برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب همچنان در هاله‌ای از ابهام/افزایش سوالات مخاطبان در فضای مجازی
- چالش‌های صنعت نشر روبه فزونی نهاده و این مهم نیازمند تدابیری راهگشا برای فعالان عرصه تولید کتاب است در دو سال گذشته به دلیل گسترش بیماری کرونا و رعایت پروتکل‌های بهداشتی نمایشگاه کتاب تنها یک بار به صورت مجازی برگزار شد این در حالی است که ناشران برای جبران خسارت‌های خود و مشکلات حوزه نشر نیازمند یک رویداد بزرگ مانند نمایشگاه کتاب فیزیکی یا چندین بار برگزاری مجازی نمایشگاه کتاب هستند.
بسیاری از فعالان عرصه نشر تاکید دارند اگرچه نمایشگاه مجازی کتاب هرگز نمی‌تواند کاربرد و کارکرد نمایشگاه فیزیکی کتاب را داشته باشد، اما با این حال برگزاری نمایشگاه به صورت مجازی بهترین رویکرد در شرایط فعلی است.
نکته قابل تامل اظهار نظر محسن جوادی، معاون فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، درباره زمان برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب در ۲۶ تیر ماه سال جاری است که اعلام کرده بود از آنجایی که ناشران به دلیل گرانی کاغذ نتوانستند کتاب هایشان را منتشرکنند نمایشگاه مجازی کتاب تهران در تابستان امسال برگزار نمی‌شود و احتمالا این رویداد ادبی در نیمه دوم سال برگزار خواهد شد، اکنون نزدیک به دو ماه از نیمه دوم سال می‌گذرد و بسیاری از ناشران چشم به راه برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب برای فروش کتاب‌های خود هستند کتاب‌هایی که تولید آنان به خاطر افزایش قیمت کاغذ علاوه بر دشوار‌های متعدد، قیمت‌های بالای پشت جلد را یدک می‌کشند.
در چنین شرایطی سکوت مسئولان در قبال برگزاری نمایشگاه کتاب جای تامل دارد و دوست داران کتاب را همچنان در انتظار برگزاری نمایشگاه قرار داده است نگاهی به بازار نشر نشان می‌دهد خرید کتاب نیز کاهش یافته و تولید کنندگان نیز افق فعالیت‌های فرهنگی و تولید کتاب را در هاله‌ای از ابهام می‌بینند و نگرانی‌های خود را اعلام می‌کنند.
به گفته دست اندرکاران صنعت نشر عمده‌ترین و مهمترین عامل کاهش تولید کتاب از سوی ناشران در سال ۱۴۰۰ قیمت‌های کتاب‌ها و عدم دسترسی ناشران به کاغذ دولتی بوده است چالش‌های اقتصادی و برخی کارشکنی‌های واردکنندگان کاغذ زمینه را برای افزایش مشکلات ناشران فراهم کرد، با این وجود هنوز هستند کسانی که نوستالژی کتاب کاغذی و فضای پر ازدحام نمایشگاه‌های کتاب را به خرید از نمایشگاه مجازی ترجیح می‌دهند.
نکته قابل تامل دیگر نظرات کاربران در فضای مجازی پیرامون برگزاری نمایشگاه کتاب است بسیاری از دوست داران کتاب و فعالان فضای مجازی نیز در پست‌های خود سوالاتی در مورد زمان برگزاری نمایشگاه کتاب تهران برگزار می‌کنند آنان معتقد هستند با وجود مزایایی که خرید اینترنتی کتاب دارد، اما دوست دارند تا کاغذ کتاب را لمس کنند و با حضور در میان قفسه‌های کتاب و غرفه‌های نمایشگاه تازه‌های نشر را تک به تک ورق بزنند و از این فضا لذت ببرند، بنابراین در انتظار برگزاری نمایشگاه کتاب تهران به صورت فیزیکی هستند.
بررسی‌ها نشان می‌دهد در طی این دوسال اخیر ناشران تلاش داشته اند تا با توسل به روش‌های نوین فروش در فضای مجازی ادامه حیات می‌دهند، اما بعد از گذشت چندین ماه شرایط فروش با کمک تبلیغات و فضای مجازی نیز با کساد‌ی روبرو شده و تنها برگزاری نمایشگاه کتاب است که می‌تواند موجی جدید در فروش کتاب بر پا کند.
*** نمایشگاه فیزیکی یا الکترونیک
احسان احمدی خاوه مدیر انتشارات وارنا پیرامون نمایشگاه کتاب گفت: سال گذشته بسیاری از ناشران به خاطر عدم برگزاری نمایشگاه فیزیکی کتاب تهران ضرر‌های فراوانی را متحمل شدند البته وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی سال گذشته اعلام کرد با برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب تلاش می‌شود تا بخشی از مشکلات ناشران مرتفع شود لذا اولین نمایشگاه کتاب مجازی به صورت سراسری برگزار شد.
وی ابراز کرد: در نمایشگاه مجازی کتاب برخی از ناشران حضور پیدا نکردند آنان به نحوه برگزاری نمایشگاه اعتراض داشتند و همچنان بهترین نوع نمایشگاه را نمایشگاه فیزیکی می‌دانند و معتقدند برگزاری نمایشگاه مجازی نمی‌تواند به رفع موانع و مشکلات آنان بینجامد.
احمدی خاوه معایب و مزایای برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب را مورد بررسی قرار داد و اظهار کرد: برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب هم معایب داشت و هم مزایا، در نمایشگاه مجازی کتاب افراد می‌توانستند در خانه‌های خود به خریداری کتاب بپردازند و در زمان و هزینه حمل و نقل صرفه جویی کنند همچنین ترافیک همانند سال‌های گذشته ایجاد نشد، اما برگزاری نمایشگاه فیزیکی نیز مزایای فراوانی را دارد حضور مستقیم در نمایشگاه کتاب و دیدن کتاب‌ها برای همه مخاطبان جذابیت فراوانی دارد و در عین حال ارتباط مستقیم با نویسنده و ناشران سبب نوعی تبادل اطلاعات شده و بستر را برای خرید کتاب و افزایش سرانه مطالعه کتاب فراهم می‌کند، اما با توجه به ناپایداری که در ویروس کرونا و در پی آن سلامتی مردم وجود دارد بنابریان بهتر است این نمایشگاه امسال هم به شکل مجازی برگزار شود.
***مشوق های افزایش خرید کتاب
ضرورت افزایش سرانه مطالعه با کمک برگزاری نمایشگاه همواره مطرح بوده است از سوی دیگر هر نمایشگاه کتابی که برگزار می‌شود نیازمند بازوانی برای جذب مخاطبان است که در این راستا و به منظور سیاست‌های ترویج کتاب و کتابخوانی و حمایت از نشر کشور اقدام به توزیع بن اعتباری خرید برای اعضای هیئت علمی، و دانشجویان درسراسر کشور در نظر گرفته شود.
*** تسهیلات جهت حمایت
حمید خلیلی مدیر انتشارات شهید کاظمی بیان کرد: با شکل گیری بیماری کرونا اتفاقات متعددی در حوزه نشر رخداد و نمایشگاه کتاب تهران به تعطیلی کشیده شد این ضرر بزرگی برای ناشران بود از سوی دیگر وعده‌ای که دولت پیشین برای برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب تا قبل از خاتمه دولت داده بود به اجرا گذاشته نشد، اما باید دید برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب بعدی نیز تا انتهای سال برگزار می‌شود یا نه، که اگر برگزار نشود شرایط برای ناشران بسیار سخت و دشوار خواهد بود.
وی به فروش مجازی و اینترنتی کتاب‌ها از سوی ناشران اشاره و تاکید کرد: ناشران با شکل گیری بیماری کرونا و تعطیلی‌های متعدد اقدام به اجرای برنامه‌ای در فضای مجازی کردند از این طریق آن‌ها می‌توانستند کتاب‌های خود را به فروش برسانند، اما بازار این نوع فروش کتاب نیز زمان خاصی داشت و اکنون از تب و تاب افتاده و در حد بسیار زیادی کاهش پیدا کرده است.
خلیلی به وعده‌های متعدد در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی اشاره و خاطرنشان کرد: وعده‌های متعدد از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد برای حمایت از ناشران ارائه شده به عنوان مثال وامی که برای کسب و کار‌های صدمه دیده از کرونا در نظر گرفته شده بود نه تنها مشکلی از سر راه تولید کنندگان کتاب بر نمی‌دارد بلکه کاغذ بازی‌های اداری تنها زمان این تولیدکنندگان را می‌گیرد از سوی دیگر سودی که قرار است به بانک‌ها بازگردد نیز هیچ تفاوتی با سایر وام‌های درخواستی ندارد پس کمکی به ناشران نمی‌کند.
*** فرصت‌ها و تهدید‌ها
حسن بنیادیان نویسنده و پژوهشگر با اشاره پیامد‌های عدم برگزاری نمایشگاه کتاب تهران ابراز کرد: کرونا توانسته تغییرات اساسی را بر بازار کتاب و مطالعه اعمال کند عمده‌ترین آن عدم برگزاری نمایشگاه فیزیکی کتاب تهران به عنوان بزرگترین رویداد ادبی کشور بود ما در گذشته در کنار برگزاری نمایشگاه کتاب که عموما به بروز و ظهور توسعه و تولیدات فرهنگی - ادبی شناخته می شود و شاهد نشاط اجتماعی و شناختی وسیع از تولیدات فرهنگی و کتاب‌های منتشر شده برای مصرف کنندگان آن هم به صورت متمرکز بودیم، اما با منتفی شدن برگزاری نمایشگاه فیزیکی کتاب تمام پتانسیل‌های جانبی نمایشگاه از بین می‌رود هرچند ناشران تلاش دارند تا از فضای مجازی به عنوان یک راهکار کمک بگیرند، اما باید تاکید کنم که نمایشگاه به صورت حضوری تاثیرات قابل توجهی بر سطوح مختلف جامعه می‌گذارد.
این نویسنده کتاب پیرامون برگزاری نمایشگاه کتاب به صورت فیزیکی تاکید کرد: تاثیرات و تحولات فرهنگی عموما زمانی اثرگذار هستند که به صورت فیزیکی برگزار شوند، در جامعه ما بسیاری از تعاملات رو در رو شکل می‌گیرد و زمانی عقل، ارزش، فطرت و احساسات مثبت تبادل می‌یابد که به صورت فیزیکی در جمع و ارتباط مستقیم قرار گرفته باشیم لذا عدم برگزاری نمایشگاه کتاب تا حدود زیادی به رکود در حوزه تولیدات فرهنگی دامن خواهد زد.
بنیادیان آسیب‌های ایجاد شده درحوزه توزیع کتاب را مورد بررسی قرار داد و تصریح کرد: عدم وجود شبکه توزیع فراگیر کتاب رابطه بین نویسنده و ناشران را تا حدود زیادی تحت تاثیر قرار داده در عین حال باید به این مهم توجه داشت که بسیاری از فرهیختگان ما شرایط لازم برای حضور در مقطع زمانی خاصی را برای حضور در نمایشگاه کتاب ندارند این افراد از کتاب‌های ارائه شده در نمایشگاه محروم می‌شوند و دسترسی آنان به کتاب‌ها با دشواری بیشتری همراه می‌شود.
وی آینده نگری را ضرورت جامعه امروز دانست و خاطرنشان کرد: مطالعه کتاب از جنبه محتوا امری مهم و قابل توجه است، اما باید توجه داشت که فضای مجازی همپای کتاب حرکت کرده است و باید آینده‌نگری به عنوان یک گزینه مهم برای کنترل هرچه بهتر روز‌های پیش رو مد نظر قرار گیرد و برای به دست آوردن حقایق و پیش بینی‌های درست باید بررسی‌ها و تحلیل‌ها بر اساس مطالعات میدانی را در دستور کار قرار داد.