ایمنی جمعی در انتظار تصمیم ۱۷ میلیون واکسن نزده

_ روزنامه ایران نوشت: بر اساس اعلام معاون وزیر بهداشت بیشترین میزان مرگ‌و‌میر‌ها بر اثر کرونا در میان افرادی بوده است که واکسن نزده‌اند. همچنین طبق آمار‌های منتشر شده ۲۳ درصد از جامعه هدف که باید واکسن بزنند تا به پوشش ۸۰ درصدی ایمنی جامعه برسیم هنوز تن به تزریق واکسن نداده اند. به اعتقاد جامعه‌شناسان و متخصصان این ۱۷ میلیون نفر بر عواقب عدم تزریق واکسن واقف نیستند یا حرف‌های ضد و نقیض در ابتدای واکسیناسیون نیز بر اعتماد مردم لطمه زد. همچنین برخی متخصصان از عدم باور مردم سوء‌استفاده می‌کنند و با تبلیغات کاذب کسب و کاری خود، شیوه طب سنتی راه انداخته‌اند. جامعه‌شناسان اقناع مردم و اعتمادسازی را راهکار تشویق جامعه به سمت تزریق واکسن می‌دانند. برخی هم معتقدند باید اطلاعات شفاف در مورد افرادی را که واکسن نزده‌اند به دست آورد و سپس به بررسی ابعاد اجتماعی عدم تزریق پرداخت. در ادامه، صحبت‌های دو جامعه‌شناس و یک متخصص بیماری‌های عفونی را در مورد علت امتناع افراد و راهکار‌های تشویق این افراد می‌خوانید.

مردم از تبعات عدم تزریق بی‌خبر هستند

با علم آن‌که هنوز برخی از افراد در جامعه ما همچنان در برابر تزریق واکسن مقاومت می‌کنند این سؤال مطرح می‌شود که چگونه پس از اطلاع رسانی‌های فراوان در مورد مزایای واکسیناسیون سراسری چرا اقلیتی با واکسیناسیون مخالفت می‌کنند. دکتر محمد علی الستی جامعه‌شناس ارتباطات درباره چرایی امتناع افراد به تزریق این‌گونه پاسخ می‌دهد: در ابتدا باید این‌گونه پاسخ داد که آیا در دنیا کشوری وجود دارد که همه مردمانش واکسن بزنند؟ خیر! پس باید به مسأله امتناع از واکسیناسیون به صورت جهانی نگاه کرد. نه آنکه فقط به دنبال علت در داخل کشور باشیم و مسائل و عوامل مؤثر مختلفی را که مردم در زدن واکسن مشارکت نمی‌کنند مختص ایران بدانیم. پس این یک پدیده جهانی است. متأسفانه هنوز افرادی هستند که نمی‌دانند با عدم تزریق واکسن در معرض خطر مرگ هستند. مثال‌های زیادی در امتناع این افراد وجود دارد مانند آن‌که کسانی که دو دوز واکسن را زده‌اند و فوت کرده‌اند و کسانی که نزده‌اند مبتلا نشده‌اند و اتفاقی برایشان نیفتاده است، البته پزشکان برای این مثال‌ها پاسخ‌های فراوان دارند.

اقناع‌سازی راهکار همراهی مردم

این جامعه‌شناس ارتباطات در مورد راهکار‌های تشویق افراد به تزریق واکسن این‌گونه توضیح می‌دهد: باید بپذیریم در هر صورت نمی‌توان شرایطی را فراهم کرد که همه مردم به قطع و یقین به تأثیرات مثبت واکسن ایمان بیاورند و به سمت مشارکت واکسیناسیون عمومی روند. همچنین باید توجه داشته باشیم همان‌طور که موفق نشدیم در سطح جامعه کاری کنیم که همه مردم پروتکل‌های ساده بهداشتی مانند ماسک زدن یا رعایت فاصله‌گذاری اجتماعی را رعایت کنند، به همین ترتیب در متقاعد‌سازی افراد در واکسن زدن هم نمی‌توان انتظار مشارکت همگانی داشت. از طرف دیگر مباحث فرهنگی نیز در کشور ما در عدم تمایل افراد به واکسیناسیون هم بی‌تأثیر نبوده است.

او در پاسخ به این پرسش که برای رسیدن به مطلوب و هدف چه باید کرد؟ این‌گونه توضیح می‌دهد: اصولاً جامعه بشری در سومین دوران نوع هدایت بشری به سمت خیر و صلاح به‌سر می‌برد. در حال حاضر روش‌هایی که بشریت می‌تواند انسان را به انجام کاری هدایت کند از سه حالت خارج نیست. یکی از این مکانیزم‌ها کیفر است، این مکانیزم کیفر هنوز هم در پاره‌ای از امور اجرا می‌شود. مانند جریمه رانندگی و امثال آن. اما این مکانیزم دیگر عمومیت خود را از دست داده است. مکانیزم پیشرفته‌تر از آن هم وجود دارد که تشویق است که به جای تهدید یا کیفر از پاداش استفاده می‌کنند، اما بخش عمده و گسترده روش‌های هدایت به سمت مجموعه‌ای از کنش‌ها، روش اقناع و ترغیب است. در مبحث واکسیناسیون نیز نه تهدید به کیفر و نه تطمیع به پاداش پاسخگو نیست بلکه اقناع مخاطب کارساز است. اقناع به اینکه انجام این رفتار به نفع خود فرد است. این روشی است که در جهان به شکل‌های مختلف در حال اجراست؛ بنابراین برای تغییر رفتار باید به دنبال اقناع بیشتر افراد باشیم و از مشارکت هر چه بیشتر متخصصان در شکل‌های مختلف، مستقیم یا غیرمستقیم، و روشن‌سازی مزایای واکسیناسیون برای تشویق افراد استفاده کنیم. برخی توصیه می‌کنند برای واکسیناسیون اجبار تعیین شود. اجبار در این موضوع به نظر پاسخگو نیست، چرا که هر جا الزام و اجبار باشد واکنش‌های منفی به وجود می‌آید و متأسفانه ممکن است افراد دست به کار‌های غیراخلاقی مانند جعل اسناد در مورد اجباری شدن کارت واکسن بزنند. بنده تصور می‌کنم که مسئولان و فعالان اجتماعی به شکل‌های متعددی که اقناعی و ترغیبی باشد آگاهی‌های عمومی را ارتقا دهند تا میزان مشارکت افزایش پیدا کند.

گریز از واکسن پدیده‌ای جدید در کشورمان

سیامک زندرضوی جامعه‌شناس درباره رفتار امتناعی افراد در تزریق واکسن می‌گوید: از نظر من پدیده واکسن نزدن در کشور ما جدید است. از زمان کودکی به یاد دارم که هر زمان که واکسنی می‌آمد مردم از آن استقبال می‌کردند مانند واکسن آبله و ... در نتیجه این امر امتناع در کشور ما امر جدیدی است. علت این نیز شاید به این دلیل بر‌می‌گردد که از زمان آغاز واکسیناسیون، برخی این امر پزشکی و بهداشتی را به مسأله‌ای سیاسی تبدیل کردند و حرف‌های ضد و نقیضی در مورد واکسن‌ها چه داخلی و چه در مورد واردات واکسن به ذهن مردم وارد شد. برخورد‌های نادرست در زمان واردات واکسن یا حتی تولید واکسن داخلی صورت گرفت و افراد غیر متخصصی که هیچ تخصصی در مورد کرونا یا واکسن کرونا نداشتند شروع به صحبت و اظهار نظر نامرتبط کردند. این واکسن نزدن‌ها عقبه آن رفتار غیرحرفه‌ای در ابتدای آغاز واکسیناسیون است. شخصاً باور نمی‌کنم آن‌هایی که تبلیغات منفی بر ضد واکسن می‌کنند خودشان واکسن نزده باشند. به هر حال اکنون واکسن در دسترس همه است و افراد باید برای تزریق واکسن اقدام کنند.

بررسی ابعاد اجتماعی عدم تزریق واکسن با شفاف سازی

این جامعه‌شناس راهکار همراه‌سازی مردم را شفاف‌سازی اطلاعات می‌داند و ادامه می‌دهد: برای آنکه افراد را تشویق به همکاری در واکسیناسیون سراسری کنیم ابتدا باید اطلاعات شفاف دراختیار داشته باشیم. در حال حاضر مشخص نیست افراد در چه شهر‌هایی و در چه گروه‌های سنی واکسن نزده‌اند. اگر در این موارد اطلاع‌رسانی انجام شود ابعاد تاریک موضوع برایمان روشن می‌شود و می‌توان راه حل‌هایی برای تشویق مردم ارائه داد. نمی‌توانیم با اعلام یک رقم کلی مثلاً اینکه ۶۰ درصد واکسن زده‌اند تصمیم‌گیری کنیم چرا که توزیع سنی و جنسی و جغرافیایی افرادی را که از تزریق واکسن امتناع می‌کنند، نمی‌دانیم. باید دید آیا کسانی که واکسن نزده‌اند، واکسن در دسترس‌شان بوده یا نه؟ برای مثال واکسیناسیون مهاجران افغان در ایران دو هفته است که آغاز شده است و این یعنی برخی تبعیض‌ها هم دخیل است و نباید افرادی را که واکسن در دسترس آن‌ها نبوده در آمار افرادی که واکسن نمی‌زنند دانست. مسئولان باید همان‌طور که نقشه رنگ‌بندی کرونا را ترسیم می‌کنند، نقشه واکسن گرفته‌ها و نگرفته‌ها را در سن، جنس و منطقه جغرافیایی روشن کنند. با ترسیم این اطلاعات می‌فهمیم که دلیل واکسن نزدن افراد از دو حالت خارج نیست. یک آنکه آیا امکانات پوششی کافی برای واکسن این افراد فراهم شده است و آن‌ها نزده‌اند، آن گاه عدم تزریق واکسن به یک مسأله اجتماعی تبدیل می‌شود و آن زمان است که می‌توان در مورد ابعاد اجتماعی آن اظهار نظر کرد.

تبلیغات کاذب سودجویان علیه واکسن.

اما دکتر حمید عمادی متخصص عفونی، دلایل شک و تردید افراد در زمینه واکسن را سودجویی برخی در راستای درآمدزایی می‌داند. او می‌گوید: از آنجا که بیماری کرونا هنوز درمان قطعی ندارد محملی شده است برای کاسبی افراد سودجو که از طریق طب سنتی درآمدزایی کنند. این افراد از باور‌های مردم استفاده می‌کنند. افراد می‌دانند که اگر آپاندیس شان دچار مشکل شود حتماً باید به پزشک مراجعه کنند تا درمان قطعی مانند جراحی و ... روی آن‌ها انجام شود، اما در مورد خطر بیماری کرونا این باور را ندارند. از آنجا که این بیماری در مواردی خود به خود خوب می‌شود افراد با توصیه‌های غیرعلمی مثل شربت درمان و ... دست به درمان می‌زنند و تصور می‌کنند از این طریق ایمن می‌شوند. بر‌اساس تجربه ما اغلب افرادی که در حال حاضر در بیمارستان‌های ما بستری هستند واکسن نزده‌اند و وقتی از آن‌ها می‌پرسیم چرا؟ پاسخ‌های عجیب می‌شنویم. مانند اینکه شنیده‌ایم واکسن اثری ندارد، تنبلی کردم یا شنیده‌ایم فلان شخص تزریق کرده و حالش بد شده است. این افراد زمانی متوجه تبعات عدم تزریق شان می‌شوند که یا عزیزشان را از دست می‌دهند یا خودشان با حال وخیم به بیمارستان مراجعه می‌کنند.

این متخصص بیماری‌های عفونی، ایجاد اعتماد در مردم را در همراهی آنان برای تزریق واکسن مؤثر می‌داند و می‌گوید: تحقیقات نشان داده کشور‌هایی که مردمشان حرف‌شنوی بیشتری از مسئولان دارند در روند واکسیناسیون سراسری موفقیت بیشتری داشته‌اند. انصافاً کشور ما هم در این زمینه خوب عمل کرده است. برای آنکه افراد را به تزریق واکسن تشویق کنیم باید دست به اعتماد‌سازی بزنیم. برای مثال نشان دادن تزریق واکسن به رهبر معظم انقلاب در رسانه ملی بسیار در اعتماد‌سازی مردم مؤثر بود. ما باید نمونه‌های عینی افرادی که در بیمارستان بستری هستند و درد می‌کشند را به مردم نشان دهیم تا بدانند اگر واکسن نزنند و دچار بیماری شوند چه عواقبی برای آن‌ها خواهد داشت.