر می‌کند و این بسیار ارزنده است. وقف کتاب نیز می‌تواند یکی از بهترین رویکرد‌های ما در عرصه مطالعه باشد، حضور کتابخانه‌های سیار نیز فعالیتی موثر و تاثیر گذار بر سرانه مطالعه خواهد داشت، اگر ما همانند گذشتگانمان خود را در قبال مطالعه مسئول بدانیم و خوانده شدن کتاب را یک نعمت برای همه افراد بدانیم قطعه کتاب‌های خود را به دیگران ارائه می‌کنیم تا به قول قدیمی‌ها خمس آن باشد.
وی در همین راستا ابراز کرد: دسترسی به کتاب به عنوان یک کالای فرهنگی امری مهم است؛ چنانچه کتاب فروشی‌ها و یا کتابخانه‌های بسیاری وجود داشته باشد قطعا شرایط برای مطالعه بسیار بیشتر فراهم می‌شود، با افزایش مشکلات اقتصادی کرونایی شرایط برای خرید کتاب بسیار سخت‌تر شده و کتاب از سبد خانواد‌ه‌ها حذف گردیده لذا می‌توان با کمک کتابخانه این چالش را به حداقل رساند.
جلال توکلی نویسنده کتاب در گفت‌وگو با میزان تصریح کرد: مسئولین فرهنگی باید کتابخانه‌ها را که تنها منبع مطالعه قشر کم‌درآمد و مستضعف جامعه است، به روز کنند؛ یعنی خرید کتاب‌های تازه منتشر شده توسط ارشاد و نهاد کتابخانه‌ها و ارسال به کتابخانه‌های اقصی‌نقاط کشور که علاوه بر حمایت از ناشرین و نویسندگان، باعث کشیده شدن قشری از علاقمندان کتاب، به‌خصوص خوانندگان رمان و داستان به کتابخانه‌هاست.
*** جذابیت سازی در کتابخانه‌ها
حسین گلدوست نویسنده کتاب تاکید کرد: با ایجاد جذابیت از سوی کتابخانه‌ها باید جامعه نوجوان و جوان را با مطالعه آشتی داد به عنوان مثال جلسات نقد و بررسی کتاب‌ها را در فضای کتابخانه‌ها برگزار کنند یا برگزاری نمایشگاه‌های هنری یا موسیقی و آنچه جامعه امروز جوان بیشتر به آن گرایش دارد را در فضایی فرهنگی فراهم کنند تا جامعه گرایش بیشتری را کم کم به مطالعه پیدا کند.
وی در همین راستا ابراز کرد: از جمله نکاتی که باید به آن اشاره کرد این است که کتابخانه‌ها نسبت به رشد جمعیت توسعه پیدا نکردند و پراکندگی آن‌ها نیز متناسب با جمعیت و جامعه نیست گاهی اوقات تراکم کتابخانه‌ها را بویژه کتابخانه‌های عمومی را در یک منطقه بیشتر داریم و مناطقی دیگر از نعمت کتابخانه محروم هستند که کتابخانه‌های آموزشگاهی و عمومی اینجا نقش مهمی دارند.
***چشم اندازی که از نظر‌ها دور ماند
تلاش برای افزایش سرانه مطالعه و نقش کتابخانه‌ها آن هم در شرایط شیوع کرونا را نمی‌توان نا دیده گرفت این بیشترین اوقات فراغتی است که در طول سال برای جامعه نوجوان فراهم شده با این حال نه تنها خانواده بلکه نهاد کتابخانه‌ها نیز نسبت به کارکردها‌ی کتابخانه با بی تفاوتی برخورد کرده اند.
ارتباط سرانه مطالعه با کتابخانه‌ها و مطالعه به حدی است که در سند چشم انداز ۱۴۰۴ بخشی از بودجه به تجهیز و ارتقا کتابخانه‌های عمومی اختصاص داده شده است؛ اما در این حوزه همچنان مشکلاتی وجود دارد و به نظر می‌رسد تحقق این چشم‌انداز با آنچه در واقعیت وجود دارد فاصله بسیار دارد و برای رسیدن به آن نیاز به عزم جدی و واقعی تری احساس می‌شود.
در عین حال آمار‌ها وضع مطلوبی را از وضعیت فیزیکی و تعداد کتاب‌های کتابخانه‌های عمومی ایران نشان نمی‌دهد، به‌طوری که حتی آمار‌هایی که از سوی نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور منتشر می‌شود، بیانگر آن است که کتابخانه‌های عمومی در یک نگرش کلی از نظر کمی و کیفی با استاندارد‌های بین‌المللی فاصله بسیار دارند.
*** بیش از دو هزار کتابخانه در سطح کشور
آمار‌های جسته و گریخته نشان می‌دهد بیش از دو هزار کتابخانه در سطح کشور وجود دارد، اما این مکان به علت عدم وجود برنامه‌های کارشناسی شده زمینه جذب مخاطب را فراهم نکرده است، این مهم به سیاست‌های مدیریتی کلان و خرد کتابخانه‌ها باز می‌گردد البته نباید نقش بودجه را نیز در این زمینه کم رنگ در نظر گرفت لذا تعیین فرصت ها، تهدیدها، نقاط قوت و ضعف در کتابخانه‌ها و تدوین استراتژی‌های مناسب به منظور بهبود برنامه‌ها می‌باشد.
در آخر اگر تمامی این فعالیت‌ها منتهی به ترویج کتابخوانی گردد، به این معناست که درست عمل کرده‌ایم، اما زمانی که برنامه‌های تدوین شده، جلسات، گزارش‌ها عملا منجر به رشد فرهنگ کتابخوانی و مطالعه نشود قطعا می‌توانیم بگویم که کتابخانه‌ها در کنار سایر حوزه‌ها بسیار موفق عمل کرده‌اند.