تقویم تاریخ؛ از تولد ملاصدرا تا کشف قطب جنوب

_ خبرگزاری صدا و سیما نوشت: مهم‌ترین رویداد‌های تاریخی جهان در چنین روزی (بیست و سوم آذر) به شرح زیر است:

تولد محمود نجم آبادی پزشک برجسته ایرانی

۱۱۸ سال پیش، در روز بیست و سوم آذر سال ۱۲۸۲ هجری شمسی دکتر «محمود نجم آبادی» از پزشکان و محققان برجسته ایرانی متولد شد. وی پس از پایان تحصیلات ابتدایی، به مدرسه طب رفت و فارغ التحصیل شد. دکتر نجم آبادی علاوه بر درمان بیماران، در دانشگاه نیز تدریس می‌کرد و علاقه خاصی به مطالعه طب اسلامی ـ ایرانی داشت. در همین راستا، وی کتاب‌هایی در معرفی مشاهیر پزشکی جهان اسلام و ایران، بویژه محمد بن زکریای رازی نگاشته و تعدادی از کتاب‌های آن‌ها را نیز ترجمه کرده است. دکتر نجم آبادی بالغ بر ۴۵ کتاب و رساله منتشر کرده است که از جمله آن‌ها می‌توان از: «مختصری از طب اسلامی»، «تاریخ طب ایران» و «محمدزکریای رازی، طبیب، فیلسوف و شیمیدان ایرانی» نام برد. وی در سال ۱۳۷۹ ه. ش. درگذشت.

شهادت شهید اول، فقیه و محدث برجسته

۶۵۷ سال پیش در چنین روزی، نهم جمادی الاول سال ۷۸۶ هجری قمری «محمد بن جمال الدین مکی عاملی» مشهور به «شهید اول»، فقیه و محدث بزرگ به شهادت رسید.

وی درسال ۷۳۴ هجری قمری در یکی از روستا‌های جبل عامل لبنان به دنیا آمد و در خانواده‌ای اهل علم و فضیلت پرورش یافت و تحصیل علوم دینی را آغاز کرد. شهید اول از محضر درس اساتید برجسته آن زمان همچون علامه حلی، بهره‌های بسیار برد و دانش دینی خود را تکمیل کرد. او علاوه بر علوم و معارف دینی، در شعر و ادب نیز از معلومات درخور توجهی برخوردار بود و گاه به زبان شعر، به انتقاد‌های مخالفان خود پاسخ می‌داد. او درمدت ۵۲ سال عمر پربرکت خود، باوجود مهاجرت‌ها و سفر‌های متعدد، کتب بسیاری تالیف کرد که از میان آن‌ها می‌توان به «الباقیات الصالحات» و «لُمعه دمشقیّه» اشاره کرد که هنوز به عنوان کتاب درسی در حوزه‌های علمیه تدریس می‌شود. شهید اول در چنین روزی به دست مخالفان متعصب خود، به شهادت رسید.

تولد ملاصدرا، فیلسوف و عارف بزرگ

۴۶۳ سال پیش، در روز نهم جمادی الاول سال ۹۸۰ هجری قمری «صدرالدین محمد بن ابراهیم شیرازی» معروف به «ملاصدرا» و «صدرالمتألّهین»، فیلسوف و عارف بزرگ، در شهر شیراز در جنوب ایران متولد شد.

وی ابتدا به قزوین پایتخت آن روز سلسله صفوی رفت و در محضر استادان بزرگی، چون شیخ بهایی، فقه و اصول و حدیث و ریاضی، و نزد میر داماد، منطق و فلسفه و عرفان و از میر فندرسکی، نجوم را آموخت. پس از انتقال پایتخت به اصفهان، ملا صدرا نیز به این شهر رفت و تدریس را آغاز کرد که به دلیل اختلاف برخی دیدگاه هایش با تعدادی از علما، مجبور به ترک آن و گوشه نشینی در روستایی در نزدیکی شهر قم شد. او در این مکان، مدتی را به عبادت و راز و نیاز با خداوند پرداخت تا آنکه سرانجام بار دیگر تدریس و تألیف کتاب را آغاز کرد. مهمترین کتاب صدرالمتألهین، «اسفار اربعه» در همین زمان نوشته شد که در آن با صراحت و دلایل متقن، رابطه فلسفه و عقل با دین و وحی را بیان کرده است. وی پایه گذار «حکمت متعالیه» است که فلسفه‌ای با رویکرد عرفانی می‌باشد. ملا صدرا ده سال آخر عمر را به دعوت حاکم شیراز، در این شهر گذراند و در مدرسه‌ای که برایش ساخته بودند به تدریس انواع علوم پرداخت. وی در عین حال از تألیف کتاب‌های ارزنده نیز غافل نبود. از میان بیش از ۴۰ کتاب صدر المتألهین می‌توان به «المبدأ و معاد»، «زاد المسافر» و «متشابهات القرآن» اشاره کرد. این فیلسوف بزرگ سرانجام در سال ۱۰۵۰ هجری قمری، هنگامی که برای هفتمین بار، پیاده در سفر حج بود، درگذشت.

امضای منشور اوپک

۶۱ سال پیش، در روز چهاردهم سپتامبر سال ۱۹۶۰ میلادی منشور سازمان کشور‌های صادرکننده نفت موسوم به اوپک (OPEC) به امضای پنج کشور ایران، عربستان، عراق، کویت و ونزوئلا رسید. این سازمان به منظور مقابله با کمپانی‌های بزرگ نفتی غرب به وجود آمد که انحصار اکتشاف، استخراج و فروش نفت را در سطح جهان در اختیار داشتند و بهای نفت را براساس منافع خود و به زیان تولید کنندگان این ماده حیاتی تعیین می‌کردند. اگرچه اوپک در ابتدا قدرت چندانی نداشت، اما به تدریج و پس از پیوستن الجزایر، لیبی، نیجریه، قطر، امارات متحده عربی، گابن، اندونزی و اکوادور به این سازمان، قدرت بیشتری یافت؛ لذا در بحران نفتی سال ۱۹۷۳ که براثر جنگ مصر و رژیم صهیونیستی و تحریم نفتی غرب توسط اعراب پدید آمد، قیمت نفت اوپک تا سه برابر افزایش یافت. نقش اوپک در بازار جهانی نفت و تعیین بهای این ماده حیاتی از دهه هفتاد به بعد، فراز و نشیب‌های بسیاری داشته است. در سال‌های اخیر، علیرغم خروج اکوادور و گابن از اوپک، این سازمان همچنان نقش تعیین کننده خود را در برقراری ثبات در بازار جهانی نفت حفظ کرده است.

تخریب عمدی مسکو

۲۰۹ سال پیش در چنین روزی، چهاردهم سپتامبر سال ۱۸۱۲ میلادی یکی از بزرگترین آتش سوزی‌های عمدی و تاریخی جهان در شهر مسکو روی داد. مسکو، یک روز پس از تصرف این شهر توسط سپاه ناپلئون بناپارت، به دستور حاکم آن به آتش کشیده شد تا نیرو‌های اشغالگر فرانسوی نتوانند آذوقه و امکانات لازم را برای ماندن در این شهر به دست بیاورند. در این آتش سوزی بزرگ، سه چهارم شهر مسکو، به کلی سوخت و ویران شد.

تولد پدر جغرافیای نوین

۲۵۲ سال پیش در چنین روزی برابر با چهاردهم سپتامبر ۱۷۶۹ میلادی "فریدریش ویلهلم کریستین کارل فردیناند فون هومبولت" (Friedrich Wilhelm Christian Karl Ferdinand von Humboldt) جغرافی‏دان آلمانی و پدر جغرافیای نوین در برلین آلمان متولد شد. هومبولد از ۲۱ سالگی سفر‌های علمی خود را به نقاط مختلف جهان آغاز کرد و درباره جریان‏‌های اقیانوسی در کرانه‏‌های امریکای جنوبی مطالعه کرد که این جریان هنوز به نام او است. وی درباره آتشفشان‏‌های امریکا تحقیق کرد و هم‏چنین شدت انحراف مغناطیسی را در مسیری از دو قطب زمین به سوی استوا اندازه گرفت و نسبت تنزل دما با ارتفاع را تعیین نمود. هومبولت در دوران طولانی عمر خود اطلاعاتی وسیع و مدارکی فراوان جمع ‏آوری نمود و در هفتاد سالگی، این اطلاعات را در کتابی به نام کیهان انتشار داد. وی در این کتاب کوشیده است تا زمین را از لحاظ کیهانی مورد بحث قرار دهد. این کتاب یکی از جالب‏ترین کتاب‏هایى است که در تاریخ علم نوشته شده است و به عنوان نخستین دایرةالمعارف دقیق و مستند در باب جغرافیا و زمین ‏شناسی به شمار می‏ رود. کتاب و تحقیقات هومبولد که بر اساس کشف راز چگونگی زمین و جهان استوار بود، باعث گردید که وی را پایه ‏گذار جغرافیای نو بدانند. هم‏چنین همبولد را مؤسس دانش ژئوفیزیک دانسته ‏اند که به عنوان شاخه ‏ای از فیزیک به زمین و پدیده ‏های فیزیکی و از جمله تغییرات شتاب جاذبه، زلزله و مانند آن می ‏پردازد. فردریش هومبولد سرانجام در ششم مه ۱۸۵۹ م در ۹۰ سالگی درگذشت.

کشف قطب جنوب

۱۱۰ سال پیش در چنین روزی، چهاردهم دسامبر سال ۱۹۱۱ میلادی پس از سال‌ها تلاش، قطب جنوب کشف شد و برای اولین بار عده‌ای از کاشفان به این منطقه پا گذاشتند. در این روز، کاپیتان «روآلد آموندسن» (Roald Amundsen) دریانورد و قطب شناس نروژی، در رقابتی که بین وی و کاپیتان «روبرت اسکات» انگلیسی برای رسیدن به قطب جنوب درگرفته بود، پیروز شد و پرچم نروژ را در قطب جنوب به اهتزاز درآورد. اما کاپیتان اسکات و همراهانش به هنگام بازگشت در کولاک برف گرفتارشدند و جان باختند.

مصوبه کنست درخصوص الحاق جولان سوریه به خاک فلسطین اشغالی

۴۰ سال پیش درچنین روزی، چهاردهم دسامبر سال ۱۹۸۱ میلادی پارلمان رژیم صهیونیستی موسوم به کنست، بلندی‌های جولان را رسماً به خاک فلسطین اشغالی ضمیمه کرد. این رژیم در جنگ سال ۱۹۶۷ با اعراب، این قسمت از خاک سوریه را اشغال کرد. الحاق بلندی‌های جولان به فلسطین اشغالی با اعتراض شدید ساکنین آن، سوریه، اعراب و مسلمانان جهان مواجه شد. با وجود مصوبه پارلمان رژیم صهیونیستی مبنی بر ضمیمه کردن بلندی‌های جولان به خاک فلسطین اشغالی، این تصمیم از نظر حقوقی ازسوی اعراب و جامعه جهانی، مردود اعلام شده و در مذاکرات به اصطلاح صلح خاورمیانه نیز بازگشت این منطقه استراتژیک به سوریه، از مهمترین موانع دست یابی به توافق بوده است.

تایید نهایی پیمان دیتون

۲۶ سال پیش در چنین روزی، چهاردهم دسامبر سال ۱۹۹۵ میلادی توافقنامه صلح بوسنی موسوم به پیمان دیتون (Daiton) در اجلاسی در پاریس مورد تایید نهایی قرار گرفت. پیمان دیتون در محلی به همین نام در آمریکا، با فشار مقام‌های این کشور در ۲۱ نوامبر ۱۹۹۵، به امضای روسای جمهوری وقت بوسنی هرزگوین، صربستان و کرواسی رسید. تنها دستاورد این پیمان برای مسلمانان، پایان یافتن قتل عام وحشیانه آنان توسط صرب‌ها بود که تا آن زمان ۲۵۰ هزار کشته برجای گذاشته بود. اما صرب‌ها و کروات‌ها از پیمان دیتون امتیازات سیاسی خوبی به دست آوردند. بر اساس قرارداد دیتون، باوجود اکثریت نسبی مسلمانان بوسنی، این جمهوری به دو بخش فدراسیون مسلمان - کروات و جمهوری صرب بوسنی (صربسکا) تقسیم شد و این دو بخش تحت نظارت دولت مرکزی ضعیفی در سارایوو - پایتخت بوسنی - قرار گرفتند. بر اساس این پیمان، دولت مرکزی بوسنی، متشکل از یک شورای سه نفره ریاست جمهوری از رهبران سه نژاد ساکن در بوسنی است.