حکمرانی و هوش مصنوعی

_ امیرخداداد همدانی در روزنامه حمایت نوشت: رهبر فرزانه انقلاب روز گذشته در دیدار نخبگان جوان و استعداد‌های برتر علمی از «هوش مصنوعی» به‌عنوان یک مسئله مهم و آینده‌ساز نام بردند و تأکید کردند: این مسئله در اداره آینده دنیا نقش دارد و باید به‌گونه‌ای عمل کنیم که ایران جزو ۱۰ کشور برتر هوش مصنوعی در دنیا قرار بگیرد. در راستای تبیین فرمایشات و عمل به فرامین حکیمانه مقام معظم رهبری باید گفت، بسیاری از فعالیت‌ها که تاکنون ماهیت فیزیکی داشته اند، از تکنولوژی‌های دیجیتال هم استفاده می‌کنند و توجه به ظرفیت‌های عظیم هوش مصنوعی را به خصوص برای کاهش هزینه‌ها، شروع کرده اند. البته تعدادی از کسب‌وکار‌ها فراتر از این پیش رفته و بهره گیری از تکنولوژی دیجیتال و هوش مصنوعی را برای توسعه فعالیت‌های خود بکار می‌برند.

در این میان برای توسعه توجه به فناوری‌های نوین و بهره گیری از «هوش مصنوعی» اشاره به چند مسئله حائز اهمیت است؛

۱-جدیدترین بررسی از وضعیت تولیدات علمی در حوزه هوش مصنوعی ایران و جهان توسط مرکز نوآوری و توسعه هوش مصنوعی پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات، نشان می‌دهد که بین سال‌های ۱۹۹۵ تا ۲۰۲۰ میلادی ۳۵۴ هزار و ۴۴۳ مدرک علمی در جهان در حوزه هوش مصنوعی منتشر شده که سهم ایران از این تعداد ۴ هزار و ۵۴۲ مدرک علمی است. جایگاه ایران در میان رقبای مطرح در سند چشم انداز ۱۴۰۴ در منطقه از حیث تولید علم در حوزه هوش مصنوعی ممتاز است و کشورمان با ۴ هزار و ۵۴۲ مقاله علمی، قبل از ترکیه، رژیم منحوس و غاصب صهیونیستی، عربستان و مصر در رده اول منطقه قرار دارد با این حال، اما وضعیت ایران در زمینه کاربرد‌های هوش مصنوعی قابل توجه نیست و رتبه ۷۵ در میان کشور‌های دنیا به کشورمان اختصاص دارد و براین اساس است که رهبر انقلاب تاکید کردند: «باید به‌گونه‌ای عمل کنیم که ایران جزو ۱۰ کشور برتر هوش مصنوعی در دنیا قرار بگیرد.»

۲-در حوزه پیشرفت فناوری هوش مصنوعی دو دیدگاه وجود دارد. اول رویکردی که که بر الگوی انتشار و توسعه هوش مصنوعی تاکید دارد و دوم نگاهی است که بر پیامد‌های انتشار و توسعه آن تمرکز دارد. در حوزه فعالیت‌های مربوط به انتشار و توسعه هوش مصنوعی باید سیاستگذار تدبیری برای آن بکند و شامل مواردی همچون حفظ حریم خصوصی، تجارت و مسوولیت می‌شود و تدوین آن باید متوازن بین تشویق و انتشار هوش مصنوعی بدون ایجاد خطر بر ارزش‌های اجتماعی تمرکز داشته باشد. همان‌گونه که هوش مصنوعی منتشر می‌شود، عواقبی برای اشتغال و فرصت‌های شغلی، نابرابری و رقابت خواهد داشت. با توجه به این عواقب، نقش سیاست‌های آموزشی، شبکه امنیت اجتماعی و اجرای قانون بسیار مهم خواهد بود. پس با توجه به تجربه حرکت به سمت اقتصاد دیجیتال در کشور این موضع نمایانگر شرایط مهم و حساس برای استفاده از فناوری هوش مصنوعی است که سیاستگذار در اقتصاد ایران باید توجه دقیقی به شرایط اقتصادی کشور داشته باشد.

۳-نظام حقوقی ایران اکنون در آغاز مواجه با هوش مصنوعی است و به طور حتم هوش مصنوعی همان طور که سایر عرصه‌ها را تحت تأثیر قرار داده، نظام‌های حقوقی در دنیا را متأثر خواهد کرد. پس لازم است در این عرصه زودتر وارد عمل شد تا این فناوری مد نظر متولیان نظام حقوقی در ایران قرار بگیرد. البته قوه قانون‌گذاری برای حفظ پویایی خود به تحولات شگرف در فناوری‌های هوش مصنوعی و روباتیک حساسیت نشان داده و خود را برای قانونگذاری درباره موضوعات مختلف این حوزه آماده کرده است و به نظر می‌رسد استفاده از تجربه دیگر کشور‌ها می‌تواند راهنمای مناسبی برای این مسیر در اختیار قانون‌گذاران قرار دهد.

۴-از کاربرد‌های قابل توجه هوش مصنوعی در سیاست گذاری، مدیریت و تاثیرات بنیادی آن بوده و استفاده از ظرفیت آن می‌تواند نشانی از کیفیت یک حکمرانی باشد. به عنوان مثال انواع مدل‌های بهینه سازیِ توزیع یارانه‌ها و کارکرد‌های نهاد‌های نظام اقتصادی را تحت تاثیر قرار می‌دهد تا جاییکه در کشور ما نیز رییس مجلس تاکید دارد که «اگر صرفا افراد بخواهند کار تنقیح قوانین را انجام دهند چند ۱۰ سال به طول خواهد انجامید، اما اگر از ظرفیت‌هایی مانند «هوش مصنوعی» استفاده شود به سرعت به سمت تنقیح قوانین حرکت خواهیم کرد» و یا در مثال دیگری معاون برنامه ریزی و نظارت راهبردی قوه قضائیه اعلام کرده است که «احراز هویت یکی از مسایل مهم این نهاد است که با طرح یکی از شرکت‌های دانش‌بنیان در حال حاضر این امر از طریق هوش مصنوعی و موبایل اجرایی می‌شود».

سرانجام اینکه برای استفاده از این فناوری نوظهور با بکارگیری چند راهکار ازجمله؛ الف- تشویق به سرمایه‌گذاری داخلی برای ورود به بازار‌های دیجیتال بین المللی و دعوت از شرکت‌های بزرگ کشور‌هایی که رابطه مناسب سیاسی و دیپلماتیک با ما دارند همچون چین و روسیه برای توسعه زیرساخت‌های دیجیتالی. ب- تاکید بر پشتیبانی دولت از کسب وکار‌های مبتنی بر هوش مصنوعی. ج- تقویت مکانیزم‌های حقوقی و اخلاقی شامل حریم خصوصی و صیانت از اطلاعات شخصی شهروندان و تاکید بر حفاظت از مالکیت فکری. می‌توان به هدفی که رهبر انقلاب تاکید داشتند و «نقش ویژه‌ای در اداره کشور‌ها خواهد داشت» نایل آمد.