متهمان اصلی آلودگی هوا چقدر در تولید آلودگی سهم دارند؟

_ روزنامه خراسان نوشت: در روز‌های اخیر، تصاویر وحشتناکی از دود عظیم حاصل از مازوت سوزی در نیروگاه حرارتی قزوین منتشر شد که نقش مازوت را در آلودگی‌های هوا بیش از پیش نشان می‌داد. هرچند مدت‌هاست بحث مازوت سوزی در نیروگاه‌ها مورد انتقاد شهروندان و فعالان حوزه محیط زیست قرار دارد، اما در این تصویر به وضوح مشخص است که نیروگاه‌های حرارتی چطور با مازوت سوزی پتوی آلودگی هوا را بر سر شهر می‌کشند. امسال هم مانند هر سال با شروع سرما، یافتن مقصر آلودگی هوا آغاز شده، موضوعی که در سال‌های مختلف مقصر‌های جدیدی داشته است.

متاسفانه هر سال پیدا کردن مقصر آلودگی آن قدر زمان می‌برد که مجالی برای چاره اندیشی نمی‌ماند و تا مقصر پیدا می‌شود، فصل عوض شده است و کاهش مقطعی آلودگی هوا باعث می‌شود برخی مسئولان موضوع را کاملا فراموش کنند و تا آلودگی و مقصر احتمالی بعدی بی خیال موضوع می‌شوند. در سال‌های پیش بنزین بی کیفیت یکی از متهمان اصلی آلودگی هوا به حساب می‌آمد، اما با افزایش کیفیت بنزین رفته رفته این متهم از گردونه آلوده کننده‌ها کنار رفت، اما همچنان احتراق بد خودرو‌های فرسوده و موتور سیکلت‌ها متهم اند. البته در یکی دو سال اخیر پای مازوت هم به عنوان یکی از اصلی‌ترین متهمان آلودگی هوا در فصل سرما باز شده است؛ متهمی که انگار قرار است با وجود آلاینده بودن، در کنار ما بماند و به این راحتی‌ها هم حذف شدنی نیست. با این حال در این گزارش درباره سهم هر کدام از تولید کننده‌های آلاینده‌های هوا نوشته ایم که می‌تواند برای برنامه ریزی‌های آینده، مثمر باشد.

میزان دی اکسید کربن تولیدی در کشور

آمار‌های «پروژه جهانی کربن» حکایت از این دارد که در سال ۲۰۱۹ حدود ۷۸۰ میلیون تن دی‌اکسید کربن حاصل از مصرف سوخت‌های فسیلی در کشورمان تولید شده که ۲۵۳ میلیون تن آن مربوط به محصولات نفتی بوده است. در سال ۲۰۱۶ دی اکسید کربن تولیدی ایران از محصولات نفتی ۲۰۱ میلیون تن بود، به عبارتی طی سه سال این رقم ۲۶ درصد رشد داشته، در حالی که تولید دی‌اکسید کربن از طریق مصرف گاز کشور تنها ۶ درصد رشد داشته و به ۴۲۷ میلیون تن رسیده است. همچنین در سال ۲۰۱۹ حدود ۳۴ میلیون تن دی‌اکسید کربن از طریق سوختن گاز‌های همراه (گازی که همراه نفت از میادین نفتی بیرون می‌آید) در ایران تولید شده است. ایران به دلیل سرمایه‌گذاری نکردن برای جمع‌آوری گاز‌های همراه، سالانه ۱۸ میلیارد مترمکعب گازی را که از میادین نفتی بیرون می‌آید، در همان مرحله تولید می‌سوزاند و به هدر می‌دهد. این میزان گاز، حتی از کل صادرات گاز ایران نیز بیشتر است.

مرگ زودرس ۴ هزار تهرانی به‌دلیل آلودگی هوا

سال گذشته مدیر کل محیط زیست و توسعه پایدار سابق شهرداری تهران اعلام کرده بود که سالانه در کشور ۳۰ هزار نفر بر اثر آلودگی هوا جان خود را از دست می‌دهند. آماری که بسیار قابل تامل و تکان دهنده است. البته در روز‌های اخیر هم رئیس کمیسیون سلامت و محیط‌زیست شورای شهر تهران با تشریح عوامل مؤثر در ایجاد آلودگی هوای تهران گفته: «اکنون سالانه ۴ هزار مرگ زودرس به‌دلیل آلودگی هوا در تهران داریم و اگر برای خودرو‌ها و موتورسیکلت‌های فرسوده کاری نکنیم به وضعیت بحرانی در آلودگی هوا می‌رسیم.» مهدی پیرهادی در جلسه کارگروه اضطراری آلودگی هوای تهران با اشاره به این که موتورسیکلت‌های فرسوده بین پنج تا هفت برابر خودرو‌ها آلایندگی دارند، گفت: «اگر برای موتورسیکلت‌ها و خودرو‌های فرسوده کاری نکنیم، به مرحله بحرانی در تهران خواهیم رسید.» او گفت: «من به عنوان فردی که نماینده مردم هستم، روی گفتن این جمله را که «مردم از خودرو‌های شخصی استفاده نکنند» ندارم، زیرا نتوانسته‌ایم حمل‌ونقل عمومی را توسعه بدهیم. علت آن هم این است که دولت به وظایف خود عمل نکرده و این در حالی است که تهران به ۱۵۰۰ واگن مترو و تأمین آن به حدود ۷۰ هزار میلیارد تومان بودجه نیاز دارد و شهرداری به‌تن‌هایی توان تقبل این هزینه را ندارد.»

سهم هر کدام از آلاینده‌ها

هرچند گاهی اوقات آلودگی هوا باتاثیر غیرمستقیم انسان مثل گرد و غبار‌های محلی، آتش سوزی جنگل‌ها و... رخ می‌دهد، اما سهم انسان‌ها در تولید آلاینده‌های هوا به مراتب بیشتر از سهم طبیعت است. همان طور که پیش از این هم نوشتیم، سالانه بیش از ۷۸۰ میلیون تن دی‌اکسید کربن حاصل از مصرف سوخت‌های فسیلی در کشور تولید می‌شود که وسایل نقلیه، صنایع، نیروگاه ها، منابع تجاری و خانگی هر کدام سهمی در تولید این میزان آلودگی هوا دارند و در این بخش می‌خواهیم به آن بپردازیم. البته پیش از این توضیح بدهیم این آمار‌ها که توسط شورای شهر تهران ارائه شده برای کل سال است و در پاییز مازوت نقش پررنگی در آلودگی هوا دارد که به آن هم پرداخته ایم.

منابع متحرک: خودرو‌های سبک و سنگین و موتور سیکلت‌ها سهم بزرگی در آلودگی هوا دارند به طوری که طبق گزارش شورای شهر تهران سهم آن‌ها طی سال حدود ۶۴ درصد از آلودگی‌های هواست. مصرف بالای خودرو‌ها و همچنین فرسوده بودن خودرو‌ها و موتور سیکلت‌ها نقش بسیار زیادی در بالا بودن سهم منابع متحرک داشته است.

صنایع: نمی‌توان از سهم صنایع و کارخانه‌ها در آلودگی آب، هوا و دیگر عوامل زیست محیطی چشم‌پوشی کرد. طبق گزارش شورای شهر تهران حدود ۱۷ درصد از آلودگی هوا مربوط به صنایع است. هرچند سازمان محیط‌زیست به عنوان حافظ اصلی محیط‌زیست کشور، برای کنترل میزان آلایندگی کارخانه‌ها و واحد‌های صنعتی به اجرای قانون خوداظهاری پایش آلایندگی می‌پردازد، قانونی که براساس آن اگر واحدی آلاینده محسوب شود با جرایمی نظیر مالیات بر ارزش افزوده برای یک درصد از فروش خود مواجه می‌شود. این قانون اگر چه نوعی جریمه است، اما تأثیری بر رفع آلایندگی زیست‌محیطی صنایع ندارد، زیرا در این راستا هزینه نمی‌شود. با این حال بد نیست به این نکته هم اشاره کنیم که بخشی از این آلودگی به خاطر مازوت سوزی در برخی صنایع است.

نیروگاه‌های حرارتی: یکی دیگر از متهمان آلودگی هوا، نیروگاه‌های حرارتی هستند. هر چند طبق گزارش‌ها حدود ۱۲ درصد از آلودگی هوا طی سال تقصیر نیروگاه هاست، اما به گفته مدیر عامل سابق معاینه فنی شهر تهران، مازوت متهم اصلی آلودگی هوا در فصل سرد است.

او به فارس گفته: «با توجه به مازوت‌سوزی در فصل سرما سهم مازوت در آلودگی هوا تقریباً به ۸۰ درصد رسیده و سهم آن از منابع متحرک بیشتر شده است.» به گفته مدیرعامل شرکت تولید نیروی برق حرارتی هم اکنون روزانه حدود ۳۲ میلیون لیتر مازوت تنها در نیروگاه‌های کشور مصرف می‌شود.

متهمان دیگر: پالایشگاه‌ها با حدود ۴.۵ درصد، سوخت خانگی و تجاری حدود ۲ درصد، راه آهن و فرودگاه هم با حدود ۰.۲ درصد متهمان بعدی آلودگی هوا هستند.