عملکرد قابل توجه شعب صلح زندان در سازش پرونده‌های قتل/ تاکید رئیس دستگاه قضا بر حل و فصل دعاوی در شوراهای حل اختلاف و پیشگیری از تشکیل پرونده قضایی
نقش شوراهای حل اختلاف در احیای صلح و سازش تا جایی اهمیت دارد که روز ۱۸ آبان ماه هر سال به عنوان روز شورای حل اختلاف نامگذاری شده است.
در راستای مساله صلح وسازش در دین مقدس اسلام نیز تاکیدات فراوانی شده است از جمله آنکه در یکی از آیات سوره انفال آمده است " فَاتَّقُوا اللّهَ وَ أَصلِحُوا ذاتَ بَینِکُم" ازخداوند بزرگ بترسید و اختلافات را اصلاح کنید.
نقش پررنگ صلح و سازش در پرونده‌های قضایی سبب شد که در سال ۱۳۷۹ با تصویب ماده ۱۸۹ قانون برنامه سوم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران، تحولی شگرف در نظام قضایی ایران بعد از انقلاب اسلامی ایجاد شود. در این ماده اشاره شد: «به منظور کاهش مراجعات مردم به محاکم قضایی و در راستای توسعه مشارکت‌های مردمی، رفع اختلافات محلی و نیز حل و فصل اموری که ماهیت قضایی ندارند و یا ماهیت قضایی آن از پیچیدگی کمتری برخوردار است به شوراهای حل اختلاف واگذار می‌گردد. حدود وظایف و اختیارات این شوراها، ترکیب و نحوه انتخاب اعضا آن بر اساس آیین نامه‌ای خواهد بود که به پیشنهاد وزیر دادگستری و تصویب هیات وزیران و به تایید رئیس قوه قضائیه می‌رسد.»
بدین ترتیب نهاد شورای حل اختلاف به سیستم قضایی ایران پیوست و آیین نامه اجرایی این ماده در سال ۱۳۸۱ تهیه شد و به تایید رئیس وقت قوه قضائیه رسید و اکنون لایحه جدید این شورا مراحل نهایی برای تبدیل به قانون را طی کند.
در این میان تشکیل «شعب صلح» در زندان‌های کشور از جمله دستاورد‌های شوراهای حل اختلاف بود که با هدف کاهش جمعیت کیفری زندانیان و همچنین کاهش ورودی پرونده‌ها به مراجع قضایی راه اندازی شد؛ اقدامی که با راه اندازی آن بخشی از پرونده‌های قضایی به ویژه پرونده‌های قتل به صلح و سازش رسید و با توجه به اثربخش بودن آن در کل استان‌های کشور نیز شکل اجرایی به خود گرفت.
ورود جدی به انجام صلح و سازش در پرونده‌های قضایی موضوعی بود که بار‌ها از سوی حجت الاسلام والمسلمین محسنی اژه‌ای رئیس قوه قضاییه مورد تاکید قرار گرفت.
رئیس دستگاه عدلیه چندی پیش با حضور در مجتمع قضایی قدس در منطقه جنت‌آباد تهران، با اشاره به برکات صلح در جامعه، تصریح کرد «اثری که در صلح و سازش قرار دارد، چه بسا در رسیدگی کیفری به یک پرونده وجود نداشته باشد» و حل و فصل دعاوی در شوراهای حل اختلاف را به نفع طرفین دعوا و دستگاه قضایی دانست.
وی با تقدیر از آمار بالای صلح و سازش در این شوراها، از کسانی که در این شوراها خدمت می‌کنند خواست به هر میزان که می‌توانند با برقراری صلح و سازش از تشکیل پرونده در مراجع قضایی پیشگیری کنند.
همچنین حجت‌الاسلام‌والمسلمین محسنی اژه‌ای رئیس قوه قضاییه در دیدار با اعضای هیأت رئیسه کمیسیون قضایی و حقوقی مجلس شورای اسلامی نیز با تاکید بر لزوم استفاده از ظرفیت‌های مردمی برای صلح و سازش افزود: گاهی اثر صلح و سازش از صدور حکم قضایی بیشتر است، اما هنوز آنگونه که باید و شاید از ظرفیت‌های مردمی در جهت صلح و سازش استفاده نکرده‌ایم در حالی که گاهی ممکن است کاری که از دست یک لوطی در یک محله برمی‌آید، از شورای حل اختلاف ساخته نباشد.
گفتنی است رئیس قوه قضاییه در دیدار با اعضای فراکسیون زنان مجلس شورای اسلامی نیز با بیان اینکه بسیاری از مسائل نظام با کمک مردم حل شده، خاطر نشان کرد که بسیاری از مسائل حقوقی زنان نیز با روش هایی، چون میانجی گری و صلح و سازش و حل اختلافات با استفاده از ظرفیت‌های مردمی قابل حل و فصل است.
در همین زمینه رئیس دستگاه قضا در دیدار با اعضای کمیسیون اجتماعی مجلس با اشاره به آثار و برکات اجتماعی صلح و سازش و لزوم استفاده از ظرفیت نمایندگان برای حل و فصل دعاوی گفت: گاهی اوقات حرف یک مقام قضایی یا شورای حل اختلاف به اندازه حرف یک نماینده که در دل مردم هست اثر ندارد و نماینده‌ها می‌توانند نقش مؤثری در ایجاد صلح و سازش داشته باشند.
با توجه به تاکیدات رئیس قوه قضاییه بر اهمیت نقش صلح و سازش پرونده ها، استان‌های مختلف نیز اقدامات قابل قبولی در این زمینه انجام دادند.
استان فارس از جمله استان‌هایی بود که بنا به گفته رئیس کل دادگستری آن حدود ۳۹ محکوم به قصاص از ابتدای سال تاکنون از چوبه دار رهایی یافتند.
حجت الاسلام والمسلمین سیدکاظم موسوی بیان داشت که شورای حل اختلاف با بهره مندی از ظرفیت افراد توانمند و معتمدان و ریش سفیدان برای برقراری صلح و سازش و ترغیب هم نوعان به گذشت گام مهمی برداشته و خوشبختانه استان فارس در ۷ سال متوالی موفق به کسب رتبه برتر در زمینه صلح و سازش در پرونده‌های قتل شده است.
در همین زمینه استان خوزستان نیز با تلاش شورای حل اختلاف توانسته از ابتدای سال ۳۲ محکوم به قصاص را از چوبه دار نجات دهد.
حجت الاسلام والمسلمین مرادی رئیس کل دادگستری استان خوزستان معتقد است: شوراهای حل اختلاف رسالت ارزشمندی را انجام می‌دهند و آن تقویت فرهنگ صلح و سازش و حفظ روحیه اخوت و برادری است.
وی بر این باور است که از بین بردن تنشها، نفرت زدایی، نزدیک کردن دل‌ها به یکدیگر، بازگرداندن شادی به کانون خانواده‌ها کاری خرد و آسان نیست و امروزه اعضاء شورای حل اختلاف، بزرگان، ریش سفیدان، معتمدین و مصلحین با تلاش و کوشش فراوان خود زمینه ایجاد صلح، دوستی و برادری و همچنین آرامش در جامعه را فراهم می‌کنند، این افراد مشمول رحمت و موجب رضایت خداوند و ائمه اطهار می‌شوند.
در ادامه گسترش فرهنگ صلح و سازش، استان گلستان نیز گام‌های موثری برداشته است و با توجه به تاکیدات ریاست قوه قضاییه تلاش کرده که از ابتدای سال ۱۳ محکوم به قصاص مورد بخشش قرار گیرند.
رئیس کل دادگستری استان گلستان می‌گوید: تنوع قومی و مذهبی و فرهنگی موجود در استان گلستان فرصت کم‌نظیری برای گسترش فرهنگ صلح و سازش در استان گلستان ایجاد کرده است.
آسیابی می‌گوید: تنوع قومی و مذهبی و فرهنگی موجود در استان گلستان فرصت کم‌نظیری برای گسترش فرهنگ صلح و سازش در استان گلستان ایجاد کرده است و خوشبختانه امروز ریش‌سفیدان و معتمدان و علما هم در کنار شورای حل اختلاف به مدد دستگاه قضایی آمده‌اند تا فرهنگ نبوی گذشت و بخشش را در جامعه فراگیر کنند.
اهمیت صلح و سازش در پرونده‌های قضایی استان مازندران نیز به چشم می‌خورد و رئیس کل دادگستری مازندران به آماری در این زمینه اشاره می‌کند و می‌گوید: در شش ماه اول سال جاری با تلاش‌های صورت گرفته توسط شورای حل اختلاف و ستاد دیه با اخذ رضایت از اولیای دم، ۱۹ نفر ازمحکومان به قصاص از چوبه دار رهایی یافته و از زندان آزاد شدند.
وی با تاکید بر اهمیت صلح و سازش در پرونده‌های قضایی اظهار داشت: فراهم کردن شرایط آزادی زندانیان محکوم به قصاص با اخذ رضایت از اولیای دم و رسیدن به صلح و اصلاح ذات‌البین بویژه در پرونده‌های قصاص، باید مورد اهتمام ویژه قرار گیرد.
استان اصفهان نیز از استان‌های پیشرو در گسترش فرهنگ صلح و سازش است و از ابتدای سال ۱۷محکوم به قصاص از چوبه دار رهایی پیدا کردند.
محمد موسویان رئیس شورای حل اختلاف استان اصفهان بر این باور است که با شوراهای حل اختلاف این استان در راستای تقویت فرهنگ گذشت و صلح وسازش به ویژه در پرونده‌های قتل تلاش‌های فراوانی داشته اند.
وی با اشاره به وجود زمینه فرهنگ دینی اصلاح ذات البین در نقاط مختلف استان اصفهان گفت: عفو، گذشت و بخشش یکی از تأکیدات و سفارشات دین و ائمه اطهار است که اعضای شعب صلحی شوراهای استان اصفهان با تکیه بر مبانی قوی اسلامی و همچنین غنای فرهنگی مردم در گذشت و عفو موفق به ثبت میزان قابل توجهی از مصالحه در پرونده‌های مختلف ارجاع شده به شوراهای حل اختلاف شده اند که بخش عمده‌ای از آن را پرونده‌های قتل تشکیل می‌دهند.
در استان آذربایجان شرقی نیز از ابتدای سال رضایت اولیای دم برای بخشش ۱۷ محکوم به قصاص اخذ شد که موسی خلیل‌اللهی رئیس کل دادگستری آذربایجان شرقی معتقد است: در زندان تبریز حرکت و اقدامات خوبی در قالب گروه اخذ رضایت متشکل از مددکاران زندان و شورای حل اختلاف دادگستری استان تشکیل شده و تلاش می‌شود تا پرونده‌های محکومان به قصاص نفس با صلح و سازش مختومه شود.
رئیس شوراهای حل اختلاف استان تهران خاطرنشان می‌کند: همچنین در پی اقدامات شوراهای حل اختلاف در استان تهران هزار و ۲۴۲ نفر از زندانیان آزاد شدند.