برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب همچنان در هاله‌ای از ابهام/از نمایشگاه فیزیکی کتاب تهران هیچ خبری نیست!
- کرونا بلای خانمان سوزی که علاوه بر پیامدهای جانی ضرر‌های مالی فراوانی را از خود بر جای گذاشت این آسیب‌ها در حوزه نشر کاملا مشهود است لذا وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به عنوان متولی صنعت نشر طی تدابیری اقدام به برگزاری اولین نمایشگاه مجازی کتاب در سال ۹۹ و با هدف جبران بخشی از خسارت‌ها و ضرر و زیان‌های ناشی از عدم برگزاری نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران و همچنین در راستای تامین سبد فرهنگی خانواده‌های ایرانی آغاز کرد.
دستاورد‌های نمایشگاه مجازی کتاب در سال گذشته با فروش ۶۰ میلیارد تومانی برای بیش از یک میلیون و دویست هزار نسخه کتاب، برای همه غیر قابل پیش بینی بود بسیاری از ناشران چه کسانی که در نمایشگاه شرکت کرده و چه کسانی که امیدی به نمایشگاه مجازی نداشته و شرکت نکرده بودند شوکه کننده بود با این حال بسیاری از صاحب نظران در حوزه نشر تاکید داشتند نمایشگاه مجازی کتاب هرگز نمی‌تواند همانند نمایشگاه فیزیکی تاثیر عمقی را بر جامعه و سطح مطالعه داشته باشد، در این میان بسیاری از ناشران بر این باورند که حضور نمایشگاه فیزیکی در کنار نمایشگاه مجازی می‌تواند شرایط را برای صنعت نشر که در رکود مطلق به سر می‌برد متحول خواهد کرد.
برگزاری نمایشگاه چه به صورت مجازی و چه به صورت فیزیکی یکی از مهمترین درخواست‌های جامعه نشر است، زیرا می‌تواند مسکنی موقتی برای گذاران دوران رکود در این صنعت باشد این در خواست‌ها در حالی قوت گرفته که بیش از نیمی از جمعیت کشور واکسینه شده اند و بسیاری از فعالیت‌های اجتماعی از سر گرفته شده است.
نکته قابل تامل اینکه ایوب دهقانکار، مدیرعامل موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران در برنامه‌ای با عنوان «نمایشگاه مجازی کتاب» که ۲۲ تیر از طرف فیدیبو به‌صورت مجازی برگزار شد، درباره زمان برگزاری دومین نمایشگاه مجازی کتاب اعلام کرد: در نیمه دوم سال ۱۴۰۰ اواخر پاییز یا اوایل زمستان حتما شاهد دومین دوره نمایشگاه مجازی خواهیم بود.
این در حالی است که معاون اقتصاد و فرهنگ موسسه خانه کتاب حسین صفری، در مهر ماه سال ۱۴۰۰ از برگزاری نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران در سال ۱۴۰۱ به صورت فیزیکی و همچنین از احتمال برگزاری یک نمایشگاه به صورت مجازی تا پیش از شروع سال ۱۴۰۱ خبر داده بود، اما هنوز هیچ خبری در مورد برگزاری نمایشگاه کتاب به گوش نمی‌رسد.
گمانه زنی‌های بسیاری پیرامون چرایی و چگونگی برگزاری نمایشگاه مجازی و یا فیزیکی مطرح است و منتظران این نمایشگاه عدم پاسخ دهی واضح به برگزاری و یا عدم برگزاری نمایشگاه را از مسئوالان ذی ربط خواهان هستند فشار به حوزه نشر به دلیل افزایش قیمت کاغذ و در پی آن افزایش قیمت کتاب در نتیجه کم شدن میزان خرید کتاب و کاهش سرانه مطالعه شرایط صنعت نشر را با چالش روبرو کرده است همه بی‌صبرانه در انتظار اظهار نظر مسئولان فرهنگی پیرامون برگزاری نمایشگاه کتاب هستند.
نکته قابل تامل علاقه وافر ناشران و حتی مخاطبان در جهت برگزاری نمایشگاه فیزیکی کتاب است، زیرا ارتباطات با ناشران، نویسندگان و فعالین عرصه نشر و تولید محتوا بهتر شکل خواهد گرفت و تبادل نظرات به صورت حضوری نقش موثری را بر تولید کتاب‌ها خواهد داشت و ذائقه مخاطبان بیشتر مورد بررسی قرار خواهد گرفت از سوی دیگر شور و شعف خوانندگان کتاب نیز برای به دست گرفتن و بررسی کتاب‌های جدید آنان را به حضوری پر رنگ در تحول عظیم فرهنگی دعوت می‌کند که در نوع خود از سر زندگی فرهنگ خبر خواهد داد.
*** اهمیت نمایشگاه کتاب
مهدی محمدخانی ضرورت برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب برای ناشران را مورد بررسی قرار داد و ابراز کرد: نمایشگاه‌ها همواره شرایط را برای فعالیت و ادامه حیاط ناشران فراهم می‌کنند، اما بیماری کرونا اجازه برگزاری نمایشگا‌ها را به دلایل، زیر پا گذاشتن پروتکل‌های بهداشتی نداد اکنون که امکان برگزاری نمایشگاه‌های کتاب به صورت فیزیکی وجود ندارد می‌توان این کاستی را با برگزاری نمایشگاه‌های مجازی جبران کرد.
مدیر انتشارات روایت فتح به اهمیت برگزاری نمایشگاه‌های مجازی کتاب اشاره و بیان کرد: نمایشگاه مجازی کتاب که در سال گذشته شاهد اجرای آن بودیم می‌تواند برای مدت زمان کوتاه فشار اقتصادی، ناشران را کاهش دهد، زیرا بخشی از فروش ناشران در این فضا رقم می‌خورد، اما با این حال نمی‌توان انتظار داشت تا همانند نمایشگاه فیزیکی کتاب دستاورد‌های قابل ملاحظه‌ای را داشته باشیم من معتقدم اردیبهشت ماه زمانی مناسب برای مشخص کردن زمان برگزاری نمایشگاه کتاب است، زیرا تا آن زمان کارشناسان بهداشت بر اساس سیاستگذاری‌های خود می‌توانند مجوز برگزاری یا عدم برگزاری نمایشگاه کتاب را اعلام کنند.
*** دستاورد‌ها نمایشگاه فیزیکی کتاب
حسن مجیدیان نویسنده کتاب «همیشه مربی» تصریح کرد: برگزاری نمایشگاه فیزیکی کتاب قطعاً می‌تواند دستاورد‌های بسیار ارزنده‌ای را برای افزایش سرانه مطالعه و یا توجه جامعه به سوی کتابخوانی داشته باشد این مهم را می‌توان بعد از رفع محدودیت‌ها مد نظر قرار داده و به اجرا گذاشت چگونه است که ما نمایشگاه‌هایی همچون نمایشگاه‌های گل و یا مد و لباس را برگزار می‌کنیم، اما نمایشگاه فیزیکی کتاب را همچنان برگزار نمی‌کنیم، برگزاری نمایشگاهی، چون نمایشگاه کتاب تهران نشانه‌ای از بیداری فرهنگی برای جامعه خواهد بود و از زنده بودن جریان فرهنگ خبر می‌دهد. زیرا نشانه‌ای از بیداری فرهنگی برای جامعه خواهد بود و از زنده بودن جریان فرهنگ خبر می‌دهد.
مجیدیان به فواید دیگر برگزاری نمایشگاه‌های فیزیکی کتاب اشاره و اظهار کرد: برگزاری نمایشگاه‌های فیزیکی حضور نویسندگان و مسئولین در غرفه‌های مختلف گفتگو‌های متعدد بین ناشران و مخاطبان همچنین ارتباطی دو سویه و مستقیم با نویسندگان را برای مخاطبان علاقمند به همراه دارد که قطعاً سبب خواهد شد، اقبال جامعه به سوی خواندن کتاب افزایش پیدا کند.
این نویسنده تاکید کرد: چگونه است که ما نمایشگاه‌هایی همچون نمایشگاه‌های گل و یا مد و لباس را برگزار می‌کنیم، اما نمایشگاه فیزیکی کتاب را همچنان برگزار نمی‌کنیم، برگزاری نمایشگاهی، چون نمایشگاه کتاب تهران نشانه‌ای از بیداری فرهنگی برای جامعه خواهد بود و از زنده بودن جریان فرهنگ خبر می‌دهد.
*** رویدادی بزرگ جذابیتی عظیم
عطیه هراتی مسئول فضای مجازی «انتشارات به نشر» با مقایسه نمایشگاه مجازی و نمایشگاه فیزیکی کتاب تهران ابراز کرد: نمایشگاه مجازی هرگز نمی‌تواند جای نمایشگاه فیزیکی را بگیرد، اما کاهش هزینه‌های غرفه داری و هزینه‌های حمل و نقل در کنار زحمات حضوری نمایشگاه مجازی را حرکتی ارزنده می‌کند در عین حال سود بیشتری را به ناشر می‌رساند. نمایشگاه فیزیکی کتاب جذابیت بیشتری را برای مخاطبان دارد، زیرا در این نمایشگاه افراد از نزدیک با نویسندگان و ناشران ارتباط می‌گیرند. حضور در نمایشگاه و انتخاب و لمس کتاب از نزدیک یک پاداش روانی در پی دارد وگرنه بسیاری از ناشران در طول سال تخفیف‌هایی بیشتر از بیست درصد را برای کتاب‌های خود قرار داده بودند که خریداران می‌توانستند از آنان استفاده کنند، اما هرگز چنین استقبالی انجام نشد.
وی تصریح کرد: مشارکت عمومی در یک رویداد فرهنگی بزرگ همانند نمایشگاه کتاب همواره برای مردم جامعه جذابیت دارد همین امر است که نمایشگاه‌ها همواره با استقبال فراوانی روبه رو هستند در عین حال تعداد و لیست بلند کتاب‌های ارائه شده در نمایشگاه مجازی بسیار قابل توجه‌تر بود از آنجا که قدرت انتخاب و خرید در نمایشگاه‌ها نسبت به کتاب فروشی‌ها بالا می‌رود هیجان برای خرید نیز افزایش پیدا می‌کند همین عوامل زمینه را برای استقبال از نمایشگاه مجازی کتاب چند برابر کرد.
هراتی مطلق تاثیر برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب بر ناشران را مورد بررسی قرار داد و خاطر نشان کرد: نمایشگاه مجازی کتاب تجربه‌ای خوب برای ناشران و خصوصا مسئولان فرهنگی بود امیدوارم سال‌های آینده شاهد رفع عیوب موجود سایت باشیم و زیرساخت‌های مطلوبی برای نمایشگاه در نظر گرفته شود.
***شاید‌ها و باید‌ها
هومان حسن پور رییس اتحادیه ناشران نیز پیرامون نمایشگاه مجازی کتاب که در سال ۹۹ برگزار شد بیان کرد: آمار‌های بیان شده نشان می‌دهد که نمایشگاه با استقبال مردم روبه رو بوده و در عین حال ناشران نیز توانسته اند بخشی از ضرر‌های خود را از برپایی نمایشگاه جبران کنند.
وی در همین راستا تاکید کرد: من معتقدم پیرامون نمایشگاه مجازی کتاب تهران تنها زمانی می‌توان نظر داد که کتاب‌ها به دست خریداران رسیده باشد و ناشران تسویه حساب کامل کرده باشند لذا ارزیابی و نتیجه گیری پیرامون نمایشگاه مجازی کتاب هنوز زود است.
رییس اتحادیه ناشران به علت استقبال مردم از نمایشگاه مجازی کتاب اشاره و ابراز کرد: کرونا سبب شد تا نمایشگاه بین المللی کتاب تهران برگزار نشود این امر ضرر‌هایی را به ناشران وارد کرد و در عین حال اجازه خرید به علاقمندان کتاب را نداد، با برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب تهران مردم به برای خرید کتاب حضور یافتند ضمن اینکه برخی از تخفیفات نیز جذاب بود و عاملی موثر برای حضور خریداران و علاقمندان به کتاب محسوب می‌شد.
***حاضران و غائبان
حسن پور پیرامون عدم حضور برخی ناشران در نمایشگاه مجازی کتاب خاطرنشان کرد: حضور و استقبال مردم برای برخی ناشران در هاله‌ای از ابهام بود و برخی نیز آمادگی حضور در نمایشگاه مجازی را نداشتند البته سفارشات بسیار قابل توجه بود و این امر زمینه را برای حضور تنها تعدادی از ناشران فراهم کرد.
***این سخنان در حالی بیان می‌شود که نمایشگاه مجازی کتاب سال گذشته در آخرین روز‌های دی ماه کار خود را با مشارکت هزار و ۷۳۲ ناشر داخلی و ۱۸۰ ناشر خارجی با عرضه بیش از ۱۲۰ هزار عنوان کتاب از سوی ناشران و با هدف جبران بخشی از خسارت‌ها و ضرر و زیان‌های ناشی از عدم برگزاری نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران و همچنین در راستای تامین سبد فرهنگی خانواده‌های ایرانی آغاز کرد، اما همه دست اندرکاران حوزه فرهنگ متفق‌القول تاکید دارند که برگزاری نمایشگاه فیزیکی تاثیر فراوان بر تحولات عرصه نشر خواهد داشت و بار دیگر علاقمندان به مطالعه را به خرید کتاب ترغیب می‌کند.