محمدی: جمعیت کیفری زندان‌ها را با فناوری‌های نوین باید تعدیل کرد
- طبق اعلام پایگاه اطلاع‌رسانی سازمان زندان‌ها و اقدامات تأمینی و تربیتی کشور، جمعی از چهره‌های برتر از دانشگاه‌های کشور در نشستی با محوریت اداره علمی زندان‌ها با غلامعلی محمدی، رئیس سازمان زندان‌ها دیدار و به گفتگو نشستند.
در این نشست غلامعلی محمدی گفت: در ساختار حاکمیتی کشور، زندانبانی یکی از خطیرترین عرصه‌های خدمتی است؛ با افرادی مواجه‌ایم که صرف نظر از علل و عواملی که آن‌ها را در این شرایط قرار داده است باید با استفاده از قابلیت‌ها و ظرفیت‌های موجود وتمرکزلازم نسبت به اقدام تربیتی به آنان توجه کنیم تا حیات طیبه خودشان را به دست آورند.
باید به خانواده زندانیان توجه ویژه شود و مورد حمایت‌های مادی و معنوی قرار گیرند
رئیس سازمان زندان‌ها در ادامه با تاکید بر حقوق خانواده زندانیان تاکید کرد: به نحوی عمل شود که اصل شخصی بودن جرم به درستی اعمال گردد. درحال حاضر این خانواده است که متأسفانه بیش از خود زندانی مجازات می‌شود. یعنی فقط مرتکب جرم تاوان عمل مجرمانه را پس بدهد و در این رابطه باید تدابیرو شیوه‌هایی را بکار بگیریم که خانواده زندانیان در معرض آسیب‌های ناشی اززندان قرار نگیرد.
محمدی با تأکید برارتقاء امنیت زندان‌ها گفت: نباید با بی تدبیری، زحمات سایر همکاران خدوم و زخمتکش در حوزه زندانبانی تحت الشعاع قرار گیرد و لذا با هرگونه بی تدبیری و قصور و مسامحه و ترک فعل در انجام وظایف زندانبانی در چارچوب مقرات برخورد خواهد شد.
رئیس سازمان زندان‌ها گفت: جمعیت کیفری حاضر در زندان‌ها زیبنده نظام اسلامی نیست. باید جمعیت کیفری زندان‌ها را تعدیل کنیم که بهترین راهکار بهره مندی از ظرفیت‌های قانونی در خصوص مجازات‌های جایگزین حبس، تحقق نظام نیمه آزادی در مورد محکومان و نیز استفاده از سامانه‌های الکترونیکی است.
زندانبانی یک فن است و زندان باید بر مدار دانایی اداره شود
محمدی این چنین اعتقاد داشت: اقتضای مدیریت زندان‌ها این است که رویکرد علمی به خود بگیرد و چاره آن نیز تعامل هرچه بیشتر با جامعه نخبگان دانشگاهی خواهد بود. زندانبانی فن است و زندان باید بر مدار دانایی اداره شود. وی تصریح کرد: می‌شود با استفاده از ابزار‌های نوین و ظرفیت‌های قانونی شرایط حبس در منزل برای محکومان واجد شرایط فراهم شود.
قضات برای ترویج مجازات‌های جایگزین حبس پای کار آمده‌اند
محمدی با اعلام اینکه هم‌اکنون قضات برای ترویج مجازات‌های جایگزین حبس پای کار آمده‌اند، گفت: یکی از روش‌های متعارف در دنیا برای کاهش جمعیت کیفری درزندان‌ها بهره مندی از سامانه‌های الکترونیکی است و ما نیز از طریق انعقاد قرارداد با شرکت‌های دانش بنیان جهت تولید پابند‌های الکترونیکی تحت نظارت فنی مرکزآمار و فن آوری قوه قضائیه در صدد توسعه آن و استفاده حداکثری ازاین ظرفیت قانونی هستیم.
وی با اشاره به توسعه اشتغال نشسته به‌عنوان یکی از اهداف سازمان زندان‌ها گفت: باید اشتغال نشسته در زندان‌ها به حداکثر ممکن برسد تا شاهد کمترین میزان بیکاری در زندان‌ها باشیم. شعار ما تبدیل هر اندرزگاه به یک کارگاه تولیدی کرامت محور است که این هدف نیازمند برنامه‌ریزی، چینش راهکار‌ها و تعامل با سایر دستگاه‌ها و ظرفیت‌های مردمی است.
رئیس سازمان زندان‌ها همچنین اعتقاد داشت: استفاده از جامعه نخبگانی و تجربیات صاحب نظران در حوزه علوم جزایی، روانشناسی، تعلیم و تربیت، مددکاری و مدیریت می‌تواند کمک شایان توجهی به پیش برد برنامه‌ها در حوزه زندانبانی کند.
مثل همه دنیا چاره‌ای نداریم جز اینکه از مجازات حبس استفاده کنیم
در ادامه این نشست نیز که به گپ‌وگفت اساتید دانشگاه اختصاص یافت، حسین میرمحمدصادقی استاد حقوق جزا و جرم‌شناسی گفت: کار دشواری است که حبس را به‌عنوان هدفی برای اصلاح و تربیتی زندانی بکار گیریم؛ امری شدنی، اما سخت است، چون به هرحال تلقی حس ناخوشایندی را با خود همراه دارد.
وی ادامه داد: امروز همه کشور‌ها با مسأله تورم کیفری مواجه‌اند. ما نیز چاره‌ای نداریم جز اینکه از مجازات حبس استفاده کنیم. حبس واقعیتی است که همه دنیا با آن روبرو و ناگزیر به استفاده از آن هستند. با این‌حال این سوال وجود دارد که چگونه زندان و حبس را به عنوان محلی برای اصلاح و تربیت تعبیه کنند.
عضو هیئت علمی دانشکده حقوق دانشگاه شهید بهشتی تأکید کرد: این نکته را نیز دقت کنیم که قربانیان جرم به‌عنوان یک طرف دعاوی، مجازات جایگزین حبس را برای مجرم برنمی‌تابند و آن را مجازات درستی برای بزهکار نمی‌دانند. ما شاید راهکار‌های بهتری برای مجازات هم داریم، اما بالاخره موانعی بر سر آن وجود دارد که ابتدا باید فرهنگسازی درخصوص استفاده از مجارات‌های جایگزین اتفاق بیفتد. همچنین در انتخاب نوع این مجازات‌ها باید دقت شود.
کسی که وضع قانون می‌کند باید از فضای موجود در زندان‌ها آگاه باشد
محمدعلی اردبیلی، چهره شناخته شده علم حقوق کیفری و جرم‌شناسی نیز در این نشست گفت: متأسفانه حداقل ۸۰ درصد آئیننامه سازمان زندان‌ها در عمل یا کامل اجرا نمی‌شود و یا شرایط اجرای آن فراهم نیست. شاید موقعیت یا ابزاری نداشتیم که آن را به اجرا بگذاریم. قوانین متعددی داریم که از ۵۰ تا ۸۰ درصد آن به اجرا درنمی‌آید. باید دلایل اجرایی نشدن این قوانین را پیدا کرد.
وی ادامه داد: اجرای درست برخی موارد حقوقی یا مجازات‌ها مطابق با قوانین در عمل وجود ندارد؛ یا نمی‌توانیم و یا نمی‌شود آن را اجرا کرد. مثلا در مورد اجرای درست طبقه‌بندی زندانیان یا نگهداری از نوجوانان و جوانان این معضلات را می‌بینیم. حتی ما گاهی بیش از ظرفیت اسمی زندان‌ها را به محل نگهداری افراد اختصاص داده‌ایم.
این عضو هیئت علمی دانشکده حقوق دانشگاه شهید بهشتی افزود: هزینه استهلاک زندان‌های فرسوده امروز باید مورد توجه باشد. همچنین به این نکته توجه کنیم که امروز با تراکم جمعیت کیفری در زندان‌ها مواجه هستیم و بدون فضاسازی امکان اصلاح و تربیت زندانی بطور صحیح وجود ندارد. اصلاح زندانی را به خواب و تأمین غذا نباید محدود کرد.
این نویسنده کتب حقوق جزا تأکید داشت: مساله جمعیت کیفری در وادی امر ارتباط مستقیمی با مدیریت زندان‌ها ندارد بلکه ریشه را باید درجای دیگری جستجو کرد. کسی که وضع قانون می‌کند و عمدتا هم حبس‌زاست، باید از فضای موجود در زندان‌ها نیز آگاه باشد.
اردبیلی در عین حال خاطرنشان ساخت: من حتی جزای نقدی را از آن دست مجازات‌هایی می‌دانم که مظلوم واقع شده است چرا که کمتر وصول می‌شود و نهایتا قانونگذار عده‌ای را به‌دلیل همین عدم وصول دوباره به سمت حبس می‌برد و حبس‌زایی را اضافه می‌کند که این جای اشکال دارد.
زندانی را با برنامه‌ای همچون اشتغال‌زایی سرگرم کنیم تا از جرم دور شود
در ادامه این جلسه محسن ایمانی، عضو هیئت علمی دانشگاه تربیت مدرس و مدرس علوم تربیتی گفت: من معتقدم در زندان‌ها و متناسب با گروه‌های سنی باید به امر اشتغال توجه داشت. همچنین به موضوع کودکان درگیر بزه که نیازمند یا مشتاق تحصیل هستند دقت دوچندانی داشته باشیم و یا زندانیانی که خطرناک نیستند را در بیرون از زندان نگهداری و با نظارت، آموزش صحیح دهیم.
این چهره دانشگاهی ادامه داد: برخی از این مددجویان مثل گروه‌های کودک و نوجوان را بجای حبس صرف باید مشمول آموزش‌های تربیتی و روانشناسی قرار داد. گروه‌های مختلف دانشگاهی را درگیر آموزش بچه‌ها باید کرد. نه فقط بچه‌های بزهکار بلکه آموزش را حول خانواده آنان نیز برقرار سازیم. می‌توان با صرف هزینه کم به بازدهی بهتری هم رسید.
ایمانی با یادآوری اینکه در زندان فرصت انتقال جرایم وجود دارد، گفت: زندانی را باید سرگرم کرد تا از جرم‌آموزی و جرم‌خیزی دور شود که یکی از این راه‌ها اشتغال‌زایی است؛ باید بچه‌های کانون اصلاح و تربیت را برای کار و حرفه‌آموزی پس از خروج آماده کنیم.
اجازه دهید دانشگاهیان به زندان‌ها سر بزنند
همچنین محمد روشن، مدرس فقه و حقوق خصوصی در این نشست گفت: امروز باید روی سن کیفری فکری دوباره شود به نحوی که فق‌ها این قضیه را جدی‌تر بگیرند. اگر حبس برقرار است برحسب ضرورت باشد؛ نباید مجازات حبس را کاملا جاری و ساری بدانیم بلکه باید به شکل استثنا به آن نگاه کرد. البته در قوانین ما اینگونه نیست و برای جرائم زیادی حبس گذاشته‌اند.
عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی درخواست کرد؛ اجازه دهید دانشگاهیان به زندان‌ها نیز سر بزنند و وارد پژوهش‌های مرتبط شوند. از این ظرفیت رایگان و علمی بهره ببرید. ضمن اینکه در دانشگاه‌ها به روی سازمان زندان‌ها باز است یعنی ما حاضریم با زندان‌ها همکاری و تعامل داشته باشیم و کرسی به راه بیندازیم تا درباره برخی موضوعات خصوصا درمورد سن کیفری چاره‌ای بیاندیشیم.
وی تأکید کرد: زندان یا کانون را مجازات افراد زیر هجده ساله‌ها ندانید. واقعا کودک نیز همراه مادر و پدرش باهم مجازات می‌شوند. این‌ها نیز امری غیرمشروع است و باید اصلاح شود. به مردم بی‌اعتماد نباشیم و چه بهتر از اینکه حتی کانون‌های اصلاح و تربیت را با حضور خیرین، NGOها و با نظارت سازمان زندان‌ها اداره کنیم.
مددکاری امروز زندان‌ها، ضعیف و به دور از اصول علمی است
موسوی چلک، رئیس انجمن مددکاران اجتماعی ایران در بخش دیگر نشست عنوان کرد: زندان را لزوما نباید یک فضای محصور دانست بلکه باید به تحلیل آن نشست. بنشینیم و ببینیم که آیا قوانین، مجازات‌ها و سیاستگذاریهای حوزه زندان را تحلیل کرده‌ایم؟ مطالعه تطبیقی داشته‌ایم؟ از تجارب دنیا استفاده کنیم حتی اگر نتوانیم عینا از آن در امور زندانبانی بهره ببریم.
این مدرس دانشگاه ادامه داد: اگر بخواهیم از دانش مددکاری اجتماعی در امور زندان بهره ببریم چاره‌ای جز بازنگری رویه‌ها نداریم. مددکاری امروز زندان‌ها، ضعیف و به دور از اصول علمی است بنابراین این حوزه نیازمند تقویت است.
وی پذیرش نقش مددکاری در حوزه میانجی‌گیری را لازم دانست و افزود: مددکار یا روانشناس حاضر در زندان‌های ما باید آموزش ببینند. چنین فردی باید دانش خاص زندان و امور قضایی زندان را بداند. باید به این سوال جواب دهیم که آیا نمی‌شود از مددکاران کلینیک‌ها در کنار خیرین و ... در امور زندان استفاده کرد؟
موسوی چلک اظهار کرد: توانمندسازی را در امور اشتغال زندانیان خلاصه نکنید. توانمندسازی تک بعدی حتی با حرفه‌آموزی کفایت نمی‌کند. به پژهشگران باید در زمینه زندان اجازه کار داد و سیاست تعامل با مراکز علمی را بازنگری و تدوین دوباره کنید. باید اجازه داد گفتگو‌های اجتماعی و کارشناسی در حوزه زندان، فضا و سیاست‌های آن انجام شود.
این پژوهشگر همچنین گفت: باید برای سه ضلع زندانی، خانواده و پرسنل زندان، برنامه مدون داشت که بتوان مکمل هم باشند. نظام آموزش مددکاران زندان را باید نظام‌مند کرد.
قضات علاقه‌مند به صدور آراء حبس طولانی‌مدت را دعوت به همکاری کنید
مهدی هادی، قاضی دادگستری و رئیس پژوهشگاه قوه قضائیه نیز در ادامه با بیان اینکه زندان باید ارتباطش را با نهاد‌های دیگر فراگیر کند، گفت: یکی از الزامات ارتباط‌گیری زندان باید با قضات باشد. یک عده از قضات ما علاقه وافری به مجازات حبس و حتی حبس‌های طولانی دارند درحالیکه واحد‌های مرتبط در زندان‌ها می‌توانند این دسته از قضات را دعوت کرده و برایشان دوره آموزشی بگذارند.
وی تأکید داشت: رویکرد به سمت مجازات‌های جایگزین حبس را باید وارد تعامل با دیگر نهاد‌های مرتبط کرد و برای عملیاتی شدن، آن را شفاف ساخت. سازمان زندان‌ها حتی می‌تواند از بخش خصوصی در این‌باره استفاده کند و در این رابطه دستورالعمل استفاده از آن نیز بزودی مشخص خواهد شد.
هادی همچنین تصریح کرد: در امور و اتفاقات زندان، باید مراقب تولید هزینه برای کشور باشیم و زندانبانی علمی را با تدارک نوآوری‌ها در قبال زندانیان از جمله کودکان و نوجوانان جدی بگیریم و آموزش را البته از خود پرسنل شروع کنیم.
تحول زندان و زندانبانی را در رویکرد خود مدیران می‌دانم
در انتهای این نشست علمی نیز مظفر الوندی از مدیران سابق زندان‌ها اشاره داشت: من تحول زندان و زندانبانی را در رویکرد خود مدیران می‌دانم و همهچیز را به قوانین منوط نمیکنم. در امور زندان، داشتن رویکرد بسیار مهم است. زندان بعد از سالها هنوز هم به اهداف اصلاحی و تربیتی خود نرسیده است، چون ذات زندان شکل خاصی دارد.
وی با بیان اینکه در مدیریت زندان‌ها خیلی هم نمی‌توان نگاه ایده‌آل داشت، گفت: در اجرای برنامه‌های زندان نه‌فقط به زندانی بلکه لازم است به خانواده او و البته پرسنل توجه ویژه داشت. همه زندانیان ما مجرمین واقعی نیستند ضمن اینکه زندان، زندانی و اداره‌اش را تک بعدی نبینیم.
الوندی در عین حال تصریح کرد: زندان هم نیاز به اداره علمی دارد و هم وضع قوانین جدید و البته در مواقعی هم باید دست به ریسک زد. به هرحال مدیریت و سیاست‌های زندان‌ها نیازمند پالایش و ارائه راهکار‌های جدید است.