چای ایرانی؛ قدیمی اما ناشناخته

_ روزنامه ایران نوشت: ۱۲۰ سال پیش بود که نخستین بوته چای در کشور ما توسط حاج محمد میرزا کاشف السلطنه کنسول ایران در هندوستان به ایران آورده و کشت شد و شکی نیست در این مدت چای به محبوب‌ترین نوشیدنی گرم در ایران تبدیل شده است.

اما چای ایرانی با این قدمت هنوز آن‌طور که باید شناخته شده نیست و در بیشتر فروشگاه‌های کشور آنچه در نگاه اول به‌چشم می‌آید انواع برند‌های خارجی یا برند‌هایی است که مخلوطی از چای خارجی و ایرانی را عرضه می‌کنند.
در کشور ما حدود ۲۲ هزار هکتار از اراضی گیلان به باغات چای اختصاص دارد و تولید چای ایرانی سالانه حدود ۳۰ درصد نیاز داخلی را تأمین می‌کند. سال‌هاست که ده‌ها کارخانه چای خشک کنی سعی کرده‌اند تولیدات خود را با برندی که معمولاً نام خود کارخانه است، روانه بازار کنند، اما به نظر می‌رسد برای داشتن برند‌های موفق باید باز هم صبر کنیم.

دکتر «حجت نیرومند» کارشناس چای در رشت گفت: کشت نخستین بوته‌های چای در کشور ما به سال ۱۲۷۹ برمی‌گردد و چندین عامل موجب شده که چای ایرانی با وجود این قدمت کشت، هنوز آن‌طور که باید شناخته شده نباشد.

یکی از مهمترین عوامل این بوده که چای ایرانی مورد اقبال مردم واقع نشد و شما می‌بینید با وجود اینکه رویکرد بازار ایران و جهان به فروشگاه‌های بزرگ است وقتی به فروشگاهی وارد می‌شوید کمتر نشانی از چای ایرانی می‌بینید و حتی اگر خودتان برندی را بشناسید حتماً باید برای پیدا کردنش از کارکنان فروشگاه کمک بگیرید.

ریشه این مشکل به انحصار دولت بر چای در فاصله سال‌های ۳۷ تا ۷۷ برمی گردد و مسلم است وقتی انحصار این قدر طولانی باشد چای نمی‌تواند به برند تبدیل شود.

وی افزود: از آن به بعد هم که انحصار دولت بر چای پایان یافت طبیعی است کارخانه‌هایی که سال‌ها عادت کرده بودند بدون دادن حق انتخاب به مردم و بدون توجه به ذائقه مردم، تولید کنند برایشان سخت بود که فضای دولتی را رها کرده و در فضای رقابتی بر اساس کیفیت و ذائقه کار کنند.

ولی در حال حاضر برخی برند‌ها در حال شکل‌گیری است، ولی مشکل اینجاست که ما تولیدمان کم و محدود به یک استان است و در حال حاضر حدود ۱۷۰ کارخانه چای خشک کنی سعی دارند هر کدام با نام کارخانه خود برندی داشته باشند.

ولی مگر از تولید ۳۰ هزار تنی ما سهم هر کارخانه چقدر می‌شود که بخواهد در طول سال با برند خود به‌طور مستمر چای عرضه کند و در واقع آیا ممکن است در یک امتحان که ۱۷۰ نفر شرکت کننده دارد همگی قبول شوند و رتبه‌های اول را به دست بیاورند؟

اما چه باید کرد؟

جواب این است که ما اگر می‌خواهیم از این ۱۷۰ کارخانه در آینده ۵ برند موفق داشته باشیم باید برخی کارخانه‌ها از منفعت فردی بگذرند تا با کار تجمیعی چند کارخانه یک برند موفق شکل بگیرد. مثلاً کارخانجات یک شهر برند خاص آن شهر را داشته باشند.

وی موفقیت برند‌ها را در وهله اول توجه به ذائقه مردم خواند تا کیفیت، چون ذائقه جدا از بحث کیفی چای است.

وی خاطرنشان کرد: با توجه به روندی که شکل گرفته می‌توان امیدوار بود طی دهه آینده برند‌های چای ایرانی به جایگاه خود برسند.

به گفته وی در حال حاضر قیمت چای ایرانی با برخی برند‌های نسبتاً موفق که بیشتر در استان‌های شمالی یافت می‌شود به کیلویی ۲۲۰ هزار تومان می‌رسد.

گفتنی است هر چند در حال حاضر چای در تمام قاره‌های جهان کشت می‌شود، اما چین با داشتن ۲ میلیون هکتار باغ چای، بزرگترین تولید‌کننده چای است و پس از آن کشور‌های هندوستان، سریلانکا و کنیا قرار دارند و این چهار کشور در مجموع ۸۷ درصد چای دنیا را تولید می‌کنند.

فعالیت ۴۰ برند ایرانی چای

در همین حال «حبیب جهانساز» رئیس سازمان چای کشور هم تصریح کرد: خوشبختانه در حال حاضر حدود ۴۰ برند چای ایرانی در حال فعالیت هستند و حدود ۳۰ درصد نیاز کشور را که ۳۰ هزار تن می‌شود توزیع می‌کنند. به هر جهت با توجه به اینکه این میزان کفاف نیاز کشور را نمی‌دهد این برند‌ها در حال حاضر در برخی استان‌ها مانند گیلان، مازندران، قزوین، اصفهان و تهران بیشتر در دسترس مردم هستند.

نیاز کشور با چای سالانه حدود ۱۰۰ هزار تن است که ۷۰ درصد آن باید از طریق واردات تأمین شود.

وی تأکید کرد: برند‌سازی چای کشور دورنمای امیدوارکننده‌ای دارد.

جهانساز همچنین سفر اخیر رئیس جمهور به گیلان را برای صنعت چای بسیار پر خیر و برکت خواند و افزود: در جریان این سفر وزیر جهاد کشاورزی به نیابت از آیت‌الله رئیسی بازدیدی از باغات و کارخانه چای خشک کنی رودسر داشتند و خوشبختانه با مساعدت دولت مصوبات خوبی برای چای داشتیم.

اختصاص ۷۵ میلیارد تومان برای اصلاح و بهسازی باغات چای و ۲ میلیارد تومان یارانه برای نهال چای از جمله این مصوبات است که اختصاص یارانه نهال برای نخستین بار در دهه گذشته صورت می‌گیرد.

وی اظهار امیدواری کرد با تخصیص اعتبار این مصوبه که برای دو سال آینده است، روند اصلاح باغات سرعت بگیرد. اختصاص این ردیف بودجه می‌تواند پیگیری‌های سازمان چای برای اختصاص ردیف ویژه برای صنعت چای در بودجه‌های سال‌های آتی را تسهیل کند.

به گفته وی استان گیلان در حال حاضر حدود ۲۲ هزار هکتار باغ مورد بهره‌برداری دارد و جدا از این میزان ۶ هزار هکتار باغ دیگر هم دارد که نیاز به جوان‌سازی و اصلاح دارند.

رئیس سازمان چای کشور گفت: با برنامه‌ریزی انجام شده پیش‌بینی می‌کنیم تا پایان سال ۱۴۰۰ عملیات اصلاح، به‌زراعی و در نهایت احیای ۲ هزار هکتار از باغات چای انجام شود.

بدین ترتیب ۲ هزار هکتار از باغات چای رها شده به چرخه تولید بازخواهند گشت و امیدواریم با مصوبه سفر رئیس جمهور این روند ادامه یابد.

وی در تشریح آخرین اقدامات سازمان چای در قالب برنامه احیای باغات چای توضیح داد: سازمان چای در حال حاضر اصلاح و به‌زراعی باغات چای و بهسازی کارخانجات را در دستور کار قرار داده است.

در نیمه دوم سال برای عملیات به‌زراعی باغات، انواع هرس‌ها، توسعه مکانیزاسیون ۱۳ میلیارد و ۷۰۰ میلیون تومان پرداخت شده است.

از سوی دیگر اقدامات خوبی هم برای تأمین سرمایه در گردش چایکاران انجام گرفت و ۴۰.۲ میلیارد تومان تسهیلات ارزان پرداخت شد که در نتیجه در مجموع ۵۳.۹ میلیارد تومان تسهیلات برای انجام اقدامات مذکور به چایکاران پرداخت شد.

جهانساز مبلغ پیشنهادی دولت برای خرید تضمینی و ارائه تسهیلات به چایکاران در لایحه سال آینده را مناسب دانست و اظهار داشت: در لایحه بودجه سال ۱۴۰۱ به اندازه کافی مبالغی را برای خرید تضمینی برگ سبز چای در سال آینده پیش‌بینی کرده‌اند.

رئیس سازمان چای کشور درباره آخرین پیگیری‌ها برای تعیین تکلیف استخدام ۴۰۰ ناظر چای گفت: جذب ۴۰۰ ناظر چای نیازمند قوانین جدید بوده و سازمان چای هر ساله پیگیر جذب این ناظران چای است، اما باید برای آنان یک ثبت سازمانی در نظر گرفته شود.

وی افزود: برای اصلاح هر هکتار باغ چای ۴ میلیون تومان تسهیلات با نرخ بهره ۴ درصد در اختیار کشاورزان قرار می‌گیرد.

وی با اشاره به اینکه در سال‌جاری در گیلان ۱۳۵ هزار تن برگ چای تولید شده بود، افزود: تمام مطالبات چایکاران در خصوص فروش برگ سبز چای به دستشان رسیده و از این میزان ۳۰ هزار تن چای خشک به دست آمده است.

وی تأکید کرد: در سال‌جاری حدود ۴۶ درصد از برگ سبز تولید شده درجه یک بود که نشان می‌دهد چای کیفی تولید شده و آمار نشان می‌دهد کیفیت چای نسبت به سال گذشته بیش از ۳۷ درصد افزایش یافته است.

وی همچنین گفت: ۱۷۱ کارخانه چای خشک‌کنی در گیلان فعالند که عمده آن‌ها نوسازی شده‌اند.

رئیس سازمان چای کشور گفت: ۵۰ هزار خانواده در گیلان معیشت‌شان به‌طور مستقیم با چای گره خورده است.

وی در پاسخ به اینکه میانگین وسعت باغات چای گیلان چقدر است، افزود: این میزان در حال حاضر حدود نیم هکتار است و این در حالی است که استاندارد حداقلی برای اقتصادی بودن باغ چای، ۲.۵ هکتار است و این مسأله شاید یکی از بزرگترین مشکلات بخش است.

رئیس سازمان چای کشور گفت: پیش‌بینی ما این است که تا پایان امسال عملیات اصلاح، به‌زراعی و در نهایت احیا برای ۲ هزار هکتار از باغات چای انجام گیرد.