اختیار دانش‌آموزان در انتخاب زبان دوم
_ روزنامه همشهری نوشت: آموزش زبان خارجی در مدارس همچون کلافی سردرگم در گذر زمان مصوبه‌های مختلفی را به نام خود سند زده است. اما ناتوانی دانش‌آموزان در مکالمه و نوشتن به زبان خارجی با تکیه بر آموزش‌های مدارس این واقعیت را گوشزد می‌کند که این مشکل هنوز در جای خود باقی است. در همین راستا بود که انتشار اخباری در مورد بررسی مصوبه انتقال آموزش زبان خارجی به آموزشگاه‌ها، شرایط آموزش زبان خارجی در مدارس را با ابهام بیشتری مواجه کرد چراکه براساس گفته محمود امانی‌طهرانی، دبیرکل شورای‌عالی آموزش و پرورش «دانش‌آموز می‌تواند به‌جای گذراندن زبان در مدرسه در آموزشگاه‌های مجاز دوره بگذراند و نمره‌اش از سوی مدرسه پذیرش و ثبت شود.»
چنین ایده‌ای در حالی پیگیری می‌شود که قرار بود آموزش‌وپرورش در مسیر افزایش کیفیت آموزش زبان‌های خارجی در مدارس گام بردارد و شرایط را برای تمام دانش‌آموزان مهیا کند. در واقع باید گفت که تلاش برای برون‌سپاری آموزش زبان خارجی نه‌تن‌ها موضوع کیفیت آموزش را تأمین نمی‌کند بلکه نافی عدالت آموزشی است و دانش‌آموزان ساکن در مناطق محروم از قافله آموزش صحیح و کاربردی زبان خارجی عقب می‌مانند. دبیرکل شورای‌عالی آموزش‌وپرورش، اما آن را جزئی از واقعیت جامعه می‌داند.
مصوبه‌هایی برای زبان خارجی غیرانگلیسی
شورای‌عالی آموزش‌وپرورش، اوایل دهه ۸۰ در مصوبه‌ای این اختیار را به وزارت آموزش‌وپرورش داد تا در مورد آموزش پنج زبان خارجی غیرانگلیسی، شامل آلمانی، فرانسوی، ایتالیایی، اسپانیولی و روسی در مناطقی که امکان تشکیل کلاس برای این زبان‌ها وجود دارد، نسبت به تشکیل کلاس‌ها و برگزاری امتحان اقدام کند. عملیاتی‌شدن این مصوبه در کنار نیاز به محتوای درسی و نیروی انسانی آموزش‌دیده، اشتیاق و تقاضای دانش‌آموزان به انتخاب زبانی غیر از انگلیسی را طلب می‌کرد، اما در ۲۰ سالی که از این مصوبه می‌گذرد، تقاضا از سوی دانش‌آموزان به حدی نرسیده که مصوبه به‌صورت گسترده اجرایی شود. با وجود تقاضای ناکافی، اما هستند دانش‌آموزانی در سراسر کشور که علاقه‌مندند زبانی غیر از انگلیسی را به‌عنوان زبان خارجی انتخاب کنند.
با وجود ابلاغ سند تحول آموزش‌وپرورش در سال۱۳۹۰ که بر آموزش زبان‌های خارجی غیرانگلیسی در مدارس توجه کرده است، همچنان در مدارس کشور زبان غالب انگلیسی است. در یکی از بند‌های سند تحول بنیادین آموزش‌وپرورش، به ارائه آموزش زبان خارجی در چارچوب بخش انتخابی (نیمه‌تجویزی) برنامه درسی اشاره شده است. همچنین در اسناد مصوب بر استفاده از زبان‌های خارجی متنوع تأکید شده است. اکنون فقط ۴سال دیگر به پایان تاریخ اجرای سند تحول یعنی ۱۴۰۴ باقی مانده است، اما کماکان تنها آموزش زبان‌های خارجی در مدارس منحصربه زبان انگلیسی است و هنوز به‌طور عملیاتی در مدارس رویکرد انتخابی‌داشتن و نیمه‌تجویزی برای آموزش زبان مشاهده نمی‌شود. سال ۹۸ هم طرح رفع انحصار از زبان انگلیسی که به امضای ۵۴ نماینده مجلس رسیده بود در کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس رد شد و مرکز پژوهش‌های مجلس در بررسی خود ضمن تأکید بر رد این طرح، بر ضرورت ایجاد تنوع در آموزش زبان‌های خارجی ازجمله زبان روسی، آلمانی، فرانسوی، ایتالیایی، اسپانیایی و چینی اشاره و راهکار‌هایی در این خصوص ارائه کرده بود. مرکز پژوهش‌های مجلس درباره آموزش سایر زبان‌های خارجی در مدارس تأکید کرده بود که سه مشکل در مسیر تدریس سایر زبان‌های خارجی در مدارس وجود دارد و از نبود محتوای درسی، نبود نیروی انسانی آموزش‌دیده و ناچیزبودن تقاضای دانش‌آموزان و والدین به‌عنوان اهم این مشکلات نام برده بود.
طرح انتخابگری زبان خارجی دانش‌آموزان از کجا آمد؟
محمود امانی‌طهرانی، دبیرکل شورای‌عالی آموزش‌وپرورش از چاره‌اندیشی جدیدی برای پاسخگویی به دانش‌آموزان متقاضی زبان‌های غیر انگلیسی خبر داده و گفته است: «در دروس زبان آلمانی و فرانسوی، از ابتدا کتاب درسی وجود داشت، اما این زبان‌ها در مدارس مشتری ندارد، بنابراین اگر بتوانیم مؤسسات بیرونی را برای ارائه این زبان‌ها هماهنگ کنیم، روش مناسبی است.»
دبیرکل شورای‌عالی آموزش‌وپرورش با اعلام این ایده، از بررسی طرحی درباره امکان انتخابگری زبان خارجی توسط دانش‌آموزان خبر می‌دهد و می‌گوید: «باید فضایی در کشور ایجاد شود تا افراد بتوانند دست به انتخاب نوع زبان بزنند. اخیرا روی طرحی کار می‌کنیم تا دانش‌آموز امکان انتخاب داشته باشد و به‌عنوان مثال بگوید زبان را به‌جای مدرسه در مؤسسه مجاز می‌خوانم و مدرسه نمره را بپذیرد.»
جزئیات این طرح را در گفتگو با محمود امانی‌طهرانی، دبیرکل شورای‌عالی آموزش‌وپرورش بررسی کردیم و امانی‌طهرانی درباره طرح انتخابگری زبان خارجی توسط دانش‌آموزان و گذراندن دوره آن در مؤسسات و آموزشگاه‌ها می‌گوید: «این موضوع فعلا در حد یک طرح است و این طرح هنوز به مرحله تصویب نرسیده است.» او درباره طراحان و مرجع بررسی آن می‌افزاید: «محور اصلی این طرح، کمیسیون برنامه درسی شورای‌عالی آموزش‌وپرورش است. موضوع هم‌اکنون در دستورکار این کمیسیون قرار گرفته، اما هنوز کمیسیون روی آن به یک تصمیم نهایی و قطعیت نرسیده است. همچنین برای اینکه این طرح بتواند به مرحله اجرایی برسد، لازم است ایده اصلی در شورای‌عالی آموزش‌وپرورش مطرح و تصویب شود.»
هدف اصلی طرح؛ انتخابگری زبان دانش‌آموزان
دبیرکل شورای‌عالی آموزش‌وپرورش در تشریح اهداف این طرح می‌گوید: «نکته اصلی این طرح، این است که برای سایر زبان‌های غیرانگلیسی مجالی فراهم شود تا دانش‌آموزانی که علاقه‌مندند زبان دوم خود را زبانی غیراز انگلیسی یاد بگیرند، بتوانند از فرصتی که این طرح ایجاد می‌کند بهره ببرند. تصورم این است که آموزش درس زبان خارجی یک وجه انتخابی دارد؛ یعنی باید به یادگیرنده فرصت داد تا زبان خارجی خود را خودش انتخاب کند.»
سپردن آموزش زبان به آموزشگاه‌ها به بی‌عدالتی دامن می‌زند؟
هر چند طرح انتخابگری زبان خارجی و فراگیری آن در مؤسسات و آموزشگاه‌های زبان می‌تواند فرصتی برای بخشی از دانش‌آموزانی که امکانات ثبت‌نام در آموزشگاه‌ها را دارند، ایجاد کند، اما بخشی از دانش‌آموزان هم هستند که یا توان مالی ثبت‌نام در آموزشگاه‌های خصوصی را ندارند و یا در شهر و روستای محل تحصیل‌شان دسترسی به آموزشگاه‌های معتبر مقدور نیست. اینکه عده‌ای از دانش‌آموزان بتوانند از مزایای این ایده که البته هنوز در حد طرح است استفاده کنند و عده‌ای دیگر از این مزیت باز بمانند، نوعی بی‌عدالتی را در آموزش زبان تداعی می‌کند. محمود امانی‌طهرانی درباره این بی‌عدالتی می‌گوید: «مگر الان اینگونه نیست که عده‌ای از دانش‌آموزان علاوه بر شرکت در کلاس زبان در مدرسه، امکان بهره‌مندی از دوره‌های آموزشگاه‌ها را دارند و عده‌ای هم به هر دلیلی دارای این امکان نیستند؟ در این طرح اصلا قصد این را نداریم که آنچه الان برای آموزش زبان انگلیسی به دانش‌آموزان ارائه می‌شود، دریغ و حذف شود. بنابراین، در وضعیت کنونی آموزش زبان انگلیسی تغییر نخواهیم داد، بلکه این طرح به‌دنبال ایجادکردن زمینه‌های جدید در حوزه زبان‌های مختلف و گشایشی از باب آموزش زبان‌هایی است که اصلا در مدارس ارائه نمی‌شوند.
مرجع تعیین نمره زبان دانش‌آموز کجاست؟
دبیرکل شورای‌عالی آموزش‌وپرورش که پیش‌تر از این احتمال سخن گفته بود که دانش‌آموزان پس از تصویب طرح جدید بتوانند زبان را به‌جای مدرسه در مؤسسه مجاز گذرانده و مدرسه نمره را بپذیرد، می‌گوید: «هنوز در این طرح راجع به نمره دانش‌آموزان تصمیمی نگرفته‌ایم.»
واکنش به شائبه گواهی‌های صوری یا نمره‌های غیرواقعی
این یک واقعیت است که اگر نمره زبان خارجی دانش‌آموزانی که دوره را در آموزشگاه می‌گذرانند، به آموزشگاه سپرده شود، می‌تواند زمینه را برای صدور گواهی‌های صوری گذراندن دوره و همچنین نمره‌های غیرواقعی ایجاد کند. امانی‌طهرانی در این‌باره توضیح می‌دهد: «از یک طرف امتحان زبان در برخی پایه‌ها امتحان نهایی و کشوری است که برای همه دانش‌آموزان، چه افرادی که در کلاس‌های زبان در مدرسه شرکت کرده‌اند و چه دانش‌آموزانی که در کلاس‌های آموزشگاه‌ها آموزش دیده‌اند، یکسان و یک روال خواهد بود. از طرف دیگر، کسانی که به‌دنبال زبان می‌روند در واقع سود آن مهارتی است که پیدا می‌کنند و نمره اهمیتی ندارد که بخواهند خود یا دیگران را با ارائه گواهی صوری فریب دهند. از سوی دیگر شخصی که سواد زبان ندارد، حتی با دردست‌داشتن گواهی گذراندن دوره زبان یا گواهی نمره ۲۰ از یک آموزشگاه، نمی‌تواند هیچ فایده‌ای ببرد و هیچ جایی هم برایش تفوق و امتیازی درنظر نمی‌گیرند. موضوع گواهی‌های صوری برای جا‌هایی مطرح است که داشتن گواهی و نمره بخواهد مبنای امتیازگیری قرار گیرد، بنابراین اصل، آن مهارتی است که دانش‌آموزان پیدا می‌کنند و در طول زندگی و موقعیت‌های مختلف به‌دردشان می‌خورد.»
او با تأکید بر اینکه برای نمره زبان دانش‌آموزان در این طرح هنوز تصمیمی گرفته نشده است، درباره نمرات امتحان‌های غیرن‌هایی و داخلی مدارس هم می‌گوید: «در امتحانات داخلی مدارس نیز نمره از اهمیت زیادی برخوردار نیست و ملاکی برای تفوق و برتری بین دانش‌آموزان محسوب نمی‌شود. نمرات مدارس یک نمرات داخلی است و مبنای امتیازی برای دانش‌آموزان نیست؛ بنابراین این طرح نمی‌تواند مبنای توزیع ناعادلانه نمره شود.»
شرایط آموزشگاه‌های مورد تأیید در طرح انتخابگری زبان
نوع آموزشگاه‌هایی که دانش‌آموزان درصورت تصویب طرح انتخابگری زبان و گذراندن دوره در آموزشگاه‌ها می‌توانند انتخاب کنند هم جنبه دیگر قابل‌اعتنا و بحث‌برانگیز این طرح است. دبیرکل شورای‌عالی آموزش‌وپرورش درباره معیار‌های لازم برای انتخاب این آموزشگاه‌ها تأکید دارد: «درباره آموزشگاه‌ها هم باید تصمیم‌گیری شود. در این طرح به آموزشگاه‌هایی مشخص که مجوز لازم را دریافت می‌کنند یا به‌عنوان مثال کانون زبان ایران که مورد اعتماد آموزش‌وپرورش است، می‌توان اطمینان کرد.»