۲۱ روایت از جهان‌مردی که در قاب نمی‌گنجد
_ روزنامه فرهیختگان نوشت: حدود ربع قرن از پایان جنگ تحمیلی بین ایران و رژیم بعث عراق گذشته بود که یکی از سربازان آن جنگ یا به قول امام (ره)، یکی از آن «تک‌تک سلحشوران ایرانی که تا پای جان برای نجات عزت و شرف دین و میهن از جان عزیزترشان ایستادگی کردند»، از سایه برون آمد و در میدان نبرد با افعی تازه‌پدیدی به نام داعش، تفکرات غالبی درباره نوع رزم‌های چریکی و کلاسیک را به‌هم ریخت. قاسم سلیمانی، بچه باغ ملک کرمان، فرمانده نیروی قدس سپاه، کسی که از شرق تا غرب؛ سال‌ها مثل شن‌های صحرا در چشم اشرار و تروریست‌ها و حامیان‌شان رفته بود، حالا در مرحله‌ای از برنامه‌ریزی‌های استراتژیک نظام که می‌خواست حضور بحق خودش در منطقه را علنی کند، بالاخره پرده از چهره‌اش برداشت و طی مدتی بسیار کوتاه، به اسطوره‌ای بزرگ تبدیل شد.
او یک‌شبه پدید نیامده بود، اگرچه وقتی رخ نمود، به قدری جذابیت و اهمیت داشت که یک شبه به اوج محبوبیت برسد. غیر از فعالیت‌های میدانی قاسم سلیمانی، شخصیت جذاب او هم یکی از ذخیره‌های استراتژیک نظام انقلابی بود که به موقع پرده‌برداری شد و از همان ایام مستند‌های متعددی درباره این شخصیت جلوی دوربین رفتند. دو سال پیش که قاسم سلیمانی ترور شد و به شهادت رسید، روند ساخت این‌گونه مستند‌ها شتاب بیشتری گرفت. حالا با توده انبوهی از آثار تولید شده در این زمینه مواجهیم که بعضی از آن‌ها سریال‌های چند قسمتی هستند. البته عمده این کار‌ها از چند جنبه به‌خصوص این شخصیت را مورد بررسی قرار داده‌اند. کودکی قاسم سلیمانی و زندگی‌اش در روستای باغ‌ملک، بخش عمده‌ای از این مضامین را تشکیل می‌دهد. دوستان حاج‌قاسم که بعضی‌شان همراه او به شهادت رسیدند یا کسانی که از قبل از شهادت سردار در نبرد با داعش همکاری می‌کردند، سوژه دسته دیگری از این مستند‌ها هستند. تشییع جنازه سردار سلیمانی هم موضوع تعداد قابل‌توجهی از مستند‌های دیگر هستند. به نظر می‌رسد خود قاسم سلیمانی از مستند‌هایی که درباره او ساخته شده‌اند، عمق و جذابیت بیشتری داشته است و رسانه‌های ما در بازتاب شخصیت او دچار یک کلیشه‌پردازی مکرر شده‌اند. کسی نیامده تا تعمق بیشتری در این شخصیت بکند که چندین دهه را در حساس‌ترین دوران‌های ایران به خود دیده و حتی خودش جزئی از آن‌ها بوده است و روایت جدیدی از او به دست بدهد. کلیشه‌های ساده‌ای مثل اینکه حاج قاسم را ابتدا موقع جذب در سپاه پاسداران به دلیل پوشیدن آستین کوتاه از گزینش رد کردند، یا اینکه او با مردم روستای باغ‌ملک هنوز رابطه خوبی دارد، یا اینکه در منزل پدری‌اش حسینیه برپا کرده، گرچه در ابتدا جالب بودند، اما حالا کاملا تکراری شده‌اند و از آن طرف روایت‌هایی که راجع‌به حضور این شخصیت در منطقه شده است هم عمدتا به همین شکل هستند. تشییع جنازه سردار هم به خودی خود به اندازه کافی چشمگیر بود و خیلی از مستند‌هایی که درباره‌اش ساخته شده‌اند، چندان نتوانستند زاویه جدیدی به قضیه بدهند. با این حال از میان مستند‌های فراوانی که برای شخصیت حاج‌قاسم سلیمانی ساخته شده‌اند، هنوز هم می‌شود گشت و به موارد ناب جالبی برخورد. در ادامه نام و توضیح مختصری درباره ۲۱ مستند که دراین‌باره ساخته شده‌اند، آورده شده است.
خاطرات آن مرد
یکی از مستند‌هایی که پس از شهادت حاج‌قاسم سلیمانی درباره او ساخته شد، «خاطرات آن مرد» به تهیه‌کنندگی و کارگردانی حجت‌الاسلام ساسان فلاح‌فر بود. مستند خاطرات آن مرد در ۱۰ قسمت ۲۰ دقیقه‌ای ساخته شد که به خاطرات سردار سلیمانی از نگاه مردم قنات ملک، روستای زادگاه حاج‌قاسم پرداخته است. این مستند ظرف مدت ۲ ماه ساخته شد و قرار شد در تمام شبکه‌ها روی آنتن برود. کارگردان این مستند همان ایام درباره اثرش بیان کرد: «هدف ما این بود که این مرد بزرگ را از زبان افراد ساده و بی‌ریا بازگو کنیم. مردمی که از کودکی، حاج‌قاسم را می‌شناختند و تک‌تک‌شان با سردار خاطره داشتند.» سردار سالی دو سه بار به روستای قنات ملک و روستای‌های اطراف سرمی‌زد. این روحانی مستندساز تاکنون فیلم‌هایی همچون «ساشا»، «چشم ایرانی»، «نبرد پالمیرا»، «جنگ، دوربین من»، «نقاشی یک رویا»، «در جست‌وجوی تاریخ گمشده» و «آخرین فصل زندگی» را تولید کرده است که چشم ایرانی در جشنواره سینما حقیقت جایزه گرفت و بسیاری از این فیلم‌های مستند از تلویزیون پخش شده‌اند.
خانه مادری
مستند «خانه مادری» روایتی است از دلدادگی حاج‌قاسم به حضرت فاطمه (س) در بیت‌الزهرا (س) کرمان که همزمان با شب شهادت حضرت زهرا (س) از شبکه‌های تلویزیونی پخش می‌شود. مردم کرمان بیت‌الزهرای این شهر را به خوبی می‌شناسند، خانه‌ای در ابتدای خیابان شهید باهنر و در انتهای یک کوچه بن‌بست. این خانه مرکز عزاداری اهل‌بیت (ع) است و به صورت ویژه از ۹ سال قبل که شهید حاج‌قاسم محل زندگی‌اش را از کرمان به تهران منتقل کرد، تنها ملکش در این شهر که همین خانه بود را وقف حضرت زهرا (س) کرد. تا قبل از شیوع کرونا، در ایام فاطمیه، عزاداری در این مکان برگزار می‌شد و همه اقشار جامعه به صورت گسترده در مراسم شرکت می‌کردند و در عزای حضرت زهرا (س) اشک می‌ریختند. اما تفاوت این جلسه با سایر جلسات این بود که حاج‌قاسم تاکید داشت به نحوی برنامه‌ها برگزار شود که موجب تعمق و تفکر بیشتر شرکت‌کنندگان به‌ویژه جوانان در سیره فاطمی و اهل بیت (ع) شود. این مستند در ستاد رسانه‌ای مکتب شهید حاج‌قاسم سلیمانی تهیه شده است.
سردار دل‌ها
سال گذشته بود که حوزه هنری استان اردبیل به مناسبت سالگرد شهادت سردار قاسم سلیمانی، مستند «سردار دل‌ها» را تولید کرد. در این مستند از طریق گفتگو و مصاحبه با همرزمان و نزدیکان سردار سلیمانی، ابعاد شخصیتی این شهید بزرگوار ازجمله روحیه جهادی، استکبارستیزی، ایثار و شهادت و ولایتمداری او مورد بررسی قرار گرفت. سیدحامد اسحاقی، مسئول هنر‌های تصویری حوزه هنری اردبیل، درباره این مستند گفت: «سردار سلیمانی درواقع یک مکتب فکری و عملی بود که باید شاخصه‌ها و مولفه‌های این مکتب احصا شده و به‌عنوان یک مکتب راهگشا و الگویی در جهت افزایش روحیه جهادی در جهت رفع مشکلات و موانع پیشرفت کشور در اختیار نسل جدید قرار گیرد. این مستند با مشارکت حوزه هنری و سپاه حضرت عباس (ع) استان اردبیل تولید شد و کارگردانی آن را علی ملکی‌آقاباقر برعهده داشت. از دیگر عوامل این مستند می‌توان به علیرضا نادری مشاور کارگردان، بهزاد فرزانه‌وش تصویربردار، کاظم قلی‌زاده صدابردار و فردین خدنگی طراح صحنه اشاره کرد. مستند «سردار دل‌ها» برای ایام سالگرد شهادت سردار سلیمانی تدارک دیده شد و از طریق شبکه سبلان و فضای مجازی در معرض دید عموم قرار گرفت.
از چیزی نمی‌ترسیدم
مستند رادیویی «از چیزی نمی‌ترسیدم» اثر جدید شبکه رادیویی جوان است که در آن ضمن انجام گفتگو با خانواده سردار سلیمانی به خاطرات دوران کودکی حاج‌قاسم پرداخته شده است. این مستند با سفر به روستای قنات ملک و گفتگو با نزدیکان و خویشاوندان آن شهید ناگفته‌های زیادی را از دوران کودکی و نوجوانی شهید سلیمانی ارائه می‌دهد. مجتبی حسنی، تهیه‌کننده این مستند است. حسنی با بیان اینکه این مستند با روایت مجید عسگری در ۵ قسمت از نهم دی‌ماه روی آنتن رادیو جوان خواهد رفت، می‌گوید: ««از چیزی نمی‌ترسیدم» برگرفته از حوادث و اتفاقات کتاب زندگینامه خودنوشت شهید حاج‌قاسم سلیمانی به همین نام است که در آن شهید سلیمانی دوران کودکی، زندگی در روستای قنات ملک و بخشی از حوادث مبارزات انقلابی خود را روایت می‌کند. نکته ویژه‌ای که در این مستند به آن پرداختیم، مصاحبه با افرادی است که طبق نوشته‌های حاج‌قاسم در کتابش، در آن اتفاقات همراه او بوده‌اند و ما این حوادث را با روایتی متفاوت از زبان این افراد خواهیم شنید. مثلا هاجر سلیمانی، خواهر شهید سلیمانی که تاکنون با هیچ رسانه‌ای صحبت نکرده، برای اولین بار در این مستند از حاج‌قاسم و دوران کودکی‌اش خواهد گفت.»
ژنرال قاسم سلیمانی- فرمانده نابغه ایرانی
اواخر تابستان امسال بود که مستند «ژنرال قاسم سلیمانی- فرمانده نابغه ایرانی» از شبکه اول تلویزیون ملی فنلاند پخش شد و در آن از شهید سپهبد قاسم سلیمانی به‌عنوان یک نابغه و فرمانده بزرگ جنگی و نیز به‌عنوان سیاستمداری بسیار چیره دست نام برده شد. در این مستند که سوم شهریورماه روی آنتن رفت و یکشنبه بعد هم بازپخش داشت، همچنین آمده است که سلیمانی به علت طرح و اجرای نقشه‌های بسیار ماهرانه راهبردی، تحسین جهانیان را بر انگیخت و در عین حال ترس و وحشت فراوانی در میان دشمنانش ایجاد کرد. سلیمانی در آن واحد یک سرباز فداکار و یک فرمانده بی‌نظیر بود که توانست با اتحاد نیرو‌های مبارز اسلامی در نبرد‌هایی سرنوشت‌ساز، نیرو‌های آمریکایی و متحدانش را زمین‌گیر کند و به زانو درآورد. در این مستند نحوه شهادت شهید سلیمانی به دست تروریسم بین‌المللی آمریکا هم شرح داده شده است. کنجکاوی‌ها درباره اینکه شهید سلیمانی کیست و چه کرد، در بسیاری از نقاط دنیا وجود دارد، اما مستند‌هایی از این دست که برای خارجی‌ها به معرفی شخصیت آن شهید بپردازند، تعدادشان زیاد نیست.
شبیه قاسم
مستند «شبیه قاسم» روایت همرزم و یار دیرین حاج‌قاسم سلیمانی است؛ شهید سردار سرتیپ حسین پورجعفری از همرزمان قدیمی حاج‌قاسم سلیمانی که از اوایل دهه ۶۰ و همزمان با ورود به سپاه کرمان در کنار سردار سلیمانی قرار گرفت و در تمام سال‌های فرماندهی حاج‌قاسم در لشکر ۴۱ ثارالله و نیروی قدس دوشادوش او بود و سرانجام در کنار رفیق دیرینش به شهادت رسید. این مستند ۲۲ دقیقه‌ای که از تلویزیون هم پخش شد، با صحبت‌های دختر شهید پورجعفری آغاز می‌شود که می‌گوید: «من هنوز باورم نشده، من هنوز فکر می‌کنم که یا زنگ خانه را می‌زند یا اگر دیر وقت باشد و ما خوابیده باشیم، کلیدش را می‌اندازد و می‌آید داخل. من از روزی که این اتفاق افتاده، خیلی وقت‌ها وقتی نیمه‌شب بیدار می‌شوم، نگاه می‌کنم تا ببینم کفش‌هایش هست یا نه؟ روی اوپن را نگاه می‌کنم تا ببینم ساعت و انگشترش هست یا نه؟ من هنوز باورم نمی‌شود، من هنوز شماره‌اش را می‌گیرم، اما مرتب می‌گوید که خاموش است....» کارگردان این مستند امیر عسگری است.
آن روز
مستند «آن روز»، روایتی متفاوت از حضور سردار سلیمانی در پشت صحنه فیلم سینمایی ۲۳ نفر است. در حین فیلمبرداری این فیلم سینمایی، سردار سلیمانی از پشت صحنه آن بازدید کرد و ضمن گفتگو با کارگردان، تهیه‌کننده و بازیگران آن، ضبط سکانسی از این سریال را نیز شاهد بود. فیلم سینمایی «۲۳ نفر» اثری از مهدی جعفری و اقتباسی از خاطرات ۲۳ نفر از نوجوانان ۱۳ تا ۱۷ ساله ایرانی است که در سال ۱۳۶۱ طی عملیاتی به اسارت نیرو‌های عراقی درمی‌آیند. این رزمنده‌های نوجوان از استان کرمان و لشکری که حاج‌قاسم فرمانده آن بود اعزام شدند و خود حاج‌قاسم پیگیر ساخت چنین فیلمی بود. میکائیل دیانی، کارگردان این اثر درباره ساخت این فیلم مستند می‌گوید: «ساخت این فیلم مستند از این حیث مهم است که هیچ‌کدام از عوامل ۲۳ نفر و به‌ویژه بازیگران از حضور سردار سلیمانی در پشت صحنه خبر نداشتند. این موضوع باعث شد تا واکنش‌های غیرقابل پیش‌بینی و در عین حال دیدنی از سوی بازیگران نوجوان این فیلم را شاهد باشیم.» این لحظات خاص و روایتگری آنان از آن بازدید پشت صحنه‌ای در قاب دوربین مستند «آن روز» آمده است.
یه روز جمعه
مستند «یه روز جمعه» در مورد شهید شهروز مظفری‌نیا، سرتیم حفاظت سپهبد شهید حاج‌قاسم سلیمانی است. با اینکه این مستند مستقیما درباره حاج‌قاسم نیست؛ اما به طرز اجتناب‌ناپذیری با این شخصیت پیوند می‌خورد. شهید مظفری‌نیا نزدیک به ۴ سال سرتیم حفاظتی سردار سلیمانی بود و وظیفه سختی را هم برعهده داشت. حتی در یکی از سفر‌هایی که اطراف حاج‌قاسم شلوغ می‌شود، شهید مظفری‌نیا خود را سپر بلای سردار کرد، خودش دچار دیسک کمر شد و چند ماه به دلیل این اتفاق در خانه خوابید. او در روز ۱۳ دی‌ماه در همان وسیله نقلیه همراه حاج‌قاسم بود که به‌دست آمریکایی‌ها در فرودگاه بغداد به شهادت رسیدند. مهدی حجت‌پناه درباره منابع مستندش می‌گوید: «درباره محافظان شخصیت‌ها به‌خصوص افرادی مانند شهید مظفری‌نیا که سرتیم حفاظتی بودند، هیچ سند و مدرکی در دست نیست. خانواده شهید برای این مستند لطف کردند و چند قطعه عکس را با هماهنگی سپاه قدس در اختیار ما قرار دادند. عکس‌ها هم کاملا برش خورده و ادیت‌شده بود تا دیگر افراد حاضر در تصاویر مشخص نباشند و به دلیل همین شرایط ما در مستند «یه روز جمعه» داستان عاشقانه‌ای را محور قرار دادیم که همسر شهید راوی آن است.»
ظهیر
مستند «ظهیر» به کارگردانی علی طارمی به برشی از زندگی شهید هادی طارمی از محافظان شهید حاج‌قاسم سلیمانی که همراه وی در ۱۳ دی‌ماه ۱۳۹۸ به دست آمریکای جنایتکار به شهادت رسید، می‌پردازد. هادی طارمی متولد سال ۱۳۵۸ ساکن تهران و اصالتا اهل روستای قمچ‌آباد شهرستان ابهر در استان زنجان بود. او حدود ۱۶ سال پاسدار بود و سال‌ها در تیم حفاظتی سردار قاسم سلیمانی حضور داشت. یکی از برادران هادی در سال ۶۲ و در عملیات خیبر به شهادت رسید. شهید جواد طارمی مفقودالاثر بود. به گفته برادر شهید طارمی، ۱۵ سال بعد که پیکر جواد به کشور بازگشت، تحولات روحی زیادی را در هادی ایجاد و هدفش را والا کرد. سرگرد هادی طارمی در آستانه ۴۰ سالگی به همراه چند نفر دیگر ازجمله سردار قاسم سلیمانی، سردار سرتیپ پاسدار حسین پورجعفری، سرهنگ پاسدار شهرود مظفری‌نیا، سروان پاسدار وحید زمانی‌نیا و ابومهدی المهندس معاون حشدالشعبی و تنی چند از اعضای حشدالشعبی در حمله تروریستی آمریکا به کاروان حشدالشعبی در بغداد در بامداد ۱۳ دی‌ماه ۱۳۹۸ به شهادت رسیدند.
ابوضرغام
مستند «ابوضرغام» به معرفی یکی از فرماندهان بلندمرتبه ارتش عراق می‌پردازد که نقش بسیار پررنگی در پیروزی‌ها و آزادسازی شهر‌های عراق از شر تکفیری‌ها داشته است. این مستند در جریان آزادسازی شهر موصل عراق ساخته شده است. او یکی از همرزمان سردار قاسم سلیمانی در عراق بوده است. این مستند درباره مبارزات علیه گروه تروریستی داعش و گروه‌های تکفیری دیگر است. در این مستند با روند جنگ در عراق و آشنایی با یک ژنرال ارتش عراق آشنا می‌شویم. ساخت این مستند در سال ۱۳۹۶ و هنگامی که خود حاج‌قاسم زنده بود به پایان رسید. وحید فراهانی، کارگردان این مستند می‌گفت: «در سفر‌هایی که به کشور عراق داشتیم، سعی کردیم جدا از یک گزارش جامع از روند جنگ، چهره‌های شاخص مقاومت و حشدالشعبی را بررسی کنیم، اما این بار و در مستند «ابوضرغام» به سراغ یک ژنرال ارتش عراق رفتیم.» نام وحید فراهانی با مستند‌های عراق و سوریه گره خورده است. او حالا بیشتر از ۲۰ مستند جنگ و بحران را در این دو کشور کارگردانی کرده است.
آورتین
مستند «آورتین» به کارگردانی حسن وزیرزاده اهل شهرستان جهرم (فارس) و به تهیه‌کنندگی اسرافیل کلیجی اهل شهرستان سوادکوه (مازندران) که به تازگی در جشنواره سینما حقیقت عنوان برتر ملی را به خود اختصاص داده، ازجمله آثاری بود که در قالبی واقع‌گرا، به روایت سلحشوری و اقدامات جریان‌ساز سردار سلیمانی می‌پردازد و مقطعی از رشادت‌های این مرد میدان را به تصویر می‌کشد که تاکنون کمتر شنیده شده یا اشاره‌ای به آن نشده است. از سوی دیگر آورتین، روایتگر مردمی است که از ناامنی منطقه جنوب‌شرق کشور که از ۱۰۰ سال پیش تا اوایل دهه ۷۰ شمسی ادامه داشته، به ستوه آمده و جان به لب شده‌اند. آورتین، در عین ساختار مستند، اما حکایتی دیدنی دارد که حتی بعضی آثار سینمای داستان‌گو که بیشتر مورد توجه مخاطب عام است، نیز فاقد آن هستند. بن‌مایه‌ای که صاحبان این اثر دستمایه کار قرار داده‌اند، می‌تواند در ایستایی و اثرپذیری مخاطب موفق عمل کند. آورتین در چالش مواجهه با مخاطب، تلاش کرده با نمایاندن بخش مهمی از اقدامات سردار سلیمانی در منطقه ناامن جنوب شرق کشور، از زوایای پنهان عملکرد حاج‌قاسم سلیمانی پرده بردارد.
راز سلیمانی
«راز سلیمانی» مستندی به کارگردانی امیر عسگری درباره مراسم تشییع جنازه شهید سلیمانی است؛ روایتی از این تشییع باشکوه که به نوعی از زبان خود حاج‌قاسم انجام می‌شود. خود کارگردان درباره این مستند می‌گوید: «به این نتیجه رسیدم که چقدر متفاوت می‌شود اگر روز تشییع حاج‌قاسم را به روایت خود حاج‌قاسم نشان دهیم. این در ظاهر کاری غیرممکن نشان می‌داد، ولی من درنظر داشتم که در این مستند براساس سخنرانی‌های حاج‌قاسم در مناسبت‌های مختلف، تصاویری متناسب با آن سخنان پیدا کنم.» او همچنین می‌گوید: «با توجه به اینکه من آرشیو کامل و متفاوتی از شهید سلیمانی دارم، این امکان را پیدا کردم تا تصاویر مورد نظری که برای این مستند لازم دارم را مورد استفاده قرار دهم.» این مستندساز می‌گوید «هروقت حاج‌قاسم سلیمانی در کرمان سخنرانی می‌کرد، او با دوربین همراهش می‌رفته و به همین دلیل تصاویری از ایشان داشته که تا به حال کسی ندیده است. به علاوه پوشش تصویری و کار رسانه‌ای بیت‌الزهرا با او بوده و به همین دلیل آرشیو خیلی خوبی در دست داشته که باعث شده به شیوه متفاوتی برای حاج‌قاسم سلیمانی مستند بسازد.
یک‌وبیست دقیقه بامداد
«یک‌وبیست دقیقه بامداد» جدیدترین اثر واحد نمایش حوزه هنری لرستان بود که به دومین دوره جشنواره ملی تئاتر «سردار آسمانی» هم راه یافت. این نمایش به نویسندگی و کارگردانی پژمان شاهوردی تولید شد و پژمان شاهوردی، مسعود کردی، مهتاب زند، مهزاد لواشی و حمید گودرزی بازیگری در آن را برعهده داشتند. نکته جالب اینجاست که تقریبا همزمان با این مستند، رسانه معاند رادیو فردا هم مستندی ساخته بود به‌عنوان «۱:۲۰ بامداد به وقت بغداد» که آن را ایلیا جزایری و شهریار صیامی ساخته بودند. پس از شهادت سردار سلیمانی، نماهنگ‌های مختلفی با عنوان یک‌وبیست دقیقه بامداد ساخته شده است و پوستر‌ها و عکس‌نوشت‌های متعددی با همین محوریت تهیه شده‌اند؛ چنانکه این ساعت، به یک ساعت نمادین در بین علاقه‌مندان آن شهید تبدیل شده است. مستند «یک‌وبیست دقیقه بامداد» تنها یکی از آثار متعددی است که طی این دو سال، در استان لرستان راجع‌به شهید سلیمانی ساخته شده و از این جهت شاید بشود لرستان را حتی از کرمان که زادگاه آن شهید بوده، پرکارتر دانست.
قاسم
مستند «قاسم» به تهیه‌کنندگی مرتضی شعبانی، کارگردانی مهدی فارسی و نویسندگی محمدرضا ابوالحسنی، یک اثر بیوگرافیک تمام و کمال است که از الگو‌های این ژانر کلاسیک پیروی می‌کند و در تلاش است تا زندگی سردار سلیمانی را از تولد تا شهادت، به تصویر بکشد. با این حال، فیلمساز از شرایط خانوادگی و سبک زندگی سردار سلیمانی، از تولد تا آغاز جنگ تحمیلی، به سادگی و با ذکر برخی توضیحات عمومی، عبور می‌کند و ظاهرا ترجیح می‌دهد بخش عمده‌ای از تمرکزش را روی زندگی سردار سلیمانی، به‌عنوان فرمانده سپاه قدس، بگذارد. از نقاط جسور و پرحرارت مستند «قاسم» می‌شود به بیان ماجرای رد شدن سردار سلیمانی در گزینش سپاه اشاره کرد. همچنین فیلم در مورد پیشنهاد نامزدی ایشان در انتخابات ریاست‌جمهوری و پاسخ تأمل برانگیز سردار نیز با صراحت صحبت می‌کند. جای دیگری از مستند هست که به جملاتی از خود سردار می‌پردازد و او منتقدان خود و مخالفان رویکردش را «دوستان ما» می‌خواند. «قاسم» مستندی صریح، بدون تعارف و در عین حال منصف است، به این دلیل ساده که در مورد شخصیتی با همین خصلت‌ها ساخته شده است.
سردار صلح و مقاومت
مستند ۴۰ قسمتی «سردار صلح و مقاومت» که توسط امور بین‌الملل سازمان صداوسیما و دفتر نمایندگی صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران در عراق تهیه شده، به گفتگو با شخصیت‌های سیاسی، فرهنگی جهادی عراق، سوریه و فلسطین درباره حاج‌قاسم پرداخته است و زوایایی مهم از حضور ایشان در این کشور‌ها را بیان می‌کند. در این مستند تلاش شده، روایت مبتنی‌بر واقعیت و حقیقت، از اقدامات سردار شهید، حاج‌قاسم سلیمانی، ثبت، ضبط شده و انتشار یابد. شجاعت و شهامت، ایثار و گذشتی که نشانگر آن است که جمهوری اسلامی ایران به کمک عراق و سوریه که در صف اول مبارزه و مقابله با داعش قرار داشتند، آمده و تروریسم داعش را نابود کرده و ره‌آورد آن امنیت و صلح غرب‌آسیا برای کشور‌ها و ملت‌های ساکن در آن است. در هفته بزرگداشت سرداران مقاومت، ۶ قسمت از این مستند پخش شد و مابقی بخش‌های مستند به صورت هفتگی از آنتن شبکه ۲ به نمایش درخواهد آمد.
۷۲ ساعت
مستند «۷۲ ساعت» به‌کارگردانی مصطفی شوقی و تهیه‌کنندگی مهدی مطهر روایتی تازه و منتشر نشده از ۷۲ ساعت منتهی به شهادت حاج‌قاسم سلیمانی است. تولید این مستند ۲ سال به‌طول انجامیده است که به عبارتی از زمان شهادت حاج قاسم شروع شده است و در آن برای اولین بار در گفتگو با نزدیک‌ترین افراد ایرانی و عراقی به شهید سلیمانی، روایتی از سه روز پایانی زندگی حاج‌قاسم انجام می‌شود. این مستند در یک نسخه سینمایی ۷۵ دقیقه‌ای در خانه مستند تولید شده و محصول سازمان هنری رسانه‌ای اوج است. پیش از این در سال ۱۳۸۷ مستندی دقیقا به همین نام ساخته شد که روایتی بود از ۷۲ساعت پایانی جنگ ۳۳ روزه حزب‌الله لبنان با ارتش رژیم صهیونیستی و ۷۲ ساعت بین آتش‌بس و عقب‌نشینی اسرائیلی‌ها از جنوب لبنان و جنایات به وقوع پیوسته در این مدت زمانی را روایت می‌کرد. کارگردان این مستند محمد منتصرکورانی بود. در مستندی که مصطفی شوقی راجع‌به ساعات پایانی زندگی سردار سلیمانی ساخته، بسیاری از شخصیت‌های ایرانی و عراقی جلوی دوربین آمده‌اند و به شرح بعضی مسائل می‌پردازند.
میراث فرمانده
مستند «میراث فرمانده» با روایت فرهاد قائمیان، روایتی متفاوت از ۲۲ سال فرماندهی حاج‌قاسم سلیمانی است که در ایام دومین سالگرد شهادت این سردار شهید، از شبکه اول سیما پخش می‌شود. این مستند به نویسندگی و کارگردانی محسن صالحی‌خواه، به زوایای ناگفته‌ای از نقش سردار شهید حاج‌قاسم سلیمانی در تحولات منطقه، طی ۲۲ سال گذشته می‌پردازد. بخشی از روایت این مستند برای نخستین بار است که از قاب تلویزیون پخش می‌شود. بعضی از شخصیت‌های حاضر در این فیلم، برای اولین بار است که مقابل دوربین رسانه‌ها آمده‌اند و قصه‌های ناگفته‌ای از نقش حاج‌قاسم در تحولات سیاسی و نظامی منطقه را بیان می‌کنند. یک مستند که با بیانی فنی، مسائل استراتژیک نظامی که شهید سلیمانی در آن‌ها نقش داشته را عرضه می‌کند. مستند میراث فرمانده، به تهیه‌کنندگی دکتر مرتضی میردار، تولید مشترک گروه تاریخ، فرهنگ و هنر شبکه یک سیما و مرکز اسناد انقلاب اسلامی است. برای ساخت این مستند تلاش شده تا از استاندارد‌های مدیوم سینما بهره گرفته شود.
روایت حبیب
برنامه «روایت حبیب» که به مناسبت گرامی‌داشت هفته دفاع مقدس، از تلویزیون پخش شد، ویژه برنامه‌ای تلویزیونی بود که در هفت قسمت به بررسی زندگی شهید سپهبد حاج‌قاسم سلیمانی در دوران دفاع مقدس می‌پرداخت. در این مجموعه برنامه، بخش‌های متنوعی از حضور شهید سلیمانی در دوران دفاع مقدس برای اولین بار از سیمای جمهوری اسلامی پخش شد. گزارش‌هایی از سیر اقدامات سردار سلیمانی از سال اول تا پایان جنگ، برش‌هایی از سخنان رهبر معظم انقلاب در جمع رزمندگان لشکر حاج‌قاسم، گزارش‌هایی از رابطه شهید سلیمانی با شهدا و سخنان تبیینی و دیده نشده‌ای از حاج‌قاسم سلیمانی درباره دوران دفاع مقدس ازجمله بخش‌های «روایت حبیب» بود. «روایت حبیب» در ایام هفته دفاع مقدس هر شب از شبکه سه سیما پخش شد و در اولین برنامه از ساعت ۲۲:۱۵ سه‌شنبه اول مهرماه، محمدباقر قالیباف رئیس مجلس شورای اسلامی و فرمانده لشکر ۵ نصر در دوران دفاع مقدس به ذکر خاطرات و روایت خود از «حبیب» جبهه‌های جهاد سردار سپهبد حاج‌قاسم سلیمانی پرداخت. شب‌های دیگر محسن رضایی، سیدیحیی رحیم صفوی، جعفر اسدی، محمدعلی جعفری، علی فضلی، محمدرضا فلاح‌زاده، مرتضی حاجی‌باقری و افراد دیگری از فرماندهان دفاع مقدس با اجرای نادر طالب‌زاده میهمان «روایت حبیب» بودند.
عزیز قدس
مستند «عزیز قدس»، به تهیه کنندگی مرتضی شعبانی و کارگردانی مصطفی سیفی، اثر کوتاهی است که بخش عمده‌ای از آن را مصاحبه‌ها و برخی تصاویر کمتر دیده شده از شهید سلیمانی تشکیل داده است و به جای پرداختن به موضوعات سیاسی و ایدئولوژیک مرتبط با میدان جنگ و عملیات، بیشتر بر جنبه‌های انسانی و اخلاقی شخصیت حاج قاسم، به عنوان پدر مهربان محور مقاومت در جهان، تمرکز می‌کند. برجسته‌ترین نکته‌ای که در مستند «عزیز قدس» مطرح می‌شود، مساله قدس است که محور پرداخت شخصیت اصلی و قهرمان این اثر قرار می‌گیرد. «عزیز قدس» موضوع قدس را به عنوان غایت نهایی سردار سلیمانی تعریف می‌کند و مابقی مولفه‌های اثر را در نسبت‌شان با این موضوع مهم کنار هم می‌چیند. نکته جذابی که در روایت مستند «عزیز قدس» به چشم می‌آید، پرداختن به مساله قدس به عنوان یک موضوع اعتقادی است. همین یک خصلت مهم در روایت مستند، نشان می‌دهد که مستندساز اصلا اهل نمایشگری و خودنمایی نیست. تنها کارگردانی می‌تواند در یک مستند ۲۲ دقیقه‌ای چنین موضوع مهمی را با پرداختی دقیق و پذیرفتنی ارائه کند که به این موضوع سیاسی دینی، باور قلبی و اشراف کامل داشته باشد.
مثل کوه مثل باران
مستند «مثل کوه مثل باران» به کارگردانی حمید قنبری و تدوین حسن بابایی به ارتباط صمیمی شهید سلیمانی با دوستان و بستگان در زادگاه‌شان به نام قنات ملک می‌پردازد. مجموعه‌ای از تصاویر دیده نشده‌ای است که از ۲۰ سال پیش تاکنون تهیه شده و همراه با فیلمبرداری مجدد و مصاحبه با افراد حاضر در این تصاویر، به بیان احساس آن‌ها پرداخته است. در ابتدای این مستند بیان می‌شود که قنات ملک، ییلاق ایل سلیمانی بود و ایل سلیمانی از عشایر بنام استان کرمان هستند. آن‌ها مردمانی کوچنده و زحمتکش بودند. در آن زمان اثری از این خانه‌های آجری قشنگ نبود و مردم در سیاه‌چادر‌ها زندگی می‌کردند. در ادامه، بسیاری از اهالی قنات ملک جلوی دوربین مستند می‌آیند و صحبت می‌کنند. یکی از اولین مصاحبه‌شونده‌ها کبری سلیمانی، خاله شهید سلیمانی است که درباره گذشته این منطقه و ایل خودشان صحبت می‌کند. سپس یکی از همرزمان شهید که اهل همین روستاست، درباره چالش‌های این ایل با حکومت قبل می‌گوید و کم‌کم روایت به زندگی شهید سلیمانی نزدیک می‌شود. در این مستند به همدلی شهید سلیمانی با مردم سیستان‌وبلوچستان به همان دلیل که خودش جزء عشایر بوده هم پرداخته می‌شود.
محاصره ۳۶۰ درجه
«محاصره ۳۶۰ درجه»، مستندی است که به رشادت‌های حاج‌قاسم سلیمانی در عملیات آزادسازی شهر آمرلی می‌پردازد. در گذشته مستند‌هایی با موضوع آزادسازی شهر آمرلی ساخته و پرداخته شده بود، اما در آن‌ها از فرمانده این عملیات به دلایلی نامی برده نشده بود و نشانی وجود نداشت. شهر آمرلی پس از سه‌ماه مقاومت مقابل اشرار داعشی، درنهایت با تدبیر و فرماندهی حاج‌قاسم از بند محاصره آزاد شده است. در این عملیات، حاج‌قاسم با کمک مقاومت مردم آمرلی، ارتش عراق و حشدالشعبی توانست در یک روز بدون هیچ‌گونه خسارت، ضمن آزادسازی شهر، بر داعشیان شکست سنگینی تحمیل کند. این اولین عملیاتی بود که پس از حمله داعش، حاج‌قاسم آن را به‌طور کامل فرماندهی می‌کرد. با وجود اختلافاتی بین نیرو‌های ایرانی و عراقی، اما همه نیرو‌ها زیر سایه پرچم حاج‌قاسم به اتحاد درآمده بودند. وقتی شهر محاصره بود، حاج‌قاسم با هلی‌کوپتر وارد شهر می‌شود، زیرا شهر در محاصره ۳۶۰ درجه بود. با هلی‌کوپتر فقط آذوقه فرستاده می‌شد و همان هم مورد اصابت توپ و تانک قرار می‌گرفت. با وجود این، حاج‌قاسم با هلی‌کوپتر شجاعانه وارد شهر می‌شود. کارگردانی این مستند برعهده هادی عاملیان و تصویرگری و طراحی پوستر آن نیز برعهده محمد روح‌الامین و کمیل کریمی بوده است.